مراکز و انبار جنگ افزارهای شیمیایی در سوریه
حسن هاشمیان
فرض بر این است که دولت سوریه با قبول پیشنهاد روسیه درباره تحت نظارت قرار دادن اماکن نگه داری جنگ افزارهای شیمیایی خود٬ با جامعه جهانی همکاری کاملی داشته باشد و در ادامه به معاهده ممنوعیت تولید سلاح شیمیایی بپیوندد. تا اینجای کار دولت سوریه اعتراف کرده است که چنین جنگ افزاری را در اختیار دارد٬ موضوعی که در گذشته نزدیک آن را نفی می کرد. در راستای چنین اعترافی از نظر کارشناسان سلاح شیمیایی گام اول باید وادار کردن دولت سوریه به امضای این معاهده است که از سال ۱۹۹۷ تقریبا تمام کشورهای جهان به آن پیوسته اند.
در کنار چنین رویکردی از سوی بشار اسد ٬ دولت سوریه بایستی فورا لیست کاملی از تأسیسات و انبارهای شیمیایی خود را ارائه کند و به بازرسان سازمان ملل اجازه دهد درباره هر «یک کیلو» مواد شیمیایی تحقیقات مفصل و دقیقی انجام دهند.این بازرسان باید همانند آنچه که بعد از پایان اشغال کویت توسط صدام حسین در سال ۱۹۹۱ در عراق انجام دادند٬ در سوریه به عمل بیاورند. در این میان امنیت بازرسان و امنیت انبارهای شیمیایی در اولویت بالا قرار دارد و دولت سوریه باید تضمین کافی در این باره ارائه کند.بطور طبیعی در سایه جنگ داخلی فعلی و در حالی که رگباری از موشک ها بر سر منطقه فرود می آید٬ انجام چنین نظارتی و در نهایت نابود کردن جنگ افزارهای شیمیایی سوریه کار آسانی نخواهد بود.
از سوی دیگر به دلیل پراکندگی انبارهای حاوی مواد شیمیایی سوریه در این کشور همان طور که در تصویر زیر آمده است٬ برای انجام چنین مأموریتی به تعداد زیادی از کارشناسان سازمان ملل نیاز هست تا بتوانند تمام مراحل نظارت را به نحو احسن انجام دهند. هر یک از مراکز نگه داری جنگ افزارهای شیمیایی به مراقبت ۲۴ ساعته نیاز دارند و بازرسان باید ورود و خروج این مراکز را تحت کنترل خود دربیاورند به طوری که عوامل دولت سوریه از یک سو و عوامل گروه های ستیزه گر از سوی دیگر نتوانند در این مراکز دخل و تصرفی انجام دهند و چنین کار به نظر می رسد که بسیار دشوار خواهد بود و به ویژه وقتی چنین مأموریتی در سایه یک جنگ داخلی به ماه ها یا سال ها کشیده شود. در این میان نگرانی دولت های غربی این است که بشار اسد عمدا یا سهوا کنترل خود را بر این مراکز از دست بدهد و به دلیل پراکندگی تولید گازهای اعصاب مانند «وی ایکس»٬ «سارین» و «خردل» در سرتاسر سوریه ٬ چنین جنگ افزاری به دست گروه های تندرو اسلامی بیافتد.
برای جلوگیری از چنین رویدادی بان کی مون دبیر کل سازمان ملل پیشنهاد کرده است «مناطق امن » تحت نظارت سازمان ملل در سوریه شکل بگیرد تا مسؤولیت «حمایت و نابودی» این سلاح ها را به عهده بگیرد. اما اعتقاد بر این است حتی اگر چنین امری با حمایت امریکا و دیگر کشورهای غربی به همراه مساعدت دولت های منطقه صورت بگیرد٬ هزینه آن بسیار بالا و مدت زمان آن بسیار طولانی خواهد بود. بعنوان مثال دولت امریکا برای نابودی ۹۰ درصد از مخازن جنگ افزارهای شیمیایی خود طبق موافقنامه های بین اللمللی٬ با گذشت دو دهه تاکنون ۳۵ میلیارد هزینه کرده و انتظار می رود این برنامه تا سال ۲۰۲۱ به پایان برسد. اکثر کارشناسان اسلحه شیمیایی با این نظر موافق هستند که نابودی جنگ افزارهای شیمیایی بسیار هزینه بر ٬ زمان بر و عملیاتی شاق به حساب می آید.
علاوه بر این شیوه نابودی این سلاح هم به نحوه نگه داری آن بستگی دارد. اگر مواد شیمیایی در جنگ افزارها به کار رفته باشد همان طور که در مورد امریکا مصداق داشت٬ با سوزندان سلاح مربوطه مواد شیمیایی آن را نابود می کنند. اما اگر این مواد در جایی خارج از سلاح حفاظت می شود ٬ باید همه آن را در وسایل مخصوص حمل کرده سپس نابود کرد و اماکن نگه داری آن را «پاکسازی» نمود. با توجه به این مسأله که مورد دوم در روسیه اتفاق افتاده است و ساختار انبارهای شیمیایی سوریه یک ساختار روسی است٬ احتمال دارد دو مرحله «جمع آوری» و سپس «نابودی» برای مراکز شیمیایی سوریه مورد نیاز است که در چنین حالتی هزینه آن دو برابر خواهد بود. بر طبق سرویس های اطلاعاتی فرانسه که گزارش آن در اوایل سپتامبر منتشر شد و همچنین بر اساس پژوهش های «مرکز مطالعات جیمز مارتن برای ردیابی تهدیدات اتمی و شیمیایی» انبارهای شیمیایی سوریه از دو مواد شیمیایی منفصل تشکیل شده است که قبل از کاربرد آن با هم ترکیب می شوند.
بر اساس همین داده های اطلاعاتی سوریه یکی از «بزرگترین انبارهای تولید و نگه داری سلاح شیمیایی» را در اختیار دارد که مقدار آن به «یک هزار تن» می رسد و نقشه جغرافیایی توزیع آن در سرتاسر استان های این کشور پهن شده است٬ مسأله ای که کار کارشناسان سازمان ملل را برای نابودی آن در سایه یک جنگ داخلی٬ با مشکلات هنگفتی مواجه خواهد کرد.
