اختلاف گل و اردوغان؛ آرامش پیش از طوفان
بی بی سی / سرکان دمیرتاش
سرکان دمیرتاش تحلیلگر روزنامه حریت ترکیه
بی بی سی - یکشنبه ۱۰ دی ۱۳۹۱
یک نفرشان رئیس جمهوری ترکیه است و دیگری نخست وزیر. دو طرف یک دعوای سیاسی دیرپا، اختلافی در جریان و البته نسبتا بی‌سر و صدا.
در آنکارا پایتخت ترکیه، به باور بسیاری، دعوای سیاسی میان عبدالله گل و رجب طیب اردوغان، دو شخصیت ارشد سیاسی کشور، تازه شروع شده است.
طوفان واقعی در سال ۲۰۱۴ از راه خواهد رسید، یعنی زمانی که ترکیه رئیس جمهوری بعدی‌اش را انتخاب می‌کند. اردوغان مترصد رسیدن به بالاترین مقام کشور است. اما عبدالله گل هم اخیرا اعلام کرده که هنوز قصد کناره‌گیری ندارد و اردوغان باید در برنامه‌ریزی‌هایش برای آینده، او را هم در نظر داشته باشد.
آنچه اختلاف میان دو چهره قدرتمند ترکیه را جالب می‌کند، این است که آنها معماران جنبش سیاسی اسلامگرای نوین هستند، و در مبارزه با طبقه حاکم کشور همراه هم بوده‌اند.
از اواخر سال ۲۰۰۲ که حزب عدالت و توسعه در ترکیه به قدرت رسید، گل و اردوغان در کنار هم، مقابل دخالت نظامیان سکولار در سیاست ایستادند و حزبشان را در سه انتخابات متوالی به پیروزی رساندند.
این اردوغان بود که در سال ۲۰۰۷ عبدالله گل را به‌عنوان نامزد حزب، برای ریاست جمهوری معرفی کرد، و گل هم در سال ۲۰۰۳ به طور داوطلبانه از نخست وزیری کناره گرفت تا اردوغان بعد از پایان دوره ممنوعیت فعالیت سیاسی‌اش بتواند این پست را در دست بگیرد. پس چه چیزی باعث اختلاف میان این دو رفیق شده است؟
نقطه عطف در رابطه این دو زمانی بود که عبدالله گل به ریاست جمهوری رسید. او در این سمت مجبور بود پذیرای طیف‌های مختلف، جناح‌های سیاسی گوناگون، و گروه‌های مذهبی و قومی جامعه ترکیه باشد. اما اردوغان همچنان طرفدار نگرشی سیاسی بود که گرایش بیشتری به اسلامگرایی، ملی‌گرایی و حتی تمامیت‌خواهی داشته باشد.
دامنه اختلافات گل و اردوغان
بحث میان این دو سیاست‌مدار عالی‌رتبه زمانی آغاز شد که سخنگو و یکی از مشاوران ارشد عبدالله گل به نام احمد سور در مصاحبه‌ای آشکارا دلایل دلخوری رئیس جمهوری از دوستان قدیمی‌اش در دولت را برشمرد.
سور گفت: “در این فرآیند اتفاقاتی افتاده که برای رئیس جمهوری بسیار ناراحت‌کننده بوده است.”
اشاره او به تلاش‌های دولت برای از بین بردن بخت گل برای نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ بود.
سور تأکید کرد: “رئیس جمهوری بسیار مواظب بوده که شائبه از وجود درگیری و اختلاف میان او و نخست وزیر ایجاد نشود، و همچنان به این تلاش ادامه می‌دهد. اما بسیاری از شخصیت‌های برجسته حزب اصلا اهل ملاحظه نیستند و اختلافات را علنا مطرح می‌کنند، که کار خوبی نیست.”
او خاطرنشان کرد که تصمیم دولت برای جلوگیری از نامزدی مجدد گل برای ریاست جمهوری با تلاش دادگاه قانون اساسی باطل شد و “نظر شخصی من این است که معنای تصمیم دادگاه قانون اساسی این بوده است. آقای گل ممکن است دوباره نامزد ریاست جمهوری شود. چرا که نه؟”
یک نظرسنجی که اخیرا انجام شده، نشان می‌دهد که اکثر طرفداران حزب عدالت و توسعه، عبدالله گل را برای ریاست جمهوری به اردوغان ترجیح می‌دهند. آقای گل در نظرسنجی‌ها در سطح کل کشور هم برتری قابل ملاحظه‌ای نسبت به اردوغان دارد. این نشانه‌ها اهمیت بسیار زیادی دارند، چرا که رئیس جمهوری بعدی ترکیه با رأی مستقیم مردم انتخاب خواهد شد. در این سیستم هر یک از نامزدها برای پیروزی باید در دور اول ۵۰ درصد آرا را بدست آورند، یا در دور دوم حائز اکثریت آرا شوند.
به‌همین خاطر هم اردوغان و دیگر همراهانش در حزب عدالت و توسعه از اظهارات آقای سور بسیار آزرده شده‌اند. حسین چلیک، معاون رهبر حزب عدالت و توسعه، در پاسخ به سور همان حرف معروف را تکرار کرده که آقای گل با نامزد نشدن برای ریاست جمهوری “حرکت قشنگی” انجام خواهد داد. او اضافه کرد که “میان گل و اردوغان برادری و دوستی عمیقی وجود دارد و هیچ پست و مقامی آن را به مخاطره نخواهد انداخت.”
اردوغان به‌دنبال تحکیم قدرت
روشن است که اردوغان می‌خواهد در سال ۲۰۱۴ به ریاست جمهوری برسد و نظام سیاسی را از پارلمانی به ریاستی تبدیل کند. البته او برای عملی کردن این برنامه، در پارلمان کرسی‌های کافی برای اصلاح قانون اساسی در اختیار ندارد. اما دولت همچنان به‌دنبال راهی برای انجام این کار است.
با این حال، چهره اردوغان نزد عموم هر روز بیش از پیش به یک دیکتاتور مدرن نزدیک می‌شود، و شمار مخالفان ریاست جمهوری او و برقراری نظام ریاستی در ترکیه بیشتر و بیشتر می‌شود. عبدالله گل یکی از همین مخالفان است، و هر روز که می‌گذرد، مخالفتش با این طرح را آشکارتر می‌کند.
آقای گل روز اول اکتبر (۱۰ مهر ۱۳۹۱) در سخنرانی بازگشایی پارلمان علنا دولت اردوغان را به چالش کشید. او در این سخنرانی به چند نمونه از موضوعات مورد اختلافش با دولت اشاره کرد. تصمیم دولت به لغو مصونیت پارلمانی ۱۰ نماینده طرفدار کردها، بی‌میلی دولت به یافتن راهی برای آزادی نمایندگان دستگیرشده سه حزب مخالف، فشار دولت بر رسانه‌ها و شمار بالای خبرنگاران بازداشت شده، و نیاز به تمرکز دوباره بر بهبود استانداردهای دموکراتیک از طریق سرعت بخشیدن به فرآیند اصلاحات مورد نظر اتحادیه اروپا از جمله نکات مهم پیام عبدالله گل به پارلمان بود. اظهارات او مورد تأیید نخست وزیر نبود. اردوغان گفت: “ما بر سر برخی مسائل نظرات متفاوتی داریم.”
احتمال توافق
یکی از احتمالاتی که در آنکارا درباره آن صحبت می‌شود، امکان بازگشت عبدالله گل به یک نقش سیاسی فعال در صورت تمدید نشدن دوره ریاست جمهوری‌اش است.
یکی از سناریوهای ممکن، حصول توافقی میان اردوغان و گل مبنی بر ریاست جمهوری اولی، و نخست وزیری دومی است. یک منبع نزدیک به رئیس جمهوری می‌گوید: “این موضوع فعلا مطرح نیست. رئیس جمهوری روی کارش متمرکز است. هنوز دو سال دیگر از دوره ریاست جمهوری او باقی مانده، و او به‌سختی تلاش می‌کند بیشترین بازده را در این زمان داشته باشد.”
سناریوی دیگر این است که گل به‌همراه عده‌ای از نمایندگان عضو حزب عدالت و توسعه که هنوز به او وفادار هستند، حزب سیاسی جدیدی تشکیل دهد، و بعد از انتخاب اردوغان به ریاست جمهوری، در انتخابات عمومی سال ۲۰۱۵ شرکت کند.
تاریخچه اختلاف
اختلاف میان گل و اردوغان در محافل سیاسی ترکیه موضوع جدیدی نیست. کسانی که فعالیت های حزب عدالت و توسعه را از نزدیک دنبال کرده‌اند، شاهد تفاوت دیدگاه‌های این دو به جهان بوده‌اند.
در یک تلگرام فاش شده سفارت آمریکا در آنکارا، که در سال ۲۰۰۵ به واشنگتن فرستاده شد، ذکر شده که “به نظر می‌آید گل سعی می‌کند اردوغان را تضعیف کند و کنترلش را در حزب بیشتر کند.” در این تلگرام همچنین گفته شده که “گل سعی دارد چهره یک سیاست‌مدار معتدل و مدرن را بگیرد . . . ولی دیدگاه‌های او در مسائل جهانی به‌مراتب ایدئولوژیک‌تر و ضد غرب‌تر از اردوغان است.” از سوی دیگر، اردوغان چهره رهبری عملگرا را گرفته که می‌تواند شریک خوبی باشد.
اما دیدگاه‌ها در مورد این دو نفر کاملا تغییر کرده است. سفیر یک کشور غربی اخیرا ابراز نگرانی کرده که در صورت تداوم سیاست‌های متکبرانه دولت ترکیه، ممکن است پیشرفت‌های این کشور در زمینه دموکراسی و حقوق بشر بی‌معنا شود. این سفیر که نخواسته نامش فاش شود، گفت: “در وضعیتی که احزاب مخالف دولت تقریبا هیچگونه کارآیی ندارند، وجود یک رئیس جمهوری صریح‌اللهجه بسیار ضروری است.”
دعوای دو بانوی اول
مطابق یک ضرب‌المثل معروف، “پشت هر مرد موفق، یک زن ایستاده است”. در مورد اردوغان و گل می‌توان این ضرب‌المثل را این طور بازنویسی کرد: “پشت هر دعوای سیاسی رده بالا، زن‌ها ایستاده اند.” اینکه اختلاف میان خیرالنسا گل و امینه اردوغان بسیار قدیمی‌تر از اختلافات شوهرانشان است، بر کسی پوشیده نیست.
ظاهرا دعوای همسران یکی از دلایل اصلی اختلاف اردوغان و گل است. امینه اردوغان از خیرالنسا گل رنجیده بود و ماه‌ها با او حرف نمی‌زد. او حتی در مراسم رسمی که در کاخ ریاست جمهوری برگزار می‌شد، شرکت نمی‌کرد، و دخترش سمیه را همراه رجب طیب اردوغان می‌فرستاد. کار به جایی کشید که اردوغان در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی مجبور شد وجود اختلاف میان همسرش و خانم گل را تکذیب کند.
