درس‌های تجربه‌ی لیبی برای دیکتاتور‌ها و دموکراسی خوا

استبداد فردی، به شدت شکننده است/ هزینه‌ی پیروزی با خشونت زیاد است
سه شنبه ۳ آبان ۱۳۹۰

چکیده: اتفاقی که در لیبی افتاد فقط برای دیکتاتور‌ها یک درس نیست بلکه برای طرفداران دموکراسی هم درسی جدی است. پرهیز از خشونت و به دنبال روشهای تدریجی اصلاح طلبانه بودن، ما را از عوارض بعد از پیروزی مصون می‌کند. یعنی در داستان لیبی، مردم پیروزی به دست آوردند. اما این مردم برای به دست آوردن این پیروزی تا همین جا هم هزینه‌های زیادی پرداختند. هزینه‌هایی هم بعد از این بر دوششان خواهد بود. بنابراین همانطور که مستبدان باید از سقوط قذافی درس بگیرند مبارزان دموکراسی خواه هم باید درس بگیرند که گاهی اوقات روش ما مهم‌تر از هدفی است که دنبال می‌کنیم. دموکراسی و آزادی هدفهای والایی هستند که باید از طریق روش‌های مسالمت جویانه متکی بر مردم بدست بیاید....
لیبی رسما از دیکتاتوری قذافی آزاد شد. با اینحال وضعیت خاص جمعیتی در لیبی و نیز شیوه‌ی آزاد سازی لیبی بیم و امیدهایی را برای آینده مردم لیبی ایجاد کرده است. دکتر علیرضا علوی تبار، پژوهشگر سیاسی و استاد دانشگاه در این زمینه به خبرنگار کلمه می‌گوید: مشکل اصلی لیبی این است که ساخت و بافت قبیله‌ای دارد و این ممکن است که وحدت ملی را مقداری دچار مشکل کند. مشکل دیگر نیز این است که این پیروزی با کمک نیروهای ناتو به دست آمده و طبیعتا آن نیرو‌ها برای خودشان جایگاه مهمی در آینده لیبی قایل خواهند شد و این گونه پیروزی‌ها که با کمک نیروی خارجی بدست می‌آید همیشه در معرض خطر سو استفاده هستند و این موارد می‌تواند به مقدار زیادی به توسعه درون‌زای لیبی لطمه بزند.
علیرضا علوی‌تبار ادامه داد: همچنین پیروزی‌هایی که از طریق خشونت به دست می‌آید با توجه به اینکه در جریان خشونت و جنگ داخلی عده‌ای کشته به جا می‌ماند و کینه‌هایی در مردم شکل می‌گیرد، این نگرانی وجود دارد که این کینه‌ها خودش را در انتقام‌هایی نشان دهد بنابراین این پیروزی‌ها همواره در معرض افتادن به ورطه انتقام جویی و انتقام گیری‌های متقابل است.
سردبیر روزنامه‌ی به نام دوران اصلاحات، صبح امروز، تاکید کرد: علیرغم این نگرانی‌ها، در آمد نفتی بالای لیبی، وجود یک طبقه متوسط از نظر مالی قوی و برخی خدمات اجتماعی عمومی که در لیبی به دلیل درآمد بالای نفتی وجود داشته زمینه‌های مادی رشد جامعه مدنی را در لیبی فراهم می‌کند.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد آینده لیبی که به متغیرهای گوناگونی بستگی دارد و این وضعیت نگرانی توام با امید را رقم زده است.
این پژوهشگر، همچنین در تحلیل و ریشه یابی آنچه که بر قذافی و حکومت او گذشته است به کلمه گفت: قذافی در زمان قدرت داشتن به خاطر امکانی که نفت به وی داده بود تعدادی را پیرامون خودش داشت، اما به محض آغاز دوران افول، آنقدر آن افراد با سرعت از دورش پراکنده شدند که شاید پیش بینی آن برای دیگران هم دشوار بود. وی خاطر نشان کرد: این خصوصیت حکومت‌های فردی و استبدادی است که وقتی دوران افول حکومت فرا می‌رسد کسانی که تا دیروز خودشان را همراهان آن حاکم می‌دیدند به طور کامل از اطراف وی پراکنده می‌شوند و هیچ کس برای دفاع نمی‌ماند و آن مستبد کاملا تنها می‌شود.
استاد دانشگاه تهران با بیان این نکته که حکومت‌های متکی بر یک فرد به شدت شکننده هستند، بر تفاوت بین دیکتاتوری و استبداد تاکید کرد و گفت: دیکتاتوری به هر حال متکی بر بخشی از جامعه است. گرچه این بخش از جامعه اکثریت نیست و از اقلیت تشکیل شده اما به هر حال این ارتباط حکومت در بخشی از جامعه وجود دارد. اما در حکومت‌های استبدادی، و فرد سالاری، اساسا حکومت با هیچ بخش از جامعه ارتباط ارگانیک ندارد. وی با اشاره به ایرانِ قبل از انقلاب گفت: شاه حتی نتوانست یک تظاهرات ۱۰ هزار نفری به نفع خودش راه اندازد. در حالی که دیکتاتور‌هایی در بخش‌های دیگری از جهان می‌شناسیم که علی رغم اینکه نماینده اقلیت بودند توانستند‌‌ همان اقلیت را در دفاع از خودشان بسیج کنند. حکومت قذافی حکومت اقلیت نبود بلکه حکومت کاملا فردی بود.
علوی تبار در تشریح علل شکاف بین مردم و حاکمان افزود نبود آزادی را از جمله عوامل این شکاف و جدایی دانست و گفت: «آزادی نه فقط یک ارزش بلکه یک روش هم هست». با استفاده از روش آزادی ما خودمان و نقاط ضعفمان را بهتر می‌شناسیم و بیشتر می‌بینیم. در کشورهایی مثل لیبی و به طور کلی کشورهای رانتی- نفتی به دلیل استقلال حکومت از جامعه، دولت‌ها معمولا نیازی به بازگو کردن و گفتگوی با مردم و تفاهم با آن‌ها نمی‌بینند. این نبود آزادی و در پی آن جدایی از مردم باعث می‌شود حاکمان، بسیاری از مشکلات را نبینند و نسبت به مسائلی که هر روز فاصله‌شان را با مردم بیشتر می‌کند بی‌توجه باشند.
وی در پایان تصریح کرد: اتفاقی که در لیبی افتاد فقط برای دیکتاتور‌ها یک درس نیست بلکه برای طرفداران دموکراسی هم درسی جدی است. پرهیز از خشونت و به دنبال روشهای تدریجی اصلاح طلبانه بودن، ما را از عوارض بعد از پیروزی مصون می‌کند. یعنی در داستان لیبی، مردم پیروزی به دست آوردند. اما این مردم برای به دست آوردن این پیروزی تا همین جا هم هزینه‌های زیادی پرداختند. هزینه‌هایی هم بعد از این بر دوششان خواهد بود. بنابراین همانطور که مستبدان باید از سقوط قذافی درس بگیرند مبارزان دموکراسی خواه هم باید درس بگیرند که گاهی اوقات روش ما مهم‌تر از هدفی است که دنبال می‌کنیم. دموکراسی و آزادی هدفهای والایی هستند که باید از طریق روش‌های مسالمت جویانه متکی بر مردم بدست بیاید.