روسیه برای مقابله با ایران در آبهای خزر آماده می‌شود

شنبه ۱۶ مهر ۱۳۹۰
پاره‌ای از ناظران معتقدند که ایران، پس از مشاهده تجربۀ لیبی، دیگر مایل به مذاکره جدی پیرامون برنامه اتمی خود نیست و اهداف نظامی اتمی خود را‌‌ رها نخواهد کرد. به همین دلیل، خطر برخورد نظامی با ایران بصورت جدی افزایش یافته است.
بمنظور افزایش آمادگی در مقابل احتمال هجوم نظامی تلافی جویانه ایران علیه می‌دانهای نفتی متعلق به شرکتهای آمریکایی در سواحل شرقی دریای خزر، کشورهای روسیه، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان، در فاصله ۹ تا ۲۶ سپتامبر گذشته، به انجام یک مانور نظامی مشترک مبادرت نمودند. مسئولان نظامی و سیاسی ایران در قبال برگزاری مانور یاد شده و هدفهای آن، تاکنون سیاست سکوت را اختیار کرده‌اند.
در مانور نظامی مزبور که «مرکز-۲۰۱۱» نامیده شده، و در نوع خود بزرگ‌ترین رزمایش از زمان انجام مانور سال ۲۰۰۲ روسیه در آبهای خزر محسوب می‌شود، ۱۲۰۰۰ تن از نیروهای نظامی روسیه شرکت داشتند.
در جریان انجام مانور، ابتدا حمله نظامی آمریکا علیه تاسیسات اتمی ایران، سپس حمله تلافی جویانه ایران در بخشهای شرقی خزر، علیه می‌دانهای نفتی منطقه، باز سازی گردید و در مرحله بعد نحوه مقابله با این هجوم فرضی تمرین شد.
بر اساس گزارشهای انتشار یافته پیرامون مانور نظامی موسوم به «مرکز-۱۱»، واحد‌های اطلاعات جاسوسی روسیه، موضوع حمله تلافی جویانه ایران در آبهای خزر را کشف و متعاقباً، «واحد‌های مشترک واکنش سریع» و نیروهای عملیات ویژه آسیای مرکزی برای خنثی ساختن تهدید یاد شده در دو مرحله وارد عمل شدند.

مانور پیشین
در روز اول ماه اوت سال ۲۰۰۲ و در واکنش به پرواز هواپیماهای جت ایران در ماه ژوئن سال ۲۰۰۰ بر فراز یک کشتی اکتشافی شرکت نفت بی‌پی در آبهای مورد ادعای ایران و آذربایجان، ۱۰۰ هزار تن از نیرو‌های نظامی روسیه بمدت دو هفته مانور بزرگی را در آبهای خزر برگزار کردند.
اگر چه عکس العمل روسیه به این اقدام با تاخیر صورت گرفت، ولی، بنا به درخواست جمهوری آذربایجان، جت‌های جنگنده ترکیه (عضو ناتو) بدون فوت وقت در داخل آن جمهوری به پرواز درآمدند.
در رزمایش گذشته روسیه در آبهای خزر که بزرگ‌ترین عملیات از این نوع پس از فروپاشی اتحاد شوروی محسوب می‌شد، ۶۰ ناو، ناوچه و کشتی کوچک و ۳۰ فروند هواپیمای نظامی شرکت داشتند.
کشور قزاقستان نیز بلافاصله پس از اتمام مانور روسیه، از روز ۱۵ تا ۲۵ اوت‌‌ همان سال (۲۰۰۲) رزمایش «دریای صلح» را در منطقه «منگوستاو» واقع در آبهای خزر برگزار کرد.
در رزمایش سال ۲۰۰۲ روسیه که بعد از برگزاری اجلاس سران خزر در پایتخت ترکمنستان انجام شد، واحد‌های دریایی قزاقستان و آذربایجان شرکت داشتند.

توان دریایی ایران در خزر
ایران نیز داوطلب شده بود که چهار ناو مستقر در خلیج فارس را در این رزمایش شرکت دهد اما روسیه با این پیشنهاد مخالفت کرد. ایران در گذشته یک ناو کوچک و فرسوده به نام «شاهرخ» را در آبهای خزر در اختیار داشت که فاقد قابلیت نظامی بود و از آن بمنظور آموزش کادر نیروی دریایی استفاده بعمل می‌امد.
در عین حال نیروی دریایی سپاه پاسداران در آبهای خزر دارای قایقهای کوچک و پر سرعت است که از آن‌ها بمنظور گشت زنی استفاده می‌شود. برروی تعدادی از این قایق‌ها موشکهای سطح به سطح و مسلسل‌های نیمه سنگین نصب شده است.
آمریکا مایل است که از راه ایجاد پایگاههای نظامی در سواحل آذربایجان و قزاقستان، حضور نظامی خود را در آبهای خزر تثبیت کند.
متقابلا روسیه نیز بمنظور ایجاد اطمینان خاطر نزد کشور‌های ساحلی و اثبات داشتن قابلیت کامل دفاع از آن‌ها، و بی‌نیازی به حضور نظامی آمریکا در خزر، طی سالهای اخیر نیرو‌های خود را در آبهای خزر تقویت نموده است.
در ماه آوریل سال ۲۰۰۳ روسیه و ۵ کشور قرقیزستان، تاجیکستان، ارمنستان و بلاروس پیمان امنیت جمعی ۱۰ ساله خود را به یک پیمان دفاعی منطقه‌ای تمام عیار تبدیل نمودند.
سیاست روسیه در خزر متوجه همکاری دفاعی با سه کشور ساحلی قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان، و حفظ مناسبات کاری با ایران است. روسیه مایل است تا حد ممکن ناتو را از آبهای خزر دور نگاه دارد.
ترکمنستان به دلیل داشتن مرز زمینی با ایران و دوری از روسیه، تاکنون از داخل شدن جدی در ترتیبات امنیتی با روسیه پرهیز کرده است.

مانور اخیر
بر خلاف مانور سال ۲۰۰۲ روسیه که در آن مقابله با تهدید ایران مورد اشاره مستقیم قرار نگرفته بود، طی مانور اخیر مقابله با خطر هجوم نظامی ایران بصورت آشکار مطرح شد.
در اولین مرحله از مانور ماه جاری، ابتدا حمله از جنوب خزر (واحد‌های نیروی دریایی سپاه) آغاز و در مرحله بعد حدود ۷۰ هواپیمای جنگی اف-۴ و اف ۵ (ایران) در این عملیات تهاجمی شرکت می‌کنند.
تصور شرکت دادن ۷۰ فروند از هواپیماهای نظامی ایران در تدارک حمله به بخش شرقی خزر، با توجه به توان محدود نیروی هوایی ایران، تا حدود زیادی غیر عملی بنظر می‌رسد، و تنها توجیه ممکن را می‌توان به اصل «غافلگیری» در یک هجوم غیر قابل انتظار نسبت داد.
منطقه عملیات مانور اخیر دقیقا‌‌ همان منطقه مانور سال ۲۰۰۲ روسیه و قزاقستان، یعنی چاههای نفت واقع در «منگوستاو» در آبهای ساحلی قزاقستان است که توسط شرکت آمریکایی اکسان موبایل عملیات اکتشاف و استخراج نفت در آن صورت می‌گیرد.
با وجود بی‌اعتنایی ظاهری ایران به برگزاری مانور یاد شده، روسیه به هیچ وجه اهمیت انجام رزمایش «مرکز-۲۰۱۱» را پنهان نساخت.
رهبری مانور یاد شده را نیکلایی ماکاروف رییس ستاد مشترک نیرو‌های مسلح روسیه بر عهده داشت و دیمیتری مدودف رییس جمهور روسیه نیز در ۲۶ سپتامبر و روز پایان عملیات، منطقه برگزاری مانور و واحد‌های شرکت کننده در آن را مورد بازدید قرار داد.

واکنش متفاوت ایران
اگرچه ایران موضوع برگزاری این مانور را توسط روسیه به هیچ وجه مورد اشاره مستقیم قرار نداد، اما حبیب الله سیاری فرمانده نیروی دریایی جمهوری اسلامی بعد از پایان مانور روسیه در آبهای خزر، از آمادگی ایران برای حضور در اقیانوس اطلس و نزدیک شدن کشتی‌های جنگی آن کشور به مرزهای آبی آمریکا خبر داد! برخورد مقامات آمریکایی با این اظهارات سیاری نیز «جدی» نبود.
همزمان با این تحولات، جرارد آراد سفیر فرانسه در سازمان ملل که در تمامی گفتگو‌های ۱+۵ با ایران شرکت داشته، اعلام خطر کرد که در صورت ادامه برنامه‌های اتمی ایران بسوی اهداف غیر نظامی، خطر برخورد نظامی با آن بسیار جدی خواهد بود. او همچنین تاکید کرد: «پاره‌ای کشور‌ها قرار گرفتن ایران در آستانۀ تبدیل شدن به یک نیروی نظامی اتمی را تحمل نخواهند کرد.»
طی اظهار نظر دیگری در این رابطه، پی‌تر هیوز، سفیر سابق بریتانیا در کره شمالی، طی توقف در کره جنوبی اظهار داشت: «شاید چنانچه قذافی برنامه اتمی خود را واگذار نکرده بود، مورد حمله ناتو قرار نمی‌گرفت.»
با توجه به این جمع بندی، پاره‌ای از ناظران معتقد‌اند که ایران بخصوص پس از مشاهده تجربه قذافی در لیبی، آماده مذاکره جدی پیرامون برنامه اتمی خود نیست، و اهداف نظامی آنرا به هیچ وجه‌‌ رها نخواهد کرد. از این لحاظ، خطر برخورد نظامی با ایران بصورت جدی افزایش یافته است.
روسیه نیز به عنوان یک کشور صاحب منافع جدی در مجاورت با ایران، به سهم خود و از راه برگزاری یک مانور نظامی بزرگ در آبهای خزر، مصمم به بهبود سطح آمادگی برای برخورد با شرایط غیر قابل پیشبینی ناشی از یک رویارویی نظامی در منطقه شده است.