تغییر تمام کتاب‌های درسی

وحید پوراستاد
«تمامی کتاب‌های درسی در سال آینده تغییر می‌کند.» این خبری است که وزیر آموزش و پروش داده است. آیا این تغییرات در راستای اسلامی‌تر کردن مدارس کشور است؟

رادیو فردا در گفت‌و‌گو با سعید پیوندی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه پاریس این موضوع را بررسی کرده است.

رادیو فردا: این تغییر کتب درسی با چه قصد و نیتی صورت می‌گیرد؟
سعید پیوندی: در سال گذشته شاید هیچ کشوری مانند ایران این همه شاهد تغییر در کتاب‌های درسی نبوده و بخش مهمی از این تغییرات هم مربوط است به مسائل سیاسی و ایدئولوژیک یا مسائلی که با دوره‌ای خاص از زندگی جمهوری اسلامی ارتباط داشته است. مثلا زمانی جنگ بوده و زمانی چیزهای دیگر و تغییرات در کتاب‌های درسی بیشتر از این مسائل تبعیت کرده است.

در واقع می‌توان گفت در این تغییرات کمتر مشکلات اساسی آموزشی ایران، نیازهای بچه‌ها و به روز شدن مطالب درسی در نظر بوده تا دغدغه‌هایی که به حکومت مربوط بوده است و این نکته منفی در تغییرات کتاب‌های درسی است که در گذشته هم بار‌ها مشاهده شده است و هر بار که یک وزیر عوض می‌شود قصدش این است که کتاب‌های درسی را عوض کند.
اگر در همه دنیا آموزش دینی محدود می‌شود به کتاب‌های دینی، اما در ایران کتاب‌های دیگر از جمله بخش مهمی از کتاب‌های تاریخ و تعلیمات اجتماعی یا کتاب فارسی در ارتباط با مسائل دینی است. من نمی‌دانم از این هم اسلامی‌تر شدن، چه معنایی می‌تواند داشته باشد.

سال گذشته آقای احمدی‌نژاد سندی را امضا کرد تحت عنوان «تحول در آموزش و پرورش با هدف اسلامی‌تر کردن مدارس کشور». آیا تغییر کتب درسی در راستای اسلامی‌تر کردن فضای مدارس است؟
می‌توان گفت بیشترین توجهی که در یکی دو سال گذشته به تغییر کتاب‌های درسی شده در راستای اسلامی‌تر کردن آن بوده است. سندی که شما به آن اشاره کردید و بر طبق گفته‌های وزیر آموزش و پرورش، تغییر کتاب‌های درسی به این سمت گرایش دارد ولی معلوم نیست اسلامی‌تر کردن به چه معنا است.
یعنی چه بخشی از کتاب‌های درسی کم اسلامی است یا به اندازه کافی اسلامی نیست و قرار است چه تغییری به وجود آید که از این هم اسلامی‌تر شود. با توجه به اینکه کتاب‌های درسی ایران یکی از ایدئولوژی زده‌ترین و دینی‌ترین کتاب‌های تمام دنیا است.
اگر در همه دنیا آموزش دینی محدود می‌شود به کتاب‌های دینی، اما در ایران کتاب‌های دیگر از جمله بخش مهمی از کتاب‌های تاریخ و تعلیمات اجتماعی یا کتاب فارسی در ارتباط با مسائل دینی است. من نمی‌دانم از این هم اسلامی‌تر شدن، چه معنایی می‌تواند داشته باشد.

آقای پیوندی! آیا تغییر کتب درسی به این معنا است که نظام آموزشی ایران در تلاش خود برای تحمیل الگوهای رفتاری خاص و جهان بینی خاص دینی خود موفق نبوده است؟
می‌توان به نوعی این گونه تفسیر کرد، ولی به نظر من در عین حال می‌توان گفت شاید معنا و مفهومی که این آموزش دینی دارد با تغییراتی که در حکومت به وجود می‌آید تغییر می‌کند.
هر دوره یک رئیس جمهور و وزیر جدید می‌آید این مفهوم و تلقی عوض می‌شود و از نو بحث اسلامی‌تر کردن یا عوض شدن کتاب‌های درسی مطرح می‌شود. مشکل این است که ما از یک دید بلند مدت راهبردی در مورد آموزش محروم هستیم و مقطعی و به طور سلیقه‌ای در مورد نظام آموزشی و کتاب‌های درسی عمل می‌شود.

مشکل نظام آموزشی ایران کجاست و آیا با اسلامی ترکردن کتب درسی یا محیط آموزشی تمام مشکلات نظام آموزشی ایران حل می‌شود؟
مشکل نظام آموزشی ما درست عکس این امر است. یعنی همه تحقیقات می‌دانی جدی و مستقلی که در ایران انجام شده نشان می‌دهد بیش از حد اسلامی و دینی و بسته بودن نظام آموزشی یکی از دلایل مشکلات اساسی است، به خصوص فاصله‌ای که جوان‌ها از گفتمان این نظام دارند و تفاوت رفتار جوان‌ها با نظام ارزشی مدارس و کتاب‌های درسی.
حال به جای اینکه فکر کنند چرا این‌ها در جامعه اثر نمی‌گذارد و این همه درمقابل آن مقاومت می‌شود، درست در جهت عکس حرکت می‌کنند و می‌خواهند باز هم مدارس و کتاب‌ها را اسلامی‌تر کنند.
من فکر می‌کنم مشکل اساسی ایران این است که بیش از حد نظام آموزشی و کتب درسی اسلامی و دینی است و همین امر باعث زدگی و دور شدن جوان‌ها از دین و آموزش دینی می‌شود.