«فتنه‌گر سابق» و «الگوی امروز»

وزیر خارجه آمریکا از شبکه‌های تلویزیونی کشورش خواسته است که کار خبررسانی حرفه‌ای را از شبکه‌هایی مانند الجزیره در دنیای عرب بیاموزید و به جای پرداختن به حرف‌های بیهوده و حاشیه‌ای، به مردم آمریکا بگویید که در جهان چه خبر است.

یک دهه پس از آنکه واشینتگتن شبکه تازه پایه‌گذاری شده الجزیره را «فتنه‌انگیز» می‌نامید، اکنون هیلاری کلینتون به تشویق این شبکه زبان گشوده و با آن، بر سر شبکه‌های آمریکایی کوبیده است.

در حالی که خاورمیانه دستخوش بحران تاریخی عظیمی است که بر سراسر جهان، بویژه آمریکا تا دهه‌های بعد اثرگذارخواهد بود، هر بیننده تلویزیونی در آمریکا که در روزهای اخیر شبکه‌های تلویزیونی متعدد آن کشور را باز می‌کند، می‌بیند که ساعت‌های متمادی در همه شبکه‌های جدی و غیر جدی، گویندگان درحال صحبت در باره زندگی خصوصی چارلی شین، بازیگر فیلم، یا مسایل حاشیه‌ای دیگر هستند (چارلی شین به خاطر ضرب وشتم در یک تفریح‌گاه زمستانی در کلرادو دستگیر شده بود).

بی‌اعتنایی حیرت انگیز شبکه‌های تلویزیونی آمریکایی به رخدادهای مهم خاورمیانه موجب واکنش جدی خانم کلینتون شد که چهارشنبه در نشست ادای شهادت در کمیسیون مناسبات خارجی مجلس سنای آمریکا گفت درحالی که شبکه الجزیره در نظرسنجی‌ها پیشتاز است ولی شبکه‌های ما در آمریکا دارند به عقب باز می‌گردند.

خانم کلینتون گفت «چه دوست داشته باشید، چه نه، الجزیره مفید و مؤثر است» و نیز اضافه کرد که «حقیقتاً پیوسته بر شمار بینندگان الجزیره در خود آمریکا افزوده می‌شود زیرا اینگونه شبکه‌ها برنامه‌ساز حقیقی در رخدادهای خبری هستند».

وزیرخارجه آمریکا همچنین گفت «انسان نباید الزاماً با آن‌ها موافق باشد اما وقتی برنامه‌های آن‌ها را نگاه می‌کنید، احساستان این است که خبر حقیقی را- آن هم ۲۴ ساعت شبانه روز و بی‌وقفه- آن‌ها در اختیار بیننده می‌گذارند».

خانم کلینتون در اشاره مستقیم به وضع رقت‌بار برنامه‌های خبری شبکه‌های آمریکایی گفت اینجا «یک میلیون تبلیغ دایم وسط خبر‌ها پخش می‌شود و وقتی هم گویندگان را می‌بینید، آن‌ها صرفاً سرهایی هستند که دهانشان مشغول حرف‌های حاشیه‌ای و غیر خبری است و انسان احساس نمی‌کند که اخبار واقعی مربوط به خود آمریکا را شنیده است چه برسد به اخباری که مربوط به کشورهای دیگر است».

ناظران می‌گویند اکنون مدتی است که توجه مردم آمریکا و دنیای غرب به شبکه انگلیسی‌زبان الجزیره افزایش یافته است- همانگونه که یک دهه است که صد‌ها میلیون نفر در کشورهای عربی و اسلامی، و نیز اعراب اروپا و جهان بیننده دائمی شبکه عرب زبان الجزیره هستند.

با وجود این، شبکه انگلیسی الجزیره از شماری معدود از سیستم‌های تلویزیونی کابلی آمریکا پخش می‌شود و تنها اگر افرادی حق اشتراک آن بسته کابلی مشخص را بپردازند از آن برخوردار می‌شوند و همه مردم آمریکا نمی‌توانند به راحتی به الجزیره دسترسی داشته باشند.

پخش کابلی تلویزیون الجزیره در آمریکا به سیستم کابلی در مناطق ورمونت، اوهایو و واشینگتن دی. سی محدود بوده است اما از آغاز زلزله سیاسی دنیای عرب، بر شمار بینندگان اینترنتی الجزیره در آمریکا ۲۵۰۰ درصد افزوده شده‌اند!

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، درپی سخنان خانم کلینتون در کمیسیون مناسبات خارجی مجلس سنای آمریکا، شبکه الجزیره بلافاصله در نامه‌ای به شبکه‌های کابلی محلی آمریکایی از آن‌ها درخواست کرد که الجزیره را به برنامه‌های خود بیافزایند و ۴۰ هزار نامه‌ای میلی بینندگان خود را که از این خواسته حمایت کرده‌اند، ضمیمه این تقاضا کرده است.

دست اندرکاران امور می‌گویند که شبکه‌های کابلی آمریکایی به آسانی الجزیره انگلیسی را به برنامه‌های خود اضافه نخواهند کرد زیرا این امر از شمار بیننده‌های شبکه‌های آمریکایی کم خواهد کرد و بر تبلیغات، و به تبع آن، بر وضع اقتصادی نیز اثر منفی خواهد گذاشت.

آقای عبدالرحیم فقراء، مدیر مسئول الجزیره در واشینگتن، می‌گوید از آغاز رخدادهای مصر، آمریکایی‌های بیشتری، و درمیان آن‌ها خود وزیرخارجه آمریکا، متقاعد شده‌اند که پوشش خبری الجزیره از تحولات خاورمیانه، حایز اهمیت بوده و این امر یک نقطه عطف مثبت در نگاه آمریکایی‌ها نسبت به الجزیره است.

اکثر مسئولان شبکه‌های آمریکایی که خانم کلینتون خطابش به آن‌ها بود، از واکنش به اظهارات او خودداری کرده‌اند؛ از سی.ان.ان گرفته تا ‌ای.بی.سی، سی.بی.اس و ان.بی.سی در این باره سکوت کرده‌اند.

اما مایکل کلمنت، معاون رئیس شبکه محافظه‌کار فاکس نیوز، که ادعا می‌شود پربیننده‌ترین شبکه برای آمریکایی‌هاست، گفته است که از این انتقاد خانم کلینتون «شگفت زده» شده است.

این مسئول فاکس نیوز گفته است «سخن از مسایلی در سطح رهبران و امنیت ملت ماست. این‌ها مسایل بزرگی هستند و به طور ناگهانی می‌بینیم که الجزیره علیه خبرهای ما تیتر می‌زند. این بسیار غریب و سؤال برانگیز است».

در میانه سکوت مسئولان کنونی سی.ان.ان، فرانک سسنو، مدیر پیشین سی.ان.ان در واشینگتن، کاملاً با خانم کلینتون موافق است. او با استفاده از بازی کلمات می‌گوید «اخبار شبکه‌های کابلی چیزی نیستند جز اخلال کابلی و درحالی که آنها می‌بایست به مردم اخبار و اطلاعات بدهند تبدیل به اهرم تحریک شده‌اند».

اشاره آقای سسنو به تحریکات شدیدی است که شبکه فاکس نیوز از زمان روی کار آمدن باراک اوباما علیه وی و دموکرات‌ها مطرح می‌کند و برخی از مجریان آن، بویژه گلن بک، ترتیب‌دهنده تظاهرات چند ده هزار نفری در واشینگتن و ده‌ها شهر دیگر آمریکا علیه اوباما بوده‌اند.

آقای سسنو می‌گوید حتی اگر خبری هم در باره مسایل خاورمیانه از شبکه‌های آمریکایی پخش می‌شود، سطحی است و شبکه‌ها خود از پرداختن به عمق رخداد‌ها خودداری می‌کنند.

ناظران می‌گویند که مجریان شبکه‌های تلویزیونی آمریکایی از آگاهی عمیق نسبت به مسایل بین‌المللی، بویژه خاورمیانه برخوردار نیستند. افزون بر آن، هم وقت برنامه‌ها و هم وجود تبلیغ‌های زیاد در وسط بولتن‌های خبری، امکان پیگیری یک مطلب را برای دقایقی نمی‌دهد.

شبکه فاکس نیوز و پیرو آن، شبکه ام.اس.ان.بی.سی در سال‌های اخیر بیشتر بر خبرهای جهت‌دار تکیه کرده‌اند درحالی که سی.ان.ان با اغراق در این شیوه مخالف بوده است و همچنان بیشتر بر خبر تکیه کرده است اما اتفاقاً این سی.ان.ان بوده که در سال‌های اخیر شمار زیادی از بینندگان خود را در آمریکا از دست داده است.

این درحالی است که شبکه سی.ان.ان که در داخل آمریکا پخش می‌شود با بخش جهانی سی.ان.ان تفاوت زیادی دارد و مجریان شبکه در شعبه اصلی آمریکایی آن نیز تحت تأثیر شبکه‌های داخلی آمریکایی، به مسایلی که حاشیه‌ای به نظر می‌رسد، مشغول می‌شوند.

بدین ترتیب، قریب به اتفاق شبکه‌های خبری آمریکایی نیز حالت سرگرمی گرفته‌اند و بخش چشمگیری از برنامه‌های خبری آن‌ها نیز، افزون بر برنامه‌های دیگرشان، بر مسایلی مانند زندگی هنرمندان و چهره‌های دیگری که به دلایلی مشهور می‌شوند و یا مسایل جنایی داخلی آمریکا تمرکز یافته است.

شبکه‌های کابلی خبری آمریکا از آغاز کارخود توجه چندانی به مسایل بین‌المللی مانند معضلات پیچیده خاورمیانه نداشته‌اند اما در سال‌های اخیر، به ویژه از آغاز بحران اقتصادی آمریکا در نیمه سال ۲۰۰۷، از میزان توجه آن‌ها به مسایل بین‌المللی دیگر کاملاً کاسته شده و آن‌ها هرچه بیشتر مشغول به مسایل آمریکایی بوده‌اند.

هنگامی که نبرد آمریکا در عراق شروع شد، آمریکاییان بسیاری که حتی عزیزانشان می‌بایست راهی این جبهه شوند، نمی‌دانستند که عراق در کجا قرار دارد و از مسایل مربوط به این بخش از جهان به شدت ناآگاه بودند.

ناظران می‌گویند که پرداختن شبکه‌های آمریکایی به برنامه‌هایی مانند انتخاب استعدادهای هنری و مسایلی از این دست، مردم آمریکا را به شدت از رخدادهای حقیقی دنیا دور کرده است و آن‌ها در دنیای کاملاً متفاوتی زندگی می‌کنند و اصرار دارند که دنیا باید پیرو آن‌ها شود.

آقای عبدالرحیم فقراء، مسئول الجزیره در واشینگتن، می‌گوید که تشنگی مردم خاورمیانه و دنیای عرب به اخبار بسیار جدی است. به گفته او، «درخاورمیانه مردم کاملاً گرسنه خبر هستند. آن را می‌بلعند. می‌توان برای آن‌ها ساعت‌های متمادی یک رخداد را تجزیه و تحلیل کرد و حتی روز‌ها و هفته‌ها به یک موضوع پرداخت اما در آمریکا اصل را از آغاز بر این گذاشته‌اند که کسی علاقه‌ای به اخبار ندارد به ویژه می‌گویند که هیچ علاقه‌ای به اخبار خارجی‌ها نداریم».

در همین حال، به باور فرانک سسنو، همانگونه که درنبرد خلیج فارس (در اوایل دهه نود میلادی) سی.ان.ان توانست جایگاه خود را در آمریکا مستحکم کند، اکنون نیز تلاطم جاری خاورمیانه موجب خواهد شد که جایگاه الجزیره هرچه بیشتر تقویت شود.

با پیروی از موفقیت خیره‌کننده الجزیره عربی بود که روسیه نیز در سال‌های اخیر شبکه‌های عربی وانگلیسی خود را درجهان پایه‌گذاری کرد.

چین هم اخیراً به این امر همت گماشته است. همچنین، یورونیوز برنامه‌های عربی و انگلیسی خود را راه‌اندازی کرد و برنامه‌هایش به زبان‌های دیگری نیز از جمله فارسی مستقیم ترجمه می‌شود.

فرانسه نیز از چند سال پیش شبکه جهانی انگلیسی و عربی زبان خود را پایه‌گذاری کرد. ایران هم شبکه‌های العالم و پرس تی. وی را راه‌اندازی کرد. اما هیچیک از این شبکه‌ها نتوانسته است که به سطح محبوبیت و کار حرفه‌ای الجزیره برسد.

الجزیره اکنون تنها به شبکه‌های عربی و انگلیسی محدود نیست؛ شبکه‌های متعدد دیگری دارد؛ از پخش مستندهای حرفه‌ای مهم گرفته تا پخش مستقیم رخدادهای مهم دنیا، الجزیره ورزشی و شبکه‌های دیگر، که آنها نیز دنیای عرب را تسخیر کرده‌اند.

الجزیره در سال ۱۹۹۶ در قطر پایه‌گذاری شد و همچنان مقر اصلی این امپراطوری عظیم رسانه‌ای در دوحه، پایتخت این امیرنشین، است. اهمیت خبری شبکه بلافاصله پس از فجایع سپتامبر ۲۰۰۱ بود.

رهبران بسیاری در دنیای عرب، بویژه در هفته‌های اخیر، از امیر قطر به خاطر اجازه دادن به رشد این شبکه اظهار ناخشنودی کرده‌اند، اما امیر قطر همواره گفته است که الجزیره بیانگر دیدگاه‌های قطر نیست.

در همین حال، ناظران می‌گویند که هرچه اهمیت جهانی الجزیره افزایش می‌یابد، به‌‌ همان میزان نیز بر اهمیت قطر در معادلات سیاسی افزوده می‌شود.