بزرگداشت ۱۶ آذر در گذر ایام

سه شنبه, ۱۶ آذر, ۱۳۸۹
از سال ۳۲ که ۱۶ آذر خلق شد و در تاریخ این مرز و بوم ثبت شد، سالروزش. همواره داستان‌هایی داشته است و هنوز هم دارد. این روز اولین اعلام موجودیت (مبارزه) علیه رژیم دست‌نشانده شاه پس از کودتای امریکایی ۲۸ مرداد بود که توسط دانشجویان دانشگاه تهران رقم خورد. در یک سوی این روز امریکا و رژیم دیکتاتوری پهلوی بودند و در سوی دیگر دانشجویان مبارز که از آن زمان تاکنون بر سر هویت آنان بحث و گفت‌وگو است. حزب توده مدعی بودند دو نفر از آن سه آذر اهورایی، بزرگ‌نیا و قندچی هوادار آن حزب بوده‌اند و شریعت‌رضوی یعنی برادرخانم معلم شهید دکتر شریعتی را برای مذهبی‌ها باقی گذاشتند.
از قرائن برمی‌آید همین هویت ایدئولوژیک را باید برای این سه شهید پذیرفت. پیش از انقلاب اسلامی اگرچه این روز توسط همه دانشجویان، بزرگ داشته می‌شد اما چپ‌ها (مارکسیست‌ها) بیش از همه خود را صاحب این روز می‌دانستند. پس از پیروزی انقلاب به‌رغم اینکه این روز در تقویم رسمی کشور روز دانشجو نامیده شد اما چون در دل خود، هم مبارزه با امریکا را داشت هم مبارزه با نظام حاکم، چپ‌ها بیش از گذشته به بزرگداشت آن همت می‌‌کردند چرا که با نظام اسلامی حاکم نیز سر سازگاری نداشتند.
۱۶ آذر به خصوص پس از تسخیر لانه جاسوسی امریکا توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و خلق ۱۳ آبان که جهت‌گیری مبارزاتی دانشجویان به سمت امریکا را بیش از ۱۶ آذر نمایش می‌داد، به محاق رفت و تا سال‌ها دوقطبی ۱۳ آبان- ۱۶ آذر دارای وجه مشترک مبارزه با امریکا در سطح بین‌الملل بودند اما دارای دو تفاوت اساسی نیز بودند؛ یکی در هویت ایدئولوژیک قهرمانان و دیگری در وجه مبارزه داخلی. ۱۳ آبان برخلاف ۱۶ آذر دارای پیام مبارزاتی با قدرت حاکم در داخل نبود بلکه در جهت تقویت و تثبیت آن بود.
تا پایان جنگ گفتمان ۱۳ آبان گفتمان غالب در جهت‌گیری‌های دانشجویان بود اما پس از پایان جنگ و رحلت حضرت امام الهام‌بخش دانشجویان پیرو خط امام در جهت‌گیری‌ ضدامریکایی آنان بودند و بی‌مهری‌هایی که نسبت به این دانشجویان آغاز شد و به دنبال آن، ۱۳ آبان هر سال کمرنگ و کمرنگ‌تر شد، ۱۶ آذر دوباره رنگ گرفت و از محاق بیرون آمد. به یاد دارم آن زمان ما در دفتر تحکیم وحدت هر سال شاهد محدودیت‌های بیشتری از سوی سازمان تبلیغات اسلامی که برگزارکننده مناسبت‌ها در کشور بود، بودیم به طوری که چند سال بین دفتر تحکیم وحدت و شورای هماهنگی تبلیغات بر سر اینکه چه کسی مراسم این روز را برگزار کند، دعوا و چالش جدی وجود داشت. البته هر بار دفتر تحکیم وحدت غلبه می‌کرد، چون جمعیت دانشجویان با آنها بود. اما شورای هماهنگی تبلیغات نیز با گسیل دانشجویان مراسم دیگری برگزار می‌کرد تا آنکه حتی یک بار سخنران دعوت شده از سوی این شورا در مراسم ۱۳ آبان اعلام کرد دانشجویان مسلمان پیرو خط امام اکثراً شهید شده‌اند و دیگر وجود خارجی ندارند.
به هر حال بزرگداشت ۱۳ آبان پس از چند سال دولتی شد و دانشجویان نیز از آن کنار گذاشته شدند. و بیشتر دانش‌آموزی شد. به همین دلیل ۱۶ آذر بار دیگر مورد توجه دانشجویان انجمن‌های اسلامی که عمده‌ترین تشکل رسمی در دانشگاه‌ها بودند قرار گرفت. اینک که دانشجویان مورد بی‌مهری قرار گرفته بودند، ۱۶ آذر علاوه بر نماد مبارزه با امریکا برای آنان، نماد انتقادهای داخلی نیز بود. در این برهه تلاش شد سالروز شهدای هویزه در جنگ تحمیلی را که شهید حسین علم‌الهدی و تعداد دیگری از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام بودند، جایگزین ۱۶ آذر کنند اما این تلاش نیز به جایی نرسید و ۱۶ آذر به همت انجمن‌های اسلامی دانشجویان زنده ماند. تلاش‌هایی نیز توسط برخی از جریانات دانشجویی صورت گرفت تا وجه ضدامریکایی این روز را تحـت‌الشعاع وجه دیگری قرار دهند که این تلاش نیز حاصل چندانی نداشت.
دردسر رسانه‌های رسمی این است که از سویی می‌خواهند در مبارزه‌ای که با امریکا دارند، از این روز استفاده کنند ولی قهرمانان این روزها نسبتی با آنها ندارند. شهدای روز ۱۶ آذر از نظر اعتقادی با آنها همساز نیستند. دانشجویان مسلمان پیرو خط امام نیز که ۱۳ آبان را خلق کردند، عمدتاً در زمره منتقدین وضع موجود هستند. به همین دلیل در تبلیغات رسمی صدا و سیما یاد و نامی از قهرمانان این دو روز مشاهده نمی‌کنیم.
۱۶ آذر در این میان بیش از ۱۳ آبان این دوگانگی را به منصه ظهور می‌رساند. به همین دلیل در سال‌های اخیر برخی تشکل‌های دانشجویی، سعی کرده‌اند پیشتاز گرامیداشت این روز باشند و برنامه‌هایی را برای آن تدارک ببینند. هویت دوگانه این روز موجب شده هر جناحی از منظر خود آن را گرامی بدارد و کسی با آن مخالفت نکند. به هر حال ۱۶ آذر را گرامی می‌داریم.