امپریالیسم جدید آمریکایی
فرانسیس فوکویاما
Persuasion Community
۱۰ فوریه ۲۰۲۵
* ذهنیت توسعه‌طلبانه ترامپ حتی باید حامیان «اول آمریکا»ی او را شوکه کند
در مورد اقدامات غیرقانونی دونالد ترامپ در داخل آمریکا، مردم این کشور از قبل هشدار داده شده بودند. با حملات بی‌پایان به «دولت پنهان»، ترامپ و متحدانش به‌وضوح مشخص کردند که چگونه قصد دارند دولت ایالات متحده را از بین ببرند. اما در حوزه سیاست خارجی، آن‌ها با چیزی مواجه شده‌اند که انتظارش را نداشتند.
پیش از انتخابات، می‌شد با اطمینان فرض کرد که غریزه ترامپ انزواطلبی است. او از مداخله آمریکا در «جنگ‌های بی‌پایان» افغانستان و عراق انتقاد کرده بود. اما او از همان سخنرانی مراسم تحلیف خود در ۲۰ ژانویه، به یک امپریالیست سنتی تبدیل شد. وی اعلام کرد که قصد دارد کانال پاناما را بازپس بگیرد و سپس دانمارک را به اعمال تعرفه‌های سختگیرانه تهدید کرد، مگر اینکه کنترل گرینلند را به ایالات متحده واگذار کند.
گرینلند واقعاً از نظر راهبردی برای ایالات متحده اهمیت بیشتری پیدا کرده است، زیرا گرم شدن کره زمین مسیرهای جدیدی را در قطب شمال باز می‌کند و این منطقه می‌تواند منبع مهمی از مواد معدنی باشد. اما اقدامات ترامپ بیشتر به نظر می‌رسد که صرفاً نوعی تجاوزگری به خاطر خودِ تجاوزگری باشد: مقامات دانمارکی پیش‌تر اعلام کرده بودند که آماده‌اند در مذاکراتی محرمانه، نقش امنیتی بیشتری به آمریکا در این جزیره اعطا کنند و همچنین اجازه استخراج معادن را بدهند. اما ترامپ اصرار داشت که آن‌ها را با تهدید به استفاده از نیروی نظامی تحت فشار بگذارد. این وضعیت بی‌سابقه‌ای را ایجاد کرده است. ماده پنج پیمان ناتو بر حمایت متقابل در صورت حمله به یکی از اعضا تأکید دارد، اما هیچ بند مشخصی برای وضعیتی ندارد که یک عضو ناتو به عضو دیگر حمله کند.
اما نقطه اوج سیاست نواستعماری ترامپ، پیشنهاد اخیر او مبنی بر تصرف نوار غزه توسط آمریکا پس از خالی کردن آن از حدود ۲ میلیون ساکن فلسطینی‌اش بود. ترامپ در کنفرانس خبری مشترک خود با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، گفت:
«ایالات متحده کنترل نوار غزه را در دست خواهد گرفت و آنجا را سر و سامان خواهد داد. ما صاحب این منطقه خواهیم بود و مسئولیت پاکسازی تمام بمب‌ها و سلاح‌های منفجر نشده را بر عهده خواهیم داشت، این منطقه را مسطح کرده و ساختمان‌های تخریب‌شده را از بین خواهیم برد. توسعه اقتصادی ایجاد خواهیم کرد که فرصت‌های شغلی و مسکن نامحدودی را برای مردم منطقه فراهم کند... یک کار واقعی انجام خواهیم داد، کاری متفاوت.»
این پیشنهاد چنان غیرمنطقی بود که تقریباً توسط تمامی قدرت‌های منطقه‌ای فوراً رد شد، به‌جز اعضای راست‌گرای افراطی ائتلاف نتانیاهو. آن‌ها از این پیشنهاد خشنودند، زیرا این طرح، مشکل بزرگی را از دوش اسرائیل برمی‌دارد: اینکه با نوار غزه ویران‌شده و همچنان مملو از جنگجویان حماس چه کنند.
نیازی به توضیح این نیست که چرا طرح ترامپ کاملاً غیرقابل اجراست. فلسطینی‌ها نمی‌خواهند غزه را ترک کنند، همان‌طور که مصر، اردن و هیچ‌یک از کشورهای عربی همسایه نیز حاضر به پذیرش آن‌ها به‌عنوان پناهنده نیستند. نکبت اولیه (Nakba)، یعنی «فاجعه» تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، موجب بی‌ثباتی‌های گسترده‌ای شد که تأثیرات آن تا امروز نیز ادامه دارد. حماس علی‌رغم یک سال و نیم حملات بی‌وقفه اسرائیل، همچنان سرسختانه مقاومت کرده است و تنها راه بیرون راندن جمعیت فلسطینی، یک جنگ واقعاً نسل‌کشانه خواهد بود. طرح ترامپ مصداق بارز پاکسازی قومی است که در تاریخ به‌عنوان یک شرارت اخلاقی ثبت خواهد شد.
همانند بسیاری از ابتکارات ترامپ، مشخص نیست که بقیه جهان تا چه حد باید او را جدی بگیرد. طرح‌های او برای غزه آن‌قدر غیرمعقول هستند که به‌احتمال زیاد هرگز محقق نخواهند شد. اما این احتمالاً یک حواس‌پرتی از چیزی است که بسیار محتمل‌تر است. دولت نتانیاهو مایل است حاکمیت اسرائیل بر کرانه باختری و تقریباً ۳ میلیون ساکن فلسطینی آن را اعلام کند. درحالی‌که از ۷ اکتبر تاکنون توجه جهانیان بر غزه متمرکز بوده است، اسرائیل به‌آرامی کنترل خود را بر منطقه‌ای که اکثریت فلسطینیان در آن زندگی می‌کنند، تشدید کرده است.
اسرائیل برای نخستین بار در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، احتمال الحاق کرانه باختری را مطرح کرد. ترامپ ممکن است نسبت به این موضوع تمایل داشته بوده باشد، اما دامادش جرد کوشنر در آن زمان مشغول مذاکره درباره «توافق‌های ابراهیم» بود و دولت او هیچ‌گاه این موضوع را دنبال نکرد. تنها عاملی که می‌تواند مانع از تأیید الحاق از سوی ایالات متحده شود، احتمال دستیابی به توافقی با عربستان سعودی برای به‌رسمیت شناختن اسرائیل است، اما احتمال وقوع این امر بسیار اندک است. محمد بن سلمان، حاکم عربستان سعودی، به‌روشنی اعلام کرده است که هیچ توافقی بدون در نظر گرفتن راه‌حلی برای تشکیل دولت فلسطین ممکن نخواهد بود، چیزی که اسرائیلی‌ها قاطعانه آن را رد کرده‌اند. این امر، موانع موجود بر سر راه اقدام اورشلیم و واشنگتن را کاهش می‌دهد. انتخاب ترامپ برای سفیر آمریکا در اسرائیل، مایک هاکبی، مانند بسیاری از مسیحیان انجیلی، معتقد است که کرانه باختری حق اسرائیل است.
حتی اگر تهدیدهای ترامپ علیه پاناما، گرینلند و غزه توخالی باشند، آن‌ها یک سابقه به‌شدت خطرناک ایجاد می‌کنند. یکی از دستاوردهای بزرگ جهان پس از ۱۹۴۵، پذیرش این اصل کلی بود که قدرت‌های بزرگ نباید برای تصرف سرزمین دیگران از نیروی نظامی استفاده کنند. این اصل در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۲۲ توسط روسیه پوتین، که بخش‌هایی از اوکراین را به خاک خود ضمیمه کرد، به‌طور گسترده نقض شد، و چین نیز در حال بررسی استفاده از نیروی نظامی برای بازپس‌گیری تایوان است. ترامپ عملاً ایده مناطق نفوذ قرن نوزدهمی را احیا کرده است؛ این تصور که قدرت‌های بزرگ باید بتوانند مناطق جغرافیایی نزدیک به خود را کنترل کنند. ادعای روسیه بر اوکراین و ادعای چین بر تایوان قوی‌تر از ادعای آمریکا بر پاناما یا گرینلند است، و تمایل اعلام‌شده ترامپ برای توسعه سرزمینی، به هر دو کشور چراغ سبزی برای انجام اقدامات مشابه می‌دهد.
در سیاست خارجی ترامپ در آینده تناقضات عظیمی وجود خواهد داشت. نامزد او برای ریاست اداره اطلاعات ملی، تولسی گابارد، سابقه‌ای از مخالفت با اقدامات آمریکا در سوریه و اوکراین دارد، اما اکنون باید از تلاش‌های ترامپ برای گسترش قلمرو ایالات متحده حمایت کند. برخی جمهوری‌خواهان، مانند سناتور رند پال، که به‌طور مداوم انزواطلب بوده‌اند، شروع به ابراز نگرانی درباره مسیر ترامپ کرده‌اند. پال توضیح داد: «فکر می‌کردم ما به نفع “اول آمریکا” رأی داده‌ایم. ما هیچ دلیلی برای تأمل درباره اشغال دیگری نداریم که گنجینه ملی ما را نابود کند و خون سربازان ما را بریزد.»
چپ‌گرایان، هم در داخل آمریکا و هم در سطح بین‌المللی، برای دهه‌ها امپریالیسم آمریکایی را محکوم کرده‌اند. آن امپریالیسم، اشکالی نسبتاً ملایم داشت، مانند اتحادهای امنیتی که ایالات متحده با متحدانش برقرار کرده بود، یا نظام اقتصادی لیبرالی که آمریکا ترویج می‌کرد. اما آنچه امروز با آن مواجه هستیم، نسخه واقعی امپریالیسم است: آمریکایی که در پی گسترش سرزمین خود است و آماده است برای رسیدن به این هدف، تهدید به استفاده از نیروی نظامی کند.
به قرن نوزدهم خوش آمدید.
* فرانسیس فوکویاما، پژوهشگر ارشد در مؤسسه مطالعات بین‌المللی فریمن اسپوگلی در دانشگاه استنفورد است.
