عبای عربی و توسعه‌ی قطری!
مهران صولتی
اقدام امیر قطر در پوشاندن عبای عربی بر اندام لیونل مسی در مراسم اهدای جام جهانی اگر چه در نگاه اول اقدامی نمادین به نظر رسید ولی نشان از تیزهوشی و فرصت طلبی امیر قطر در بهره گیری تام و تمام از فرصت جام جهانی برای نمایش هویت عربی داشت.
محمدرضا اسلامی پژوهشگر توسعه در گفت و گو با هفته نامه تجارت فردا در پاسخ به پرسشی پیرامون رمز و راز توسعه یافتگی قطر به اهمیت” مفهوم هویت” اشاره کرده و می گوید؛ حفظ هویت قطری همواره اولویت مهم سیاست گذاران این کشور بوده است.
به باور اسلامی این کشور زمانی که می خواسته در حوزه های مختلف شاخص های توسعه را محقق کند تلاش کرده تا یک هویت ویژه و مستقل را در کنار سایر شیخ نشین ها تعریف کند و نشان دهد که شهروند قطر متفاوت از شهروندان سایر کشورها است.
با این نگاه حتی شواهد بیشتری از حضور مفهوم هویت در امر توسعه‌ی قطر نیز مشهود است؛ ستون‌های چراغ برق در خیابان‌ها با خطاطی‌های اسلامی تزئین شده، در معماری خیابان‌ها و شهرسازی به حضور المان‌های اسلامی توجه شده و حتی فرودگاه دوحه به هویت مستقلی برای این کشور تبدیل شده است.
جهانی شدن اگر چه از یک سو به گسترش ارتباطات، افزایش شباهت‌ها و نزدیک شدن فرهنگ‌ها انجامیده است ولی از سوی دیگر موجبات پررنگ شدن برخی تمایزات و هویت‌های قومی، دینی و بومی را نیز فراهم آورده است. بنابراین جهانی شدن واجد یک چهره ژانوسی شده که همگرایی‌ها و واگرایی‌ها را همزمان تقویت می‌کند.
از همین رو قطر کوشیده است تا با بهره‌گیری از فرصت‌هایی مانند برگزاری جام جهانی، عقد قراردادهای کلان اقتصادی و تاکید بر هویت مستقل قطری چهره‌ای منحصر به فرد، پیشرو و متفاوت از سایر کشورهای منطقه از خود بروز دهد. انداختن عبای عربی بر شانه‌های لیونل مسی را نیز باید به عنوان قطعه نهایی پازل هویت بخشی به فرآیند توسعه‌یافتگی این کشور تلقی کرد.
کشوری که فقط در چهار دهه از بادیه‌نشینی به کاخ نشینی رسیده و اکنون با مساحتی معادل ۰/۱ استان فارس و جمعیتی به اندازه نصف آن با تولید ناخالص ۱۶۰ میلیارد دلاری و درآمد سرانه‌ای معادل ۶۰ هزار دلار نه تنها ثروتمندترین کشور عرب بلکه جزء چهار کشور اول ثروتمند جهان محسوب می‌شود. قطر اکنون به سرمایه‌گذاری در ساخت بلندترین برج اتحادیه اروپا مشغول است.
در ایران پس از انقلاب اما به تبع دوران پیش از آن موضوع هویت دستمایه مناقشات سیاسی بوده است. به جای رسمیت یافتن هویت‌های سه گانه؛ ایرانی، اسلامی، مدرن و تلاش برای هم‌افزایی توسعه‌گرای آن‌ها، اولویت حکومت بیشتر معطوف به مرکزیت بخشیدن به هویت اسلامی و به حاشیه راندن ایرانیت و مدرنیت بوده است. آخرین نمونه از این تلاش هم حذف تصویر تخت جمشید از روی چک پول‌ها می‌باشد.
جمهوری اسلامی با جایگزینی سیاست به جای اقتصاد، کوشیده تا امنیت منطقه‌ای را بر توسعه اقتصادی ترجیح دهد. بنابراین نه تنها نتوانسته از فرصت جهانی شدن برای توسعه‌یافتگی بهره گیرد بلکه در انزوایی خودساخته به تبلیغ هویتی شعارزده دست زده است. این در حالی است که قطر مسیر معکوسی را پیموده و سعی کرده با بهره‌گیری از امکانات جهانی شدن، به تقویت ارتباطات بین‌المللی، توسعه اقتصادی و تثبیت هویت ملی خود بپردازد.
