بن‌بست استراتژیک در یمن
حسین آرین
بن‌بست استراتژیک در یمن: تکرار اشتباهات مشابه در جنگ ایران و عراق؟
نزدیک به سه ماه از آغاز تهاجم گسترده نیروهای انصارالله یمن برای تصرف شهر مارب میگذرد. این تهاجم در ابتدا با خوشبینی وسیع حوثی‌ها برای کسب یک پیروزی سریع و قاطع پا گرفت. چنین به نظر می‌آمد که با روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا، کفه موازنه سیاسی به سود انصارالله و به ضرر دولت عبد ربه منصور هادی و حامی سعودی آن برگشته است.
بایدن نه فقط انصارالله را از فهرست سازمان‌های تروریستی خارج کرد، بلکه عربستان را در برخی از عرصه‌های نظامی تحریم کرد و به حمایت آمریکا از عملیات تهاجمی عربستان در جنگ یمن پایان داد. هم‌زمان، آمریکا سیاست خود را در مخالفت با جنگ یمن و لزوم خاتمه آن از طریق دیپلماسی و گفت‌وگو اعلام کرد.
تصور انصارالله بر این بود که این بهترین موقعیت برای کسب یک پیروزی بزرگ نظامی است. گرچه دولت هادی ظاهراً از حمایت بینالمللی برخوردار است، اما وقتی سخن از لزوم خاتمه جنگ در یمن می‌رود، قسمت بُرّنده این خواسته نه به سوی انصارالله که متوجه عبد ربه منصور هادی و حامی اصلی‌اش یعنی عربستان سعودی است. عربستان را می‌توان با تهدید به تحریم نظامی، برای کاهش یا خاتمه عملیات نظامی در یمن تحت فشار قرار داد، اما آمریکا یا جامعه جهانی قادر نیست فشار مشابهی روی انصارالله وارد کند.
به دنبال پیروزی بزرگ در مارب
درباره اهمیت شهر استراتژیک مارب بسیار گفته و نوشتهاند. مارب، مرکز استان مارب، مهمترین شهر باقی مانده شمال یمن است که هنوز در کنترل نیروهای دولتی قرار دارد؛ محل استقرار بخش قابل توجهی از منابع نفتی و گازی کشور است؛ چهار راه ارتباطی استانهای شرقی به غربی و شمالی به جنوبی یمن محسوب می‌شود که ارتباط مستقیم زمینی و هوایی با عربستان دارد؛ پر سودترین و بزرگترین مرکز کشور برای شارژ سلیندرهای گاز و توزیع آنها است؛ و وزارت دفاع دولت هادی و قرارگاه‌های نظامی سه منطقه یمن نیز در این شهر قرار دارند.
استان مارب قریب به سه میلیون سکنه دارد که حدود یک میلیون نفر آنها آوارگان و جابه‌جا شدگان جنگ‌اند که به این شهر پناه آورده‌اند. شهر مارب آخرین سنگر باقی مانده در شرق صنعا است و فروریختن این آخرین سنگر، معنایی جز آن ندارد که دیگر صنعا شاهد هیچ تهدیدی نخواهد بود. از نظر تجاری، مارب راه ارتباطی میان مناطق تحت کنترل انصارالله (با ۷۰ در صد جمعیتِ ۳۰ میلیونی یمن) با عربستان، عمان و مناطق تحت کنترل دولت هادی است و قطع مراودات تجاری از طریق مارب هزینه سنگینی را برای همه گروه‌ها دربر خواهد داشت.
همین مساله سبب شده تا انصارالله تمام توش و توان نظامی خود را مصروف عملیات در این جبهه کند. اما به‌رغم اعزام حجم عظیمی از نیروی نظامی و با وجود کسب پیروزی‌های بطئی، هیچ تحول استراتژیک در روی زمین رخ نداده است. انصارالله، که بخش عمده نیروی نظامی‌اش را کودکسربازان و افرادِ بدونِ آموزش نظامی کافی، تشکیل می‌دهند با حملات گاز انبری‌اش از شمال غرب و جنوب غرب مارب پیشروی‌هایی کسب کرده است و در اواخر اسفند ماه سال گذشته توانست خود را به ۱۵ کیلومتری شهر مارب برساند، گو اینکه در هفته‌های اخیر این فاصله را در بخش‌هائی از خط حمله، کاهش داده است.
تاکتیک امواج انسانی، تلفات سنگین
روش جنگی انصارالله و حاصل عملیات نظامی آن در جبهه مارب، شباهت بسیار زیادی به عملیات نظامی سپاه پاسداران و یا تحت فرماندهی سپاه در دوران جنگ هشت ساله با عراق و در جبهه بصره دارد. جمهوری اسلامی در مجموعهای از عملیاتهای گسترده پس از آزادسازی خرمشهر، به‌رغم تحمل تلفات سنگین انسانی، نتوانست دستاورد نظامی چندانی در جبهه جنوبی و پیرامون شهر بصره به دست آورد. عملیاتهای رمضان، بدر، خیبر، والفجر مقدماتی، کربلای چهار و کربلای پنج جملگی شکست خوردند و آنچه هم که در عملیات والفجر هشت (نبرد اول فاو) به دست آمد، دستاوردی بود که حفظ آن چندان به درازا نپایید و از دست رفت. علت اصلی آن شکستها، اتکای یکسره به نیروی پیاده نظام و در مقابل نادیده گرفتن اهمیت بسیار زیاد نیروی زرهی، هوایی، توپخانه در جنگ بود.
به نظر میآید که انصارالله هم مرتکب اشتباهی مشابه در جبهه مارب شده است. انصارالله فاقد توان پشتیبانی هوایی، توپخانه سنگین و ادوات زرهی است و برای پیشروی در این جبهه، تنها بر روی تاکتیک امواج انسانی و کوشش برای فرسایشی کردن نبرد حساب می‌کند.
محاسبه انصارالله بر این اساس قرار دارد که عربستان تحت فشارهای خارجی، عملیات بمباران هوایی خود را در این جبهه متوقف می‌کند و به علاوه نیروهای توپخانه و زرهی سعودی هم با تخلیه جبهه مارب، نیروهای هادی و نیروهای محلی، از جمله افراد مسلح قبایلِ مخالفِ انصارالله را تنها خواهند گذاشت. این در حالی است که نیروهای مذکور، از پشتیبانی کامل هوائی عربستان سعودی برخوردارند.
تصور اینکه تنها با اتکا به امواجِ حملاتِ نیروهای پیاده بتوان در چنین نبردی به موفقیت دست یافت دشوار است. با سلاح آتشین، حتی اگر نیروی مدافع نسبت به پشتیبانی هوایی و توپخانهای و زرهی، مطمئن نباشد باز هم خواهد توانست با انواع و اقسام موانع از میادین مین، آتش تیربارها، سنگرهای چند لایه و سیمهای خاردار و نیز دست زدن به ضدحمله‌های متقابل پیاده نظام، نیروی مهاجم را با مشکل مواجه کند.
اتفاقی که برای نیروی پیاده انصارالله روی زمین افتاده از همین قرار است. آنها با دادن تلفات قابل‌توجه دست به پیشروی میزنند اما آنچه به دست میآورند بسیار ناپایدار است و با حمله‌های توپخانهای و بمباران‌های عربستان از دست می‌دهند. گزارش‌ها حاکی از آن است که نیروی هوائی عربستان در خلال حمله‌های سنگین حوثی‌ها روزانه تا ۳۰ بار مواضع شبه‌نظامیان حوثی را با بمب‌های ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ پوندی هدف قرار داده است.
در مقابل، انصارالله تلاش کرده است که با حمله‌های پهپادی وموشکی خود به استانهای مرزی عربستان ، به ویژه به پایگاه خمیس مشیط و مراکز استقرارهلی کوپترها و پهپاد‌ها درشهرهای جازان و اَبها، در پشتیبانی هوائی عربستان اخلال ایجاد کند. با اینهمه ، تلاش انصارالله با توجه به توانیهای عربستان برای مقابله با اینگونه حملات، نتیجه ملموسی ببار نیاورده است.
در جستجوی زمان از دست رفته
ادامه نبرد برای مارب، دستکم موضع سیاسی انصارالله را تضعیف کرده است. بعد از اعلام طرح صلح پیشنهادی عربستان و سپس دعوت انصارالله به مذاکره از سوی نماینده رئیس جمهور آمریکا در امور یمن، این گروه از پاسخ مثبت به درخواستها برای گفت‌وگو اجتناب کرده و بر ادامه جنگ در جبهه مارب پافشاری می‌کند.
کوشش انصارالله البته آن بوده که تسلط بر مارب را هم به عنوان یک خواسته سیاسی به جامعه جهانی بقبولاند. در این راستا، انصارالله توقف عملیات نظامی در مارب را نه مسئولیت خود که مسئولیت طرف مقابل نمایانده است، به این معنی که تنها در صورتی عملیات در مارب را متوقف خواهد کرد که نیروهای هادی، این شهر را تحویل دهند و آنجا را ترک کنند.
به تازگی، نمایندگان انصارالله در اقدامی غیرمنتظره ازملاقات با نمایندگان ویژه سازمان ملل و آمریکا در امور یمن (به ترتیب ، مارتین گریفیس و تیم لندرکینگ) در عمان خوداری کردند. انصارالله خواهان آن است که فرودگاه صنعا بی‌هیچ ممنوعیتی برای پرواز از جمله پرواز به ایران باز شود؛ همه تحریم‌ها در ارتباط با بندر حدیده برداشته شود؛ و حملات هوائی عربستان سعودی و دیگر کشور‌های ائتلاف متوقف گردد.
از این رو، نغمه انتقادها از سیاست بایدن درباره یمن بالا گرفته است و اگر وضعیت به این شیوه ادامه پیدا کند، این انتقادها بیشتر هم خواهد شد. به نظر می‌رسد که بایدن سیاست منسجمی برای پایان دادن به جنگ یمن ندارد. تلقی خود بایدن، این عبارت مشهور جیمی کارتر است که “یک صلح کثیف بهتر از یک جنگ بدون انتها است”. اما بن‌بست استراتژیک رخ داده در یمن، نه فقط امکانی برای صلح که حتی آتشبس هم پیش چشم نمینهد.
در مذاکرات پنهانی صورت گرفته، یکی از خواستههای انصارالله لغو قطعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت است. این قطعنامه از مشروعیت عبد ربه منصور هادی، رئیس‌جمهور یمن، حمایت می‌کند و بر لزوم ممانعت از رسیدن اسلحه به یمن از طریق بازرسی محمولههای هوایی و دریایی و زمینی تاکید دارد. این قطعنامه همچنین از انصاراالله می‌خواهد که از صنعا، پایتخت یمن، عقب‌نشینی کند و قدرت را به دولت هادی تحویل دهد.
بدیهی است که اگر این قطعنامه لغو شود دولت هادی دیگر هیچ مشروعیتی نخواهد داشت و مداخله نظامی عربستان به نفع آن هم نامشروع خواهد بود. در روند رای‌گیری قطعنامه ۲۲۱۶ روسیه تنها کشوری بود که به آن رای ممتنع داد و در رایگیریهای بعدی برای بحران یمن، روسیه از تصویب قطعنامههائی که علیه انصارالله و به نفع دولت هادی بود، جلوگیری کرده و هم اکنون هم این ترس در مورد تمدید اعتبار قطعنامه ۲۲۱۶ وجود دارد که روسیه “یک بازی یمنی” جدید را با بکارگیری حق وتو آغاز کند.
مداخله نظامی در یمن در ۶ فروردین ۱۳۹۴ با یک حمله گسترده به نام “عملیات طوفان قاطع” با ائتلافی از کشور‌های عربی به رهبری عربستان و با حمایت آمریکا، بریتانیا و فرانسه آغاز شد و حمایت جمهوری اسلامی از انصارالله هم پر رنگ‌تر شد. از آن زمان جنگ در یمن به درجات مختلف ادامه داشته است بی‌آنکه به نتیجه مشخص برسد. زمان از دست می‌رود و این جنگ هر چه هست در هفتمین سال خود به پیش خواهد رفت. این سودا که می‌توان در یمن به پیروزی نظامی دست یافت، فریبی بیش نخواهد بود. نظام جهانی همان طور که اجازه نداد جنگ ایران و عراق برندهای داشته باشد به صورتی مشابه اجازه نخواهد داد که جنگ در یمن یک برنده قاطع داشته باشد.
پایان
