به یاد نوال سعداوی، نویسنده و کنشگر فمینیست
نیره نوحیدی
به دنبال مدتی مبارزه با بیماری، نوال سعداوی، نویسنده، کنشگر، و پزشک فمینیست مشهور مصری در سن ۸۹ سالگی در قاهره درگذشت. مقاله‌ها و کتاب‌های انتقادی و تحلیلی او بر علیه پدرسالاری و زن ستیزی، از جمله “زن در نقطه صفر” و “چهره عریان زن عرب”، بسیاری از کلیشه‌های مربوط به زنان عرب را هم در ذهن مردسالاران و هم بسیاری از شرق شناسان به چالش کشید و دنیا را با فمینیسمی پیشرو و دلیر در جهان عرب آشنا ساخت.
نوال سعداوی به دلیل پزشک بودنش و تماس با زنان، آشنایی مستقیمی با درد‌ها و رنج‌های جسمی و روانی آنان پیدا کرده بود. به رغم نقد‌هایی که به بعضی خصوصیات شخصیتی او از طرف دیگر فمینیست‌های مصر شده است، نوشته‌های قوی و فعالیت‌های شجاعانه‌اش در زمینه حقوق زنان، خشونت خانگی، چند همسری، حجاب اجباری، آزارهای جنسی، به خصوص مثله کردن آلت تناسلی زنان (ختنه)، فصل تازه و تحول مثبتی را در گفتمان مربوط به جنسیت و سکسوالیته در مصر ایجاد کرد.
از جمله غیر قانونی شدن ختنه زنان در سال ۲۰۰۸ تا حد زیادی مدیون سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها و نوشته‌های او بود. هم دولت مدرن انور سادات و هم روحانیت سنت گرا و شریعت پناه مصر تحمل نظرات و تلاش‌های رادیکال او را نداشتند.
در سال ۱۹۸۱ سعداوی توسط دولت انور سادات دستگیر و زندانی شد. او بعد از آزادی از زندان که به دنبال ترور سادات اتفاق افتاد، کتاب “خاطرات از زندان زنان” را نوشت. نقد‌های شجاعانه و تاثیرگذار سعداوی علیه شریعت رایج و تفاسیر مردسالار در اسلام، از جمله بر علیه چند همسری و حجاب اجباری که آن را نوعی برده کردن زنان می‌دانست، خشم متولیان محافظه کار و فتوا‌هایی علیه او را به دنبال داشت؛ از جمله دستور به طلاق دادن او و حرام اعلام کردن نوال برای همسرش شریف حتاته که خود پزشک، نویسنده ، و کنشگر سوسیالیست سرشناسی بود. اما این زوج هر دو شجاعانه علیه فتوا‌های مفتیان مصر ایستادگی کردند.
بسیاری از آثار نوال سعداوی به زبانهای مختلف، از جمله فارسی، ترجمه شده است و بعضی‌ها او را “سیمون دوبوار دنیای عرب” نامیده‌اند. من شخصا شانس آن را داشته‌ام که در دو کنفرانس بین المللی فرصت آشنایی و حتی بار دوم بحث‌های داغ بر سر مسایل نظری با او و همسرش داشته باشم بر سر چرایی انقلاب ایران و نقش مناسبات بین‌المللی در وضعیت بد خاورمیانه و راستش دیدگاه‌های جهانی او و همسرش را همزاد حزب کمونیست مصر و چپ سنتی یافتم.
بار اول شانس دیدارش را در دانشگاه نایروبی، در کشور کنیا داشتم طی سومین کنفرانس جهانی زنان که سازمان ملل برگزار کرده بود (۱۹۸۵) و بار دوم در گرانادا، اسپانیا که از طرف ائتلاف زنان مدیترانه دعوت شده بودیم (۲۰۰۸). بار آخر در طی تماس‌های ایمیلی ما وقتی در آمریکا پژوهشگر مهمان بود، موفق به دعوتش به دانشگاهمان برای سخنرانی نشدم چون هزینه مورد قبولش بسیار بالاتر از توان رایج دانشگاه‌های ایالتی بود.
نوال سه بار ازدواج کرده بود و از همسر سوم و آخرش، شریف حتاته در سال ۲۰۱۰ جدا شد. از او دو دختر به جا مانده است و بسیار نوشته‌ها و آموخته‌ها و دو نهاد مدنی که خود از پایه گزارانش بود: “آنجمن همبستگی زنان عرب” و “انجمن اعراب طرفدار حقوق بشر”.
یادش گرامی و تلاش‌های حق طلبانه‌اش پر رهرو باد.
