نئولیبرالیسم یا حل‌المسائل؟

.(JavaScript must be enabled to view this email address)

در دهه پنجاه (قبل از انقلاب ۵۷) مارکسیسم گفتمان مسلط جریان روشنفکری بود.‏ ایدئولوژی ماتریالیسم-دیالکتیک چپ پاسخ صریح و راه‌حل قاطع برای همه معضلات جامعه ‏ایران داشت. در آن دوره بزعم روشنفکری چپ، ماتریالیسم تاریخی بساط مذهب را جمع ‏کرده بود و سوسیالیسم “علمی” پنبه بورژوازی را زده بود. به محصولات فکری که توسط ‏دستگاه روحانیت شیعه پرورده و تولید می‌شد با طعن و تمسخر نگریسته می‌شد.

به ‏نوشته‌ها و سخنرانی‌های دکتر علی شریعتی نیز اگر توجهی می‌شد بخاطر گرته‌های ‏مارکسیستی اندیشه وی بود. تمام تولیدات علمی غرب نیز با برچسب‌های نظیر “تاریخ‏نگاری بورژوایی”، “جامعه‌شناسی بورژوازیی” و یا “روانشناسی بورژوایی” اصولا قابل اعتنا ‏و خواندن شمرده نمی‌شد. به هرکس که نقش فرهنگ در توسعه و تحولات اجتماعی ‏اهمیت می‌داد با نگاه عاقل اندر سفیه چنان نگریسته می‌شد که گویا رابطه اساسی ‏زیربنا و روبنا و ترتیب مهم این دو مقوله را درنیافته است. ماتریالیسم تاریخی هم از راه رفته ‏بشر در همه جوامع رازگشایی کرده بود هم مسیر آینده را مشخص می‌کرد. صفت علمی ‏هم به این بحث و استدلال‌های ایدئولوژیک اتلاق می‌شد که دهن مخالف را ببندند و ‏منتقد از ترس متهم شدن به مخالفت با علم یا ضدیت با آن جرئت مطرح کردن نظر مخالف ‏خود نکند. حل‌المسائل ایدئولوژی تکلیف همه چیز را معین کرده بود.‏

بعد از انقلاب نیز استدلال “دفاع از اردوگاه سوسیالیسم در مقابل اردوگاه امپریالیسم” که ‏گفتمان یا سیاست چپ مسلط بود، تکلیف همه را روشن کرده بود. در حل‌المسائل این ‏نگاه ایدئولوژیک به مسائل سیاسی داخلی و جهانی نوشته بود که باید از جبهه ‏ضدامپریالیستی در مقابل جبهه امپریالیسم به سرکردگی امریکا، حمایت کرد. کسانی ‏که با وجود پاسخ حل‌المسائلی ایدئولوژی دچار اما و اگر‌هایی می‌شدند نیز در یک ‏نشست و برخاست پرسش و پاسخ، قانع یا منکوب می‌شدند که اصل مبارزه ضد ‏امپریالیستی از اوجب واجبات است و بقیه امور که فرعی یا پرانتزی بیش نیستند نباید در ‏انجام این مهم و مبارزه با توطئه‌های امریکا خلل وارد کند.‏

بعد از فروپاشی اردوگاه سوسیالیسم واقعا موجود و پذیرش حقوق بشر ، دمکراسی و دیگر ‏الزامات واقعی موجود در رابطه دولت-ملت‌ها و روابط بین‌الملل نگاه کلیشه‌ای و فله‌ای یا ‏ایدئولوژیک به مشکلات پیچیده جهان که معضل حفظ محیط زیست نیز به آن اضافه شده، کم ‏رنگ شد اما به حیات خود در قامت مبارزه با نئولیبرالیسم ادامه داد. بخشی از چپ‌هایی ‏که چهار دهه پیش با لیبرالیسم پیاده نشده در اقتصاد و سیاست ایران جنگیدند و بر سر ‏نعش آن برای مبارزه با امپریالیسم امریکا با سرکوبگرترین نیروی سیاسی تاریخ ایران معاصر ‏متحد شدند و فاتحه آزادی و حق‌مداری خواندند، اکنون باز می‌خواهند نئولیبرالیسم [که در ‏حقیقت همان لیبرالیسم است] هنوز پانگرفته در اقتصاد و سیاست ایران را افشا کنند و به ‏زیر بکشند. حتی در سطح جهانی، اقتصاد دولتی اصولا هرگز لیبرالیسم نبود تا کوتاه کردن ‏نقش دولت در اقتصاد، اتفاقی نو در حیطه لیبرالیسم یا “نئولیبرالیسم” باشد.‏

نظام سرمایه‌داری جهانی پر از عیب و اشکال، بی‌توجهی به محیط زیست و بی‌عدالتی ‏است هم در حوزه داخلی هم در عرصه جهانی، اما سرکوب‌های سیاسی، فرهنگی یا ‏سرکوب اعتراضات اقتصادی یک نظام ضدلیبرال و دینی را بر گردن دنیای کاپیتالیسم و ‏نئولیبرالیسم انداختن رجوع مجدد به همان نگاه حل‌المسائلی برای تحلیل مشکلات ‏سیاسی و اقتصادی ایران است. نگاه ایدئولوژیک با گچ گرفتن اندیشه و زنده به گور کردن ‏تفکر نقاد به ساده کردن معضلات پیچیده جوامع بشری بطور عام و مشکلات ایران به طور ‏خاص می‌پردازد.
‏
در حالی که که بنا بر نظر اکثر کارشناسان اقتصادی داخلی و بین‌المللی اصولا حذف سوبسید ‏و تلاش برای نزدیک کردن قیمت بنزین و دیگر حامل‌های انرژی به نرخ جهانی اگر به شیوه ‏درستی انجام می‌شد یا بشود، به‌سود عدالت اقتصادی در کشور و حذف رانت‌خواری و دیگر ‏تبعات منفی پرداخت سوبسید از طرف دولت است.‏

نهایتا ربط دادن اعتراض‌ها به افزایش قیمت بنزین که جرقه‌ای بر خواست‌ها و اعتراضات ‏عمیق‌تر و انباشته شده‌ی مردم در ایران است به سیاست‌های نئولیبرالی و همانند ‏دانستن آن با دیگر اعتراضات در کشورهای پیشرفته سرمایه‌داری نظیر فرانسه قیاس مع‌‏الفارق است.‏

اما نگاه ضدسرمایه‌داری و تحلیل‌های سطحی طبقاتی با پاسخِ فله‌ای خود علت ‏مشکلات مردم از شیلی تا عراق و از ایران تا هنگ کنگ را نئولیبرالیسم می‌داند. این گونه ‏است که به آسانی پیراهن‌های قرمز به خاک‌افتادگان در خیابان‌های ایران را به جلیقه‌های زرد معترضان در خیابان‌های پاریس گره می‌زند.‏