گفت‌وگوی تلفنی و تاخت البغدادی با اجازه حمله به کردها؟
جواد کوروشی
دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا سه هفته پیش با اعلام تصمیم ناگهانی خود مبنی بر خروج نیروهای آمریکایی از شمال سوریه، کشورها و افکار عمومی جهان را غافلگیر کرد. حتی نیروهای سیاسی در خود ایالات متحد آمریکا هم از این تصمیم ناگهانی انگشت به دهان ماندند. تصمیم آقای ترامپ پس از یک گفت‌وگوی تلفنی با رجب طیب اردوغان اعلام شد. این تصمیم به بهای تنها گذاشتن ی.پ.گ (نیروهای کرد سوری) و دادن چراغ سبز به ترکیه برای حمله به کردهای سوریه صورت گرفت؛ گروهی که با کمک نیروهای آمریکایی در شکست نیروهای اسلامی افراط‌گرای داعش نقشی مهم بازی کرده بود.
بنابراین هنوز هم معلوم نیست که در این گفت‌وگوی تلفنی میان ترامپ و اردوغان چه موضوع‌هایی مطرح شدند و دو طرف چه امتیازها و تعهد‌هایی به یکدیگر داده‌اند. آن چه که آن زمان جهان را غافلگیر کرد برداشتن ناگهانی چتر حمایت آمریکا از روی سر نیروهای دموکراتیک سوریه بود.
برای پی بردن به امتیازهایی که رجب طیب اردوغان و دونالد ترامپ می‌توانستند در آن گفت‌وگوی تلفنی احتمالا به یکدیگر بدهند، باید دید که چه اختلاف‌هایی دو طرف با یکدیگر و چه خواست‌هایی از یکدیگر داشتند. از پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، رابطه این کشور با ترکیه، به مانند بسیاری از کشورهای دیگر، دچار دگرگونی و تلاطم شد و تا آنجا پیش رفت که رییس جمهوری آمریکا حتی ترکیه را به تحریم و به نابود کردن اقتصاد آن کشور تهدید کرد.
اختلاف‌ها
رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه، کشوری که به مانند ایالات متحد آمریکا عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است، در چند سال گذشته با تصمیم‌های سیاسی خود چه در داخل ترکیه و چه در منطقه خاورمیانه باعث رنجش رییس جمهوری ایالات متحد آمریکا شده است. حمایت آشکار اردوغان از فلسطینی‌ها و محکوم کردن محاصره غزه توسط اسراییل یکی از تصمیم‌های رییس جمهوری ترکیه بود که دونالد ترامپ را عصبانی کرد. در مقابل امتیازهایی که دولت ترامپ به اسراییل داد، از جمله انتقال پایتخت خود به بیت المقدس، اقداماتی بودند که به مذاق رجب طیب اردوغان، که سودای رهبری جهان اسلام را در سر دارد، خوش نیامد.
خرید سامانه موشکی اس ۴۰۰ از روسیه تصمیم دیگری بود که از نظر آقای ترامپ بخشش‌ناپذیر است. این تصمیم نه تنها آمریکا که دیگر کشورهای اروپایی عضو ناتو را برآشفت. آمریکا در واکنش به این تصمیم ترکیه را از شرکت در آموزش نظامیان ترک در هدایت و نگهداری جنگنده‌های نسل جدید «اف ۳۵» که ترکیه هم سهمی در ساخت آن‌ها داشت، محروم کرد و اعلام کرد که این جنگنده‌ها را دیگر به ترکیه نخواهد فروخت.
سال‌هاست که ترکیه خواستار تحویل فتح‌الله گولن، رقیب فکری و سیاسی خود، از طرف آمریکا به ترکیه است. آمریکا تا کنون به این خواست ترکیه پاسخ مثبت نداده است و باعث نارضایتی رییس جمهوری ترکیه شده است.
رابطه ترکیه با جمهوری اسلامی، به ویژه در زمینه اقتصادی، مورد دیگری است که ایالات متحد آمریکا از آن نگران است. به باور آمریکایی‌ها این روابط باعث تضعیف تحریم‌های اعمال شده آمریکا علیه جمهوری اسلامی می‌شود. به رغم نگرانی‌های آمریکا، ترکیه تا کنون خواست‌های آمریکایی‌ها برای رعایت کامل تحریم‌های این کشور علیه جمهوری اسلامی را چندان جدی نگرفته است، کاری که دونالد ترامپ را بسیار خشمگین کرده است.
یک مورد اختلاف مهم دیگر وجود ۰ ۵ بمب اتمی آمریکا در ترکیه است. این بمب‌های هسته‌ای بی ۱ ۶ در چارچوب پیمان آتلانتیک شمالی در زمان جنگ سرد در پایگاه هوایی اینجیرلیک در ترکیه مستقر و به سوی هدف‌هایی در اتحاد جماهیر شوروی آن زمان (روسیه) نشانه گیری کرده‌اند. این بمب‌ها همچنان در این پایگاه مستقر هستند و خبرهای تایید نشده حاکی از اختلاف‌هایی میان آمریکا و ترکیه بر سر ادامه استقرار این بمب‌ها در ترکیه وجود دارد. ظاهرا ترکیه با انتقال این بمب‌ها از ترکیه به ایتالیا مخالف است. ناتو گویا در نظر دارد این بمب‌ها را به ایتالیا منتقل کند، جایی که شماری از این بمب‌ها مستقر هستند. در حالی که ترکیه به این تصمیم ناتو روی خوشی نشان نمی‌دهد.
آن چنان که نیویورک تایمز در پانزدهم اکتبر (بیست و سوم مهرماه) نوشت، رجب طیب اردوغان یک ماه و نیم پیش باردیگر به محدودیت‌های هسته‌ای برای ترکیه اعتراض کرده است. آقای اردوغان بارها مخالفت خود را با این که چرا تنها اسراییل حق داشتن سلاح هسته‌ای در خاورمیانه را دارد، اعلام کرده است. بنابراین دور از احتمال نیست که، در پشت پرده، درگیری میان دو کشور بر سر ماندن این بمب‌ها در ترکیه و یا انتقال آن‌ها به خارج از ترکیه در جریان باشد.
منافع مشترک
در کنار این اختلاف‌ها اما دونالد ترامپ و رجب طیب اردوغان دارای منافع مشترکی هم هستند. مهمترین موضوعی که این دو کشور را به هم نزدیک می‌کند، ناخرسندی دو کشور از اتحادیه اروپا است. دونالد ترامپ تلاش دارد در اتحادیه اروپا با ایجاد دو دستگی، این اتحادیه را تضعیف کند. تهدید به خروج نیروهای آمریکایی مستقر در خاک آلمان و انتقال آن به لهستان از جمله این تلاش‌هاست. اردوغان هم با سرخوردگی از اتحادیه اروپا که راه عضویت ترکیه در اتحادیه را تقریبا بسته است، از اتحادیه اروپا دل خوشی ندارد.
از سوی دیگر ترکیه برگ برنده پناهجویان در ترکیه را در دست دارد و مرتب اتحادیه اروپا را تهدید می‌کند، که چنانچه اروپا حتی اگر از واژه هجوم ترکیه به کردها استفاده کند، راه خروج پناهجویان در ترکیه و سرازیر کردن آنان به اروپا را باز خواهد کرد. بنابراین اروپا گروگان ترکیه شده است. چون کشورهای اروپایی‌ها و به ویژه آلمان از تکرار حضور میلیون‌ها نفر پناهجو در پشت دروازه‌های اروپا، به مانند سال ۲۰۱۵، بشدت بیمناکند و همین ترس اروپایی‌هاست که آنا ن را در برابر ترکیه آسیب‌پذیر و محتاط کرده است، به گونه‌ای که اروپا عملا در برابر حمله ترکیه به کردها در خاک سوریه گرفتار سردرگمی شده است.
ابوبکر البغدادی
حال و با انتشار خبر کشته شدن ابوبکر البغدادی رهبر و خلیفه خودخوانده گروه حکومت اسلامی موسوم به داعش، این پرسش مطرح است که آیا مساله البغدادی هم موضوعی در گفت‌وگوی تلفنی ترامپ اردوغان در سه هفته پیش بوده است؟ البته اطلاعیه‌ها و خبررسانی‌های رسمی دولت‌ها و گروه‌های کرد و شبه‌نظامی در سوریه اشاره‌ای به این احتمال ندارند. اما با توجه به این که ابوبکر البغدادی در منطقه زیر نفوذ شبه نظامیان نزدیک به ترکیه و در نزدیکی مرز ترکیه کشته شده است، دور از تصور نیست که ترک‌ها در شناسایی محل پنهان شدن ابوبکر البغدادی نقش داشته‌اند و احتمالا دادن اطلاعات لازم در این مورد به آمریکا را، منوط به گرفتن اجازه از آمریکا برای حمله به کردها در خاک سوریه کرده بودند.
شیوه اعلام تصمیم ناگهانی رییس جمهوری آمریکا برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، آن هم پس از یک گفت‌وگوی تلفنی، و تناقضات در گفته‌های مقام‌ها در کشورهای مختلف بر سر چگونگی ردیابی ابوبکر البغدادی، این گمانه زنی را تقویت می‌کند.
نیروهای دموکراتیک سوریه که تا پیش از خروج نظامیان آمریکا از شمال شرقی سوریه از پشتیبانی مستقیم ارتش برخوردار بودند روز یکشنبه پس از سخنرانی دونالد ترامپ، دریک نشست خبری گفتند محل اختفای رهبر داعش را نیروهای امنیتی این گروه شناسایی کرده بودند. در حالی که یک مقام اطلاعاتی عراق به رویترز گفت که نیروهای اطلاعاتی این کشور مکان دقیق ابوبکر البغدادی را به آمریکایی‌ها خبر داده و راه را برای حمله‌ای که گفته می‌شود در آن رهبر داعش کشته شد، فراهم کرده‌اند.
به رغم گفته‌های رییس جمهوری آمریکا مبنی بر این که روسیه هم در جریان پرواز هلی کوپترهای آمریکایی بوده است، وزارت دفاع روسیه هرگونه همیاری با عملیات با نیروهای آمریکایی و داشتن اطلاع از این موضوع را تکذیب و اعلام کرد که «هیچ حمله هوایی جنگنده‌های آمریکایی یا به اصلاح ائتلاف بین‌المللی روز شنبه یا روزهای اخیر در ادلب ثبت نشده است و ما از هرگونه کمک ادعا شده درباره پرواز نیروی هوایی ارتش آمریکا در محدوده هوایی ادلب در این عملیات بی‌اطلاع هستیم».
برخلاف روسیه، ترکیه به قدردانی رئیس جمهوری آمریکا واکنش مثبت نشان داد و فخرالدین التون، مشاور ارشد رئیس جمهوری ترکیه گفت: «ترکیه افتخار می‌کند که به آمریکا، متحد ما در ناتو کمک کرد تا یک تروریست بدنام به دست عدالت سپرده شود.»
وزارت دفاع ترکیه نیز در توئیتر اعلام کرد که پیش از حمله شب گذشته آمریکا به ادلب سوریه، اطلاعات بین مقام‌های ترکیه و آمریکا مبادله شد و هماهنگی نیز صورت گرفت.
با توجه به تمام این داده‌ها و با توجه به شخصیت رهبران آمریکا و ترکیه، دور از انتظار نیست که امتیازهایی که دو طرف به یکدیگر در آن گفت‌وگوی تلفنی با آن تصمیمات ناگهانی دادند، چیزی، جز افشای محل اختفای ابوبکر البغدادی از طرف ترکیه و دادن اطلاعات لازم به آمریکا ودر مقابل گرفتن امتیاز موافقت آمریکا برای حمله ترکیه به کردها، نمی‌توانست بوده باشد. چون دونالد ترامپ شخصیتی است که به موفقیت‌های جنجالی و خبر ساز علاقه و نیاز دارد. بنابراین چه خبری بهتر از خبر کشتن البغدادی می‌توانست رییس جمهوری آمریکا را ارضاع کند و تا اندازه‌ای از حملات به او دردرون آمریکا در رابطه با ماجرای اوکراین بکاهد و او را از تلاش‌های دموکرات‌ها برای استیضاحش نجات دهد!
در مقابل برای رجب طیب اردوغان هم، با گرایش جنون‌آور کردستیزی‌اش، هیچ امتیازی نمی‌توانست بهتر از دادن چراغ سبز آمریکا به ترکیه برای حمله به کردها باشد. بدین ترتیب، عقب نشینی ایالات متحده چراغ سبزی بود برعملیات.
روز ۶ اکتبر پس از مکالمه تلفنی دونالد ترامپ با همتای ترک خود رجب طیب اردوغان، کاخ سفید از خروج سربازان خود از سوریه خبر داد و سه روز بعد ، آنکارا حمله تهاجمی خود را آغاز کرد. اقای ترامپ با تکذیب اینكه تصمیم او باعث حمله ترکیه شده است، با دادن پیام‌های‌های متناقض و تهدید‌های توخالی آقای اردوغان به اقدامات تلافی جویانه، به این سردرگمی هر چه بیشتر دامن زد.
سرانجام سفر مایک پنس معاون رئیس جمهورایالات متحده و مایک پمپئو وزیر خارجه این کشور در ۱۷ اکتبربه آنکارا و قانع کردن ترکیه برای قبول آتش بسی ۵ روزه، تلاشی بود برای آرام کردن مخالفین با این تصمیم.
بدون تردید اینجا مجال بررسی ریشه‌های روانی، قومی، سیاسی و تاریخی کردستیزی ترک‌ها نیست. اما باید به این نکته اشاره داشت که این تنها اردوغان نیست که می‌خواهد سیاست‌های کردستیزی خود را پیاده کند، بلکه و متاسفانه دیگرنیروهای سیاسی خارج از قدرت در ترکیه هم در چارچوب یک جنبش ملی گرایانه افراطی به حمایت از آقای اردوغان برخواسته‌اند. از این فراتر ما شاهد نگرش کردستیزی در میان جوانان ترک مقیم آلمان و دیگر کشورهای اروپایی هم هستیم که برغم تولد در اروپا در نسل‌های دوم و سوم مهاجرین ترک، به ناسیونالیسم افراطی پان ترکیسم و کردستیزی گرایش دارند.
