دولت پنهان و عملکرد ۲۱ ساله آن

درباره دولت‌موازی (پنهان)
حمیدرضا جلائی پور (جامعه شناس)

آقای تاج‌زاده در سخنان فوق به طور موجز به چگونگی شکل‌گیری دولت پنهان در ایران اشاره کرده است، که شایسته است مورد توجه قرار گیرد. در تاریخ معاصر یکی از معضلات جامعه ایران، معضل تثبیت نهاد دولت-ملت (مبتنی بر حقوق شهروندی) بوده و هست. این معضل را از زوایا و در دوره‌های زمانی گوناگون می‌توان مورد توجه قرار داد.

به عنوان نمونه در بیست سال گذشته نظام سیاسی ایران به تدریج دولایه پیدا کرده است. یک لایه آن همان «دولت رسمی» و بیرونی است که متشکل از سه قوه است و قرار است بر اساس قانون‌اساسی کار کند. علی‌الا‌صول مهمترین دغدغه‌این لایه از حکومت حفاظت از منافع دولت-ملت ایران باید باشد. ولی این «دولت رسمی» مقهور لایه دیگر دولت است. لایه دیگر این نظام سیاسی «دولت موازی» و انقلابی است که بیشتر در بخشهایی پنهان و غیر پاسخگوی حکمرانی عمل می‌کند. این لایه مشروعیت عمل خود را سعی می‌کند از گفتمان جهانی انقلاب اسلامی (مثل استکبار ستیزی در نظام ناعادلانه جهانی) تغذیه کند.

دولت موازی یا انقلابی (یا پنهان) با اتکا به امکانات عمومی کشور به دنبال اهداف انقلابی، منطقه‌ای و جهانی است. بله. دفاع از ارزشهای جهانی انقلاب اسلامی مثل عدالت‌ورزی و سلطه‌ستیزی امر نیکویی است ولی دفاع از اهداف جهانی انقلاب و اسلام وقتی میسر است که دولت رسمی (در دولت-ملت ایران) در داخل کشور با ابرچالشهای اقتصادی، اجتماعی و اقلیمی روبرو نباشد. از اینرو در شرایط فعلی تقدم حکمرانی باید منافع ملی ایران و تقویت دولت رسمی باشد. بعنوان مثال شایسته است هم اکنون مجری سیاست خارجی ایران در منطقه وزارت خارجه جمهوری اسلامی باشد و سپاه پاسداران مجری مصوبات شورای امنیت و وزارت‌خارجه باشد نه بالعکس. یا در زمان انتخابات فرایند عادلانه و سالم انتخابات مهندسی نشود. یا مبارزه با جاسوس کار وزارت اطلاعات است نه سپاه‌پاسداران. و یا تشکیل موسسات مالی و یا ساختن مراکز عظیم تجاری کار سازمانهای نظامی نیست. یا در شرایطی که دولت رسمی در ایران با بحران ارزی روبرو است شایسته نیست «موسسات خصولتی» در دولت موازی برای خرید ارز وارد بازار سیاه شوند و کمر «دولت رسمی» و «پول ملی» را بشکنند.

هم اکنون نیز برای رویارویی با معضلات جامعه، خصوصا در دوره تداوم و تشدید تحریم‌ها از سوی آمریکا و تیم نا‌متعادل ترامپ، «بازگشت کل حاکمیت» به مردم ضروری است. ولی بازگشت به مردم یعنی حرکت به سوی گشایش و توسعه‌سیاسی و اینکه حکمرانی دولایه و یا دوسر در ایران ترمیم و یکی شود. توجه داشته باشیم این دولایگی در حکمرانی ایران بجای اینکه خود حلال معضلات ساختاری جامعه ایران باشد، خود یکی از علل معضلاتی مثل فساد ساختاری، یا ناکارامدی حکمرانی و یا پرهزینه شدن سیاست خارجی جمهوری اسلامی هست.