ابراهیم یزدی، نماد یک جنبش‌‌گرای استراتژیست!
مصطفی قهرمانی
دکتر ابراهیم یزدی (۱۳۹۶ ۱۳۱۰ه. ش.) دبیرکل نهضت آزادی ایران و یکی از آخرین اعضاء حلقه رهبران و فعالان اولیه جناح غیر‌روحانی انقلاب ایران پس از تحمل سال‌های طولانی محنت و رنج بیماری شب گذشته در ازمیر – ترکیه درگذشت.
گفتنی‌ها در خصوص بیش از شش دهه زندگی سیاسی – اجتماعی چند لایه، پر فراز و نشیب و تأثیرگذار دکتر ابراهیم یزدی در داخل و خارج از کشور پیش و پس از انقلاب ایران زیاد است و نقد و ارزیابی آن مجالی دیگر می‌طلبد.
ابراهیم یزدی در سطح وسیع، با انقلاب ایران و حضور پررنگش در زمره یاران و مشاوران نزدیک آیت‌الله خمینی در پاریس و پیش از آن در نجف در کانون توجُه افکار‌عمومی و رساناها قرار گرفت. ابراهیم یزدی نماینده مردم تهران در دوره اول مجلس شورای اسلامی، وزیر امور‌خارجه دولت موقت انقلاب، معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب، عضو شورای انقلاب اسلامی ایران بود. دکتر ابراهیم یزدی به همان میزان که در اوان انقلاب تا پایان دوران نمایندگی در مجلس اول یکی از پرکارترین و تأثیرگذارترین افراد در شکل گیری انقلاب بهمن ۱۳۵۷ و حکومت جمهوری اسلامی برخاسته از آن بود، حداقل به همان اندازه هم او حتی پیش از قرارگرفتن در دایره غیرخودی‌ها از ابتدای دهه ۶۰ یکی از بی‌پرواترین و مؤثرترین کنش‌گران و رهبران اپوزیسیون تحمل‌شده در داخل کشور بود.
پس از فوت مهندس مهدی بازرگان در سال ۱۳۷۳ ابراهیم یزدی به عنوان دبیرکل نهضت آزادی ایران انتخاب گردید. او نه فقط توانست خلاء ناشی از فقدان بازرگان به مثابه پدر معنوی و سیاسی این نحله «مصدقی‌های ملی – مذهبی» را جبران کند بلکه با شم و شهود و شهامت ذاتیش در عرصه کنش‌گری سیاسی همراه با دانش و اطلاعات به روز و یک شبکه پیوندهای وسیع در داخل و خارج از کشور به سرعت قادر گردید نهضت آزادی ایران را به مهم‌ترین گروه سیاسی مخالف در داخل مرزهای جمهوری اسلامی تبدیل بگرداند.
در این جایگاه ابراهیم یزدی توانست با کار و کنش منظم نظری – تحلیلی، تشکیلاتی و تبلیغاتی مرزهای تأثیرگذاری و ثمربخشی فعالیت سیاسی یک تشکل مخالف در داخل کشور و بیرون از ساختار حکومتی موجود را به مثابه یک راهبرد کلان دوباره از نو تعریف و تبیین و معرفی کند. حال دیگر از ترکیب چند دهه انگاره‌ها، آموزه‌ها و مبارزات جنبش‌گرایانه در داخل و خارج از کشور و تجارب جنبش‌های مدنی دیگر کشورها، طرحی نو از کنش‌گری مشارکت‌گرایانه و مطالبه‌محور در انداخته می‌شد. الگو و مدلی که اعاده آزادی‌ها و حقوق شهروندی را در چارچوب «التزام عملی» به قانون اساسی و ساختار حقوقی موجود در کانون توجُه و فعالیت خود قرار داده است. رهیافتی که اکنون دیگر بسیاری در ورای مرزهای معمول اردوگاه‌های سیاسی در درون و بیرون از ایران بر درستی و کارآمد‌بودن آن اعتراف دارند.
دوگانه یا «انقلاب و تغییر قهرآمیز» و یا «فرورفتن در لاک صبر و انتظار» دیگر تاب مقاومت در مقابل استراتژی مشارکت و همراهی فعال در فرآیند گذار مسالمت‌آمیز به سوی حکومت قانون و جامعه باز و دمکراتیک را ندارد و کیست که نداند که دکتر ابراهیم یزدی از تبیین‌کنندگان و چهره‌های اصلی و تأثیرگذار این روش و منش سیاسی محسوب می‌گردد.
رجال و کنش‌گران سیاسی در ایران بعضاً یا به‌غایت «عمل‌زده‌اند» و به راحتی اصول و مبانی راهبردی را فدای «عمل‌گرایی منفعت‌طلبانه» و روزمره خود می‌کنند و یا این‌که آن‌چنان اسیر قید و بندهای اصول تنیده در اطراف خود می‌باشند که عملاً به ساکنان یک ناکجاآباد تبدیل می‌شوند. سیاست‌مداری و سیاست‌ورزی از نوعی که دکتر ابراهیم یزدی بر آن باور داشت فراتر از روال مرسوم جامعه ما و متفاوت با انگاره‌ها و هنجارهای معمول ایرانیان بود.
اگر مرحوم مهندس بازرگان را به واسطه تلاش‌های فکری و نظری‌اش به مثابه نظریه‌پرداز و قطب فکری – نظری نهضت آزادی ایران بدانیم، دکتر ابراهیم یزدی یک رجل و کنش‌گر سیاسی مدیر و پرتلاش و یک استراتژیست و تحلیل‌گری تمام‌عیار و آگاه به نیازهای زمانه و جامعه خود در درون و تعامل با دنیای بیرون بود. او با بیش از شش دهه فعالیت سیاسی بی‌وقفه توانست به نماد آشتی استراتژی و کنش‌گری واقع‌گرایانه در سیاست تبدیل شود؛ و چقدر هنوز این نوع سیاست‌ورزی در این کشور حتُی در بین خواص سطوح بالای تصمیم‌سازی‌های کلان غریب است.
حالا او پس از سال‌ها دست‌و‌پنجه نرم‌کردن با اهریمن بیماری - سرطانی جان‌سوز - دور از وطن، وطنی که بیش از «۶۰ سال صبوری و شکوری» را دست‌مایه پیکار سیاسی – اجتماعی و فرهنگی خود برای آن قرار داده بود، در آغوش خانواده جان به جان‌آفرین سپرد.
دکتر ابراهیم یزدی براستی عاشق میهنش بود. او حتی در جایگاه یک پیکار‌گر مخالف حاکمیت مستقر، چه پیش و چه پس از انقلاب ایران، همواره منافع ملی ایرانیان را در کانون نگرش و کنش سیاسی خود قرار می‌داد و در راه اعتلا و بزرگی ایران و در راه تحقق آرمان‌هایش «استقلال، حاکمیت ملی و حقوق و آزادی‌های اساسی ملت» از هیچ تلاش و خدمت صادقانه کوتاهی نکرد. ایرانیان همیشه یاد و خاطره خدمتگزاران صدیق خود را گرامی داشته‌اند.
