تپانچه‌ای بر شقيقه

سه‌شنبه ٢ اسفند ١٣٨٤

گفتگوی خانم آيان هيرزی علی Ayan Hirsi Ali، تهيه کننده‌ی فيلم Submission «تسليم» ، ٣٦ ساله، سومالی الاصل ـ مسلمان زاده ـ تابع هلندی، نماينده پارلمان اين کشور از جانب حزب ليبرال هلند ـ VVD ـ با هفته‌نامه‌ی «اشپيگل» ، شماره ٦ ـ فوريه ٢٠٠٦

اشپيگل: خانم هيرزی شما از محمد پيامبر اسلام به عنوان يک "ديکتاتور" و يک "منحرف جنسی" نام می‌بريد. تئو وان گوگ، کارگردان فيلمی انتقادی درباره دين اسلام (فيلم Submission) كه شما تهيه‌كننده‌اش بوديد، توسط يک افراطی مسلمان به قتل رسيده و خود شما تمام وقت تحت حفاظت امنيتی بسر می‌بريد. آيا می‌توانيد احساس فعلی كاريکاتوريست‌های دانمارکی را تجسم کنيد؟

هيرزی: احتمالا در حالت فلج روحی بسر می‌برند. از يک طرف صدايی در ذهن‌شان به آنها می‌گويد، اجازه ندارند مخفی شده و امر ِ آزادی عقيده و نظر را به اين سادگی بفروشند، از طرف ديگر از اين مسئله شوکه شده‌اند كه می‌بينند تا چه حد آزادی‌های شخصی‌شان را از دست داده‌اند. فراموش نکنيم که اينها متعلق به نسل پس از جنگ هستند، نسلی که تنها صلح و رفاه را می‌شناسد و حال می‌بايستی به طور ناگهانی برای حقوق انسانی مبارزه کند.

اشپيگل: به نظر شما علت اوج گيری اين اعتراضات چيست؟

هيرزی: در کشورهای عربی که در حال حاضر تظاهرات و نارضايتی عمومی از بالا صحنه پردازی می‌شود، هيچ گونه حقی برای ابراز نظر آزاد وجود ندارد. شهروندان بسياری از اين کشورها به اروپا می‌گريزند، آن هم صرفا به دليل امکان آزاد اظهار نظر انتقادآميز نسبت به مذهب، سياست يا امور اجتماعی. رژيم‌های ديکتاتوری در كشورهای اسلامی هم اکنون در بحران عميقی قرار گرفته‌اند. اين رژيم‌ها بر اثر روند جهانی شدن خود را به شدت در خطر حس می‌کنند. از سوی ديگر جريانات اپوزيسيون خواهان اصلاحات در اين رژيم‌ها که بصورت شهروندان تبعيدی در خارج و اکثرا در غرب تشکل يافته‌اند، آنها را به وحشت وامی دارد. نعره‌های تهديدآميز آنها به دينای متمدن، و توفيقی که پس از اين نعره‌ها به دست می‌آورند در واقع نيروهای اصلاح‌طلب را هدف قرار می‌دهد.

اشپيگل: با اين حساب به نظر شما عذرخواهی برای چاپ کاريکاتورها اشتباه بود؟

هيرزی: غرب باز هم طبق معمول بر اين اساس عمل کرد، که اگر به يک گونه شما سيلی زدند، گونه‌ی ديگرتان را برای سيلی بعدی جلو ببريد. در حقيقت حالا ديگر اين مسئله تبديل به سنت شده. درسال ١٩٨٠ کانال آی تی وی (ITV) انگليس فيلم مستندی در ارتباط با مراسم سنگسار يک شاهزاده خانم سعودی را از شبکه‌اش به نمايش گذاشت. اين شاهزاده خانم ظاهرا متهم به خيانت در زناشوئی شده بود. در پی اعتراض دولت سعوی نسبت به پخش اين فيلم مستند، دولت انگليس رسما از سعودی‌ها عذرخواهی کرد. کُرنش مشابهی در سال ١٩٨٧ در ماجرای شوی تلويزيونی رودی کارل و شوخی‌اش با آيت‌الله خمينی تکرار شد. در سال ٢٠٠٠ نمايش تئاتری «عايشه» ـ جوان‌ترين همسر محمد ـ در شهر روتردام قبل از اولين اجرا ممنوع اعلام گرديد. بعد از آن هم که قتل وان گوگ، و حالا موضوع کاريکاتورها پيش آمده. ما مدام در حال عذرخواهی هستيم و نمی‌فهميم چه لطماتی را بايد تحمل کنيم. آنوقت مسلمانها حتی حاضر به يک ميلی متر عقب نشينی نيستند.

اشپيگل: به نظر شما پاسخ ما چه می‌تواند باشد؟

هيرزی: همبستگی! همه کاريکاتورها همه جا می‌بايستی چاپ شوند. عرب‌ها نمی‌توانند ورود کالا از همه کشورها را بايکوت کنند. آنها از اين حيث بسيار وابسته‌اند. خسارت شرکت‌های اسکانديناوی تماما بايستی جبران شود. اينجاست که می‌شود ثابت کرد تا چه حدی برای حق‌مان نسبت به آزادی عقيده و بيان ارزش قائليم.

اشپيگل: شما اين حق را برای مسلمانان قائل نيستيد که از اعتقادات خود در مورد توهين و افتراء دفاع کنند؟

هيرزی: اين درست تقديم کردن آن طرف صورت است. پيشنمازان افراطی هر روزه در مساجد، در حين موعظه‌هايشان عليه غيرمسلمانان نفرت می‌پراکنند و ملعنت نشاء می‌کنند. آنها مدام يهوديان و مسيحی‌ها را موجوداتی پست و حقير جلوه می‌دهند و در مقابل ، ما همه سکوت می‌کنيم. چون اعتقاد داريم در چهارچوب آزادی عقيده و بيان صحيح نيست که اعتراض کنيم. ما اروپائی‌ها کی می‌خواهيم درک کنيم، که اسلام‌گرايان‌ها همين حق را هم به ما نمی‌دهند. بدين ترتيب پس از نرمش و به زانو درآمدن غربی‌ها هم قطعا خواهند گفت: خدا به کافران دلی ترسو ارزانی داشته.

اشپيگل: پيامد‌های اعتراضات موجود به نظر شما به کجا خواهد انجاميد؟

هيرزی: می‌تواند به آنجا بکشد که ما همين الان در هلند شاهدش هستيم. بعد از قتل وان گوگ شمار بسياری از نويسندگان، خبرنگاران و هنرمندان همواره تپانچه‌ای بحالت تهديد بر شقيقه خود احساس می‌کنند. هيچ کس جرئت انتقاد از اسلام را ندارد. هيچ سينمايی تا به حال در هلند حاضر نشده فيلم «تسليم» را به اکران در آورد.

اشپيگل: بسياری اين فيلم را «تندروانه» و اهانت‌آميز می‌دانند.

هيرزی: مسلماً پاره‌ای انتقادات به وان گوگ می‌تواند وارد باشد. ولی هيچ کس اجازه قتل اشخاص بخاطر ابراز عقايدشان را ندارد. ما بايستی از حقوق اساسی انسانها دفاع کنيم. در غير اين صورت از قاتلين و آمرين قتل‌ها حمايت بيشتری خواهد شد.

اشپيگل: خود شما هم مورد اتهام هستيد که در انتقاد از اسلام زياده‌روی می‌کنيد.

هيرزی: عجيب است که هيچ کس به من نمی‌گويد تا کجا مجاز هستيم جلو بروم. چگونه می‌شود برای معضلاتی، که حتی مشکل می‌توان از آنها نام برد، راه حل پيدا کرد؟ مثلا زندگی کردن زنها در خانه يا تجاوز جنسی به آنها و يا ازدواج‌های اجباری. ما در کشوری زندگی می‌کينم، که روشنفکران خاموش و غير فعال آن به آزادی که ندارند افتخار می‌کنند.

اشپيگل: آيا امروزه اين بحث که اجازه صحبت در انظار عمومی فقط بايد به زبان هلندی ميسر باشد يا پروژه‌هائی که برای مقابه با خشونت‌طلبی رو به افزايش مهاجرين مراکش در نظر گرفته شده را می‌توان بازتاب و يا برآيند نظرات شما در مجلس به حساب آورد؟

هيرزی: انتقادات شديد من در پارلمان باعث گشوده شدن بحث‌های عميقی در مورد نوع مناسبات ما با مهاجرين گرديده. آگاهی افکار عمومی نسبت به مسائلی چون قتل‌های ناموسی در سطح وسيعی گسترش يافته. قوانين جديدی در ارتباط با شيوه‌ی انتقال دختران جوان مراکش از آن کشور به منظور ازدواج‌های اجباری صورت پذيرفته.

اشپيگل: شما در تدارک تهيه قسمت دوم فيلم «تسليم» هستيد. آيا به مواضع قبلی‌تان دراين فيلم هم وفادار می‌مانيد؟

هيرزی: مطمئنا ما بر آنيم ادعای حقانيت بی‌چون و چرای قرآن، معصوميت پيامبرشان و ديدگاه‌های اسلامی در امور مربوط به مسائل جنسی را به چالش بکشيم. در فيلم اول زنی را نشان داديم که با خدايش راز و نياز می‌کند و از وی می‌پرسد او که مقام احکام الهی را بجا آورده، چرا بايد از جانب عمويش مورد تجاوز جنسی قرار گيرد. در قسمت دوم چهار مرد مسلمان را نشان می‌دهيم، که هر کدام به دليلی در ايمان اسلامی‌شان خدشه ايجاد شده. يکی از آنان از يهوديان نفرت دارد، دومی هم جنس‌گراست، سومی شخص خوش‌گذرانی است، که در اصل دلش می‌خواهد احکام مذهبی‌اش را اجراء نمايد، ولی لذت‌های زندگی و وسوسه‌هايش وی را مغلوب ايمان مذهبی‌اش می‌کند و بالاخره چهارمی يک «فدائی» است. در انتها هر چهار نفر احساس می‌کنند که از طرف خدايشان تنها گذاشته شده‌اند و نتيجتاً ايمانشان را از دست می‌دهند.

اشيپگل: به نظر شما رويدادهای اخير نمايش اين فيلم را دشوار نخواهد کرد؟

هيرزی: درحال حاضر ما در شرايط بسيار سختی روی اين فيلم کار می‌کنيم. اسامی کليه دست‌اندرکاران تهيه اين فيلم مخفی نگاه داشته شده. اما به رغم تمامی خطرات و با اينكه کارگردان فيلم نظر خوبی به وان گوگ ندارد، بخاطر دفاع از آزادی عقيده مصمم است کارش را تا پايان ادامه دهد. من نسبت به پخش سينمائی اين فيلم در سال جاری خوشبين هستم.

اشپيگل: به نظر شما همانطور که در «تسليم» نشان داده‌ايد آيا شکل اين «ادعای اعلام حقيقت مطلق از طرف قرآن» است که مانع بزرگ ايجاد رفرم در اسلام گرديده؟

هيرزی: اين فرضيه که «قرآن از جانب خدا ديکته شده و مطلقيت آن غيرقابل انکار و تغييرات» است ، می‌بايستی بديلی بيايد. مسلمانان بايد به اين آگاهی برسند، که تدوين قرآن توسط انسانها صورت گرفته. بسياری از مسيحی‌ها هم امروزه ديگر به جهنم، به فرشته و اين که کره‌ی ارض ظرف شش روز از طرف خدا خلق شده، اعتقاد چندانی ندارند. آنان اين موهومات را بيشتر داستان سرائی دينی می‌دانند تا واقعيت. با اين همه به ايمانشان به خداوند خللی وارد نمی‌شود.