دانماركی‌ها ديگر جهان را درك نمی‌كنند

جمعه ٢٨ بهمن ١٢٨٤

دانماركی‌ها ديگر جهان را درك نمی‌كنند. آنها كاريكاتورهای پيامبر اسلام را مدت‌ها پيش به فراموشی سپرده بودند تا اين كه اواخر ژانويه موج خشماگينی بر ضد دانمارك آنها را غافلگير كرد. نخست وزير دانمارك آندرسن فوگ راسموس با اشپيگل آن لاين در باره‌ی خروج از بحران كاريكاتورها، عكس‌العمل‌های خارج از اندازه‌ی مسلمانان و تهديد برخورد تمدن‌ها به گفتگو نشسته است

اشپيگل: آقای نخست وزير، وزير فرهنگ شما "بريان ميكلسن" خشنود است از اين كه دانماركی‌ها با انعطاف‌ناپذيری خود در اولين راند مسابقه‌ی برخورد تمدن‌ها فاتح از ميدان بيرون آمده‌اند. آيا شما در شادی‌های او شريك هستيد؟

فوگ راسموس: من به هيچ وجه نمی‌توانم سردربياورم كه چگونه اين ١٢ كاريكاتور چنين غوغايی در جهان به راه انداخته است. احساس ما دانماركی‌ها مثل اين است كه انسان را در صحنه‌ای از فيلمی عوضی قرار داده باشند. اما من در هر حال اين نزاع را برخورد ميان تمدن‌ها نمی‌دانم، بلكه توجه ما اتفاقاً بايد بر پرهيز از اين نوع از مناقشه‌ها باشد. ما بايد به گفتگو باز گرديم، به درك متقابل و به تاييد و پذيرش آزادی عقايد.

اشپيگل: شما در ابتدای كار خود در پست فعلی از نوسازی فرهنگی خبر داديد، يا در واقع از نبردی فرهنگی در تمامی عرصه‌های اجتماع دانمارك. منظور شما دقيقاً چه بود؟

فوگ راسموس: اين يك سوء تفاهم است. در آن زمان آنچه برای من مطرح بود گفتگويی در باره‌ی ارزش‌های دانمارك بود. در جامعه‌ی دانمارك هميشه آشتی و گفتگو نقش تعين‌كننده داشته است. البته در كشور ما ارزش‌های مبنايی وجود دارد كه بايد مورد توجه و احترام همه قرار گيرد. در داخل چنين چهارچوبی ما كشوری ليبرال و اهل مدارا هستيم. دانمارك مكانی است كه هركس می‌تواند در آن مطابق با سنت‌ها و شيوه‌هايی كه می‌پسندد زندگی كند. اين طريقت دانماركی است.

اشپيگل: اما فعلاً كه پرچم‌های دانمارك در پايتخت‌های كشورهای عربی در آتش می‌سوزند و دانماركی‌ها در جهان اسلام بايد بيم جان خود را داشته باشند.

فوگ راسموس: دانماركی‌ها در خانه‌ی خود تلاش می‌كنند كه مسائل را به طور مسالمت‌آميز حل كنند و به همين خاطر هم برای آنها اين صحنه‌های خشونت‌آميز در تلويزيون بسيار غيرقابل باور و عجيب است. هرچند كه من به عنوان نخست وزير نمی‌توانم به خود اجازه دهم كه احساسات بر من مستولی شود.

اشپيگل: برای اولين بار است كه دولت شما در مركز يك بحران جهانی غير قابل تصور قرار گرفته است كه گستره‌ی آن از شمال آفريقا تا جنوب آسيا امتداد دارد.

فوگ راسموس: اين تظاهرات ديگر به آن كاريكاتورها كه روزنامه‌ای آزاد و مستقل دانماركی آنها را منتشر كرده بود ارتباطی ندارد. بسياری از گروه‌های ذی‌نفع در جهان اسلامی اكنون اين وضعيت را برای مقاصد و اهداف شخصی خود مورد بهره برداری قرار می‌دهند.

اشپيگل: دقيقاً چه گروه‌هايی مورد نظر شما هستند؟

فوگ راسموس: بعضی كشورهايی مانند سوريه و ايران اين جاروجنجال را برای منحرف كردن توجه از معضلات شخصی خودشان كه با جامعه بين‌الملل دارند مورد استفاده قرار می‌دهند. فلسطينی‌ها كه پس از انتخابات اخير شديداً دچار تفرقه شده‌اند در دانمارك دشمنی يافته‌اند كه آنها را دوباره با هم متحد می‌سازد. افراط گرايان و بنيادگرايان اين مناقشه را برای پيشبرد برنامه‌های خود و به دست آوردن اعضای جديد مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند.

اشپيگل: هنگامی كه خود شما برای اول بار اين كاريكاتورها را در يولاندس پوستن مشاهده كرديد چه فكر كرديد؟

فوگ راسموس: من حتی نمی‌توانم دقيقاً به خاطر بياورم كه كه چه وقت آنها را برای اولين بار ديدم. هنگامی كه مباحثه‌ی عمومی در باره‌ی آنها به راه افتاد ديگر می‌بايست به آنها توجه می‌كردم. برای اكثر مردم دانمارك قضيه به همين نحو بود. هيچ كس واقعاً توجه چندانی به آنها نداشت.

اشپيگل: در هر حال آنها در بزرگترين روزنامه‌ی دانمارك منتشر شدند.

فوگ راسموس: كاريكاتور بخش مهمی از فرهنگ مباحثه‌های ما است. آنها بايد تندی‌های موجود در بگومگوهای سياسی را از طريق شوخ طبعی و طنز خود كاهش دهند. در كاريكاتور موضوع اصلی ارسال پيامی روشن و قاطع است همراه با لطيف‌تر كردن آن. از اين جهت دانماركی‌ها آن قدر‌ها از كاريكاتورها دلخور نمی‌شوند. وانگهی هيچ كدام از ما علاقه‌ای به توهين به مسلمان‌ها ندارد.

اشپيگل: آيا شما در آغاز مشكل به وجود آمده را بيش از حد دست كم نگرفتيد؟

فوگ راسموس: ابتدا مسئله فقط بحثی داخلی بود كه ما آن را اتفاقاً جدی گرفتيم. من در سخنان خود به مناسبت سال نو ميلادی به روشنی گفتم كه اين دولت هر تلاشی برای بد جلوه دادن و تمسخر دين‌ها و گروه‌های قومی ديگر را شديداً محكوم می‌كند. دولت‌های عربی پيام مرا به خوبی پذيرفتند و تصور ما اين بود كه موضوع ديگر فيصله يافته.

اشپيگل: اما به سرعت دريافتيد كه حدس شما درست نبوده است.

فوگ راسموس: وضعيت به ناگهان وخيم شد و ما هنوز هم دقيقاً نمی‌دانيم كه برای چه. فقط تا اين اندازه روشن است كه بعضی از رهبران دينی از دانمارك به كشورهای اسلامی رفتند و پس از آن است كه در همه جا اطلاعات غلط در باره‌ی ما آغاز شده و به اين آتش افروزی‌ها دامن زده می‌شود.

اشپيگل: اما آيا شما نيز مرتكب اشتباهاتی نشديد؟

فوگ راسموس: فكر نمی‌كنم كه كار ديگری هم از دستمان بر می‌آمد. هنوز هم اين شايعه دهان به دهان می‌گردد كه دولت از ملاقات با نمايندگان ١١ سفارتخانه‌ی اسلامی خودداری كرده است. اين به هيچ وجه صحت ندارد. وزير امور خارجه‌ی ما با آنها ملاقات كرد و اين كار‌ها كاملاً طبيعی است. هرچند درخواست سفارت‌خانه‌های اسلامی اين بود كه من بر ضد آن روزنامه دست به اقدام قانونی بزنم. من با احترام بسيار به آنها گفتم كه به عنوان نخست وزير كشوری دموكراتيك نه می‌توانم و نه مايل به چنين كاری هستم.

اشپيگل: پس چرا همكار سوئدی شما گوران پرسون شما را مورد انتقاد قرار داد و گفت كه اگر به جای شما می‌بود هرگز چين وضعيتی را كم بها نمی‌داد؟

فوگ راسموس: اول اين كه او در موقعيت من نيست. دوم، من هرگز در هيچ مسئله‌ی داخلی سوئد دخالت نمی‌كنم و سوم اين كه من هميشه خوشوقت می‌شوم از اين كه سوسيال دموكرات‌های سوئد مرا مورد حمله قرار دهند، زيرا اين نشانه‌ای از آن است كه كارهايمان در اينجا درست است.

اشپيگل: رهبران دينی ٢٧ گروه اسلامی در دانمارك شما را به ناديده گرفتن درخواستی كه به امضای ١٧٠٠٠ نفر از مسلمان‌های مومن رسيده بود و در آن خشم خود را نسبت به شما بيان كرده بودند متهم كرده‌اند.

فوگ راسموس: اين هم باز يك سوء تفاهم ديگر است. آنها به ناگهان و بدون وقت قبلی پشت در اتاق من ظاهر شدند. من حتی آنجا نيز نبودم. اما تصور می‌كنم كه تمامی نامه‌ها و يادداشت‌ها را پاسخ داده باشم.

اشپيگل: دو سال پيش از اين هنگامی كه شما به فيلم‌نامه‌نويس هلندی فيلم «تسليم» كه همان فيلم كارگردان مقتول هلندی تئو ونگوگ است جايزه‌ای برای آزادی اعطا كرديد توسط مسلمان‌ها مورد انتقاد قرار گرفتيد و سپس با نمايندگان سازمان‌های گوناگون خارجی‌های ملاقات كرديد. چرا اين بار به نحو ديگری رفتار كرديد؟

فوگ راسموس: در آن زمان موضوع اصلاً بر سر دين نبود بلكه قضيه ادغام خارجی‌ها بود، يعنی خط و مشی‌های ما در خصوص مهاجرت و پناهندگی سياسی. حتی در آن زمان نيز تفاوت‌های قابل توجهی ميان نمايندگان دينی و سياسی وجود داشت. ليكن بعضی از رهبران دينی دو چهره هستند ـ به انگليسی يا دانماركی پيام تفاهم ارسال می‌كنند اما به عربی عكس آن را. در اينجا بايد اشاره شود كه رهبران دينی كاريكاتورهای جعلی را كه هرگز در نشريه‌های ما منتشر نشده بود در كشورهای اسلامی دست به دست گرداندند. اين گونه اعمال به هيچ وجه با علائق اكثريت قاطع مسلمان‌های ميانه‌روی دانمارك همخوانی ندارد.

اشپيگل: آيا احساس می‌كنيد كه جامعه بين‌الملل به حد كافی از شما حمايت كرده است؟

فوگ راسموس: از اين جهت هيچ شكايتی ندارم. تمامی شركای ما ـ اتحاديه‌ی اروپا، ناتو و ايالات متحده ـ همبستگی خود را اعلام كردند. اين بسيار مهم است. جهان اسلامی بايد درك كند كه ما منزوی نيستيم. زيرا موضوع اصلی كاريكاتورها نيست بلكه ارزش‌های دموكراتيك است.

اشپيگل: آيا شما از اين بابت خوشحال هستيد كه روزنامه‌های ساير كشورها اين كاريكاتورها را برای همبستگی با شما منتشر نمودند؟

فوگ راسموس: اين را بايد خود روزنامه‌نگاران پاسخ دهند. البته كمترين فايده‌ی آن اين بود كه توانست بحثی را در باره‌ی تفسيرهای متفاوت از آزادی عقايد و همبستگی ميان روزنامه‌نگاران سراسر جهان به راه اندازد. من فقط می‌توانم بازهم تاكيد كنم كه اين طراحی‌ها نه توسط دولت بلكه روزنامه‌ای مستقل منتشر شده است. بنابراين نه دولت و نه مردم دانمارك را می‌توان مسئول آنها دانست.

اشپيگل: آيا شما اننظار عكس‌العمل شديدی را از اتحاديه‌ی اروپا برای مقابله با تحريم‌های اقتصادی كالاهای دانماركی در كشور‌های عربی داريد؟

فوگ راسموس: نماينده‌ی اتحاديه اروپا پتر ماندلسون به روشنی توضيح داده است كه تحريم يكی از اعضای اتحاديه‌ی اروپا به منزله‌ی تحريم كل آن است. در افتادن با دانمارك كوچك يك چيز است و در گيری با جامعه‌ی قدرتمندی متشكل از ٢٥ كشور كه بزرگترين قدرت اقتصادی جهان را نمايندگی می‌كنند چيز ديگر. گذشته از آن اين واقعيت را برجسته می‌سازد كه اتحاديه‌ی اروپا جامعه‌ای است با ارزش‌های مشترك.

اشپيگل: اما همبستگی به تنهايی تحريم را خاتمه نمی‌دهد. چه چيزهای ديگری هم بايد رخ دهند؟

فوگ راسموس: بسيار خوشحالم از اين كه بالاترين نماينده‌ی سياسی اتحاديه اروپا آقای خاوير سولانا اين هفته به ماموريت ديپلوماتيك به خاورميانه خواهد رفت و نه تنها با دولت‌ها كه با رهبران دينی نيز ملاقات خواهد كرد. كار او مفيد واقع خواهد شد. همزمان ما تلاش می‌كنيم كه اين مناقشه را به طور دوجانبه تخفيف دهيم. و البته بعضی نشانه‌ها به چشم می‌خورد كه تنش‌ها در حال فرونشستن است.

اشپيگل: دو سال پيش دولت شما برنامه‌ای بلندپروازنه را برای تقويت گفتگو و ايجاد رابطه با كشورهای عربی آغاز كرد كه حالا ديگر شكست خورده است. چگونه می‌خواهيد اين برنامه را احيا كنيد؟

فوگ راسموس: واقعاً بسيار عجيب است. ما يكی از اولين كشورهايی بوديم كه چنين برنامه‌ی مشاركتی را آغاز كرديم و در ميان بزرگترين پرداخت كنندگان كمك‌های نقدی به مثلاً فلسطينی‌ها هستيم. و اكنون بايد مشاهده كنيم كه چگونه پرچم‌های دانمارك به آتش كشيده می‌شوند و تظاهرات خشمگينانه برضد ما سازماندهی می‌شود. انتظار می‌رفت كه با ابتكار و پيشقدمی اعراب اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در آن منطقه از جهان سرعت بخشيده شود، اما حالا برای ما اين يك ضربه‌ی شديد است كه ببينيم تا اين اندازه خصمانه مورد انتقاد قرار می‌گيريم. در آن زمان تصور ما بر اين بود كه در صف مقدم نوگرايی قرار داريم.

اشپيگل: اكنون بعضی‌ها در كشور شما نيز خواهان كاهش شديد حمايت‌های اقتصادی مثلاً از فلسطينی‌ها هستند.

فوگ راسموس: ما نمی‌خواهيم سياست‌های خود را عوض كنيم. اكنون زمان آرام كردن است و نه كاستن از كمك‌ها. در دراز مدت اين به نفع ما است كه روابط حسنه‌ی خود با جهان عرب را بازسازی كنيم.

اشپيگل: آيا شما می‌توانيد شركای سياسی خود را در حزب مردم دانمارك متقاعد سازيد، يعنی كسانی را كه در تهاجمات بيگانه‌ستيزانه نسبت به مسلمان‌ها بسيار افراطی برخورد می‌كنند؟

فوگ راسموس: بيگانه‌ستيزی را كه شما می‌گوييد. حزب مردم دارای موضع و نظری روشن در خصوص مهاجرت و بزهكاری است. در حوزه‌های ديگر مانند سياست‌های اجتماعی از حزب خود من و حتی از سوسيال دموكرات‌ها چپ‌تر است و حزبی دست راستی نيست.

اشپيگل: تحت حفاظت پليس قرار دادن بعضی از شهروندان برای دانمارك و سنت ليبرالی‌اش امر بيسابقه‌ای است. مطابق با بعضی بيانيه‌ها تروريست‌ها حتی دانمارك را نيز هدف گرفته‌اند.

فوگ راسموس: ما اين اقدامات امنيتی را كه ضروری می‌دانستيم اتخاذ كرديم. هرچند كه اين تهديدات نيز اصلاً چيز تازه‌ای نيستند. از ١١ سپتامبر ٢٠٠١ تمام جهان در برابر چنين مخاطره‌هايی قرار گرفته. اما اين هم درست است كه دانمارك از اين جهت دچار نوعی سوء شهرت شده است.

اشپيگل: با توجه به موج فزاينده‌ی حمله‌ها بر عليه دانمارك و تهديدات تاسيسات دانماركی بيانيه‌های شما به ناگهان لحن پوزش‌خواهانه‌ای پيدا كردند. آيا اين نوعی عقب‌نشينی و تسليم در برابر خشونت‌گرايی نبود؟

فوگ راسموس: هيچ كس نمی‌تواند انكار كند كه اين كاريكاتورها باورهای بسياری از مسلمانان را جريحه‌دار كرده‌اند. و اين هم كار درستی است كه برای كاستن از آن همدلی و تفاهم نشان داده شود. دولت هيچ علاقه و منافعی در توهين به اسلام يا هر دين ديگر ندارد. ليكن تمامی اين تظاهركنندگان بايد اين نكته را دريابند كه دولت دانمارك هيج وسيله‌ای برای نظارت بر مطبوعات آزاد خود ندارد. معضل اصلی ما همين است كه هيچ كدام حرف ديگری را به درستی درك نمی‌كند.

اشپيگل: آيا اين قبيل سوء تفاهم‌ها نمی‌تواند به برخورد ميان تمدن‌ها تبديل شود كه ساموئل‌ هانتينگتون هميشه در باره‌ی آن هشدار داده بود؟

فوگ راسموس: من در اين باره بسيار انديشيده‌ام. ما البته به سهم خود نبايد بگذاريم كه چنين مخاطره‌ای ناديده گرفته شود. بدبختانه نشانه‌های غير قابل انكاری به چشم می‌خورد كه از چنين تحولی حكايت دارند. من شخصاً بسيار از آن متاسفم اما آنچه پيش آمده اين واقعيت را به درستی مورد تاكيد قرار می‌دهد كه ابتكار عمل ما دو سال پيش از اين در مورد تشنج‌زدايی با كشورهای عربی تا چه اندازه درست و اصولی بود. در عين حال نبايد دچار اين توهم شويم كه افراط‌گرايانی هم به راستی هستند كه به دنبال راه انداختن اين جنگ ميان تمدن‌ها هستند.

اشپيگل: آقای نخست وزير از شما برای شركت در اين گفتگو بسيار متشكريم.