ثبات اقتصادی اولویت اصلی رأی‌دهندگان ترک است
گفتوگو ی«شرق» با «بایرام بالچی»
شرق / نوژن اعتضادالسلطنه
شنبه ۹ خرداد
با وجود انتقادات گسترده از سیاست خارجی دولت «عدالت و توسعه» در قبال کشورهای منطقه و تأثیرگذاری حوادث پارک «گزی» و پرونده فساد مالی ۱۷ دسامبر بر وجهه حزب عدالت و توسعه، «بایرام بالجی»، پژوهشگر مسائل ترکیه، خاورمیانه و حوزه بالکان در بنیاد مطالعاتی «کارنگی»، معتقد است آن حزب بار دیگر پیشتاز انتخابات پارلمانی ماه ژوئن آن کشور خواهد بود. «بالچی» علت اصلی موفقیت حزب عدالت و توسعه را حفظ روند رشد و توسعه اقتصادی در ترکیه می‌داند. این پژوهشگر ترک که از بنیان‌گذاران نشریه تخصصی «ژورنال اروپایی مطالعات ترکیه» نیز هست و با نشریات تخصصی سیاسی و مراکز مطالعاتی در فرانسه نیز همکاری نزدیکی دارد، در گفتوگو با «شرق» از مسائل مرتبط با انتخابات ترکیه ازجمله هراس از احتمال بروز تخلفات انتخاباتی، وضعیت احزاب و جریانات اپوزیسیون و احتمال شگفتی‌سازشدن حزب کردی «صلح و دموکراسی» در انتخابات پیش‌ِروی ترکیه سخن گفت.
ارزیابی‌تان از انتخابات پارلمانی پیش‌ِرو در ترکیه چیست. آیا حزب عدالت و توسعه موفق به پیروزی در انتخابات خواهد شد یا آن‌گونه که منتقدانش می‌گویند، این بار نمی‌تواند پیروزی‌های گذشته را تکرار کند؟
من گمان می‌کنم حزب عدالت و توسعه در انتخابات پیروز شود. این حزب بار دیگر در انتخابات پیروز خواهد شد و بین ۴۰ تا ۴۳ درصد کل آرا را ازآنِ خود خواهد کرد. نظرسنجی‌های مختلف انجام‌شده پیش از انتخابات نیز مؤید این نکته هستند. مسئله اصلی در اینجاست که آیا صرف پیروزی در انتخابات این امکان را برای حزب عدالت و توسعه فراهم خواهد کرد تا از توانایی لازم برای ایجاد تغییرات در قانون‌اساسی برخوردار شود. شواهد نشان می‌دهند امکان تحقق رؤیای اعضای آن حزب در این زمینه نامحتمل است. درواقع، سایر احزاب ازجمله حزب «صلح و دموکراسی»[حزب دموکراتیک خلق‌ها] و حزب «حرکت ملی» در حال حرکت به سمتی هستند که می‌توانند آرای بیشتری را در مقایسه با گذشته کسب کنند و همین موضوع سبب می‌شود حزب عدالت و توسعه نتواند تغییرات لازم در قانون‌اساسی با هدف افزایش قدرت شخص «اردوغان»، رئیس‌جمهوری کنونی ترکیه را عملی کند.
به‌نظرتان اولویت کنونی رأی‌دهندگان ترک چیست؟ درحال‌حاضر کدام یک از مسائل داخلی و خارجی در انتخابات تأثیرگذار هستند؟
در حوزه مسائل داخلی، ثبات اقتصادی اولویت اصلی رأی‌دهندگان ترک است. این مهم‌ترین نکته برای شهروندان ترکیه است. حزب عدالت و توسعه و سلسله‌مراتب آن به‌خوبی درک کرده‌اند بهبود وضعیت اقتصادی می‌تواند به باقی‌ماندن آنها در قدرت کمک کند. به‌نظر می‌رسد اقتصاد ترکیه هنوز از ثبات و سلامت کافی برخوردار است و این برای دولت کنونی امری مثبت است، چراکه سبب می‌شود تا بسیاری از ترک‌ها ابقای حزب عدالت و توسعه در قدرت را مترادف با پیشرفت و ثبات اقتصادی قلمداد کنند. به این خاطر است که با وجود رویه اقتدارگرایانه اعمال‌شده از سوی آن حزب، دولت عدالت و توسعه به لطف عملکرد اقتصادی مثبت خود هنوز هم محبوب است. در عرصه سیاست خارجی، اولویت اصلی برای رأی‌دهندگان ترک بحران سوریه است. سیاست‌های حزب عدالت و توسعه در سوریه به هیچ‌عنوان نزد شهروندان ترکیه از محبوبیت برخوردار نیست. تداوم بحران سوریه موضوعی است که به هیچ‌عنوان خوشایند رأی‌دهندگان ترک نیست.
چرا پس از سال‌ها زمامداری کمالیست‌ها و همچنین حزب جمهوری خلق، حزب عدالت و توسعه به قدرت رسید؟
من گمان می‌کنم به قدرت‌رسیدن حزب عدالت و توسعه به لطف دموکراتیزاسیون در ترکیه امکان‌پذیر شد. همچنین ناتوانی رهبران کمالیست در مدرنیزاسیون مناطق حاشیه‌ای جامعه ترکیه و ناکارآمدی آنان در ادغام ساکنان آن مناطق در پروسه مدرنیزاسیون، یکی دیگر از عوامل مؤثر در قدرت‌گیری حزب عدالت و توسعه بود. به حاشیه رانده‌شدن و منزوی‌شدن طیف وسیعی از شهروندان ترکیه، سبب شد تا آنان در انتخابات برای مقابله با نخبگان سنتی کمالیست به حزب عدالت و توسعه رأی دهند. تا زمانی که این نیروی عظیم برای پیشبرد دموکراتیزاسیون در ترکیه وجود داشت، حزب عدالت و توسعه نیز از محبوبیت بالایی برخوردار بود بااین‌حال، از سال ۲۰۱۱ میلادی، حزب عدالت و توسعه خاصیت اصلاح‌طلبی‌اش را بیش‌ازپیش از دست داد و هر روز خط‌مشی اقتدارگرایانه‌تری را در پیش گرفت.
چرا حزب «جمهوری خلق»، اپوزیسیون اصلی ترکیه، تاکنون موفق نشده اکثریت آرا را به‌دست آورد؟
به‌نظرم حزب جمهوری خلق هنوز در قالب کهنه و از مدافتاده خود باقی مانده است. در اصل، آن حزب جریانی فسیل‌شده است. حزب جمهوری خلق تاکنون نتوانسته گفتمانش را مدرن کند و خود را با ترکیه جدید و تحولات آن انطباق دهد. آن حزب در ماه‌های اخیر تا حدودی موفق شده گفتمانش را مدرن‌تر کند. بااین‌حال، این میزان کافی نیست و گمان نمی‌کنم جریان اپوزیسیون اصلی ترکیه بتواند نتیجه قابل‌توجهی را در انتخابات پیش‌ِرو کسب کند. به‌نظرم حزب جمهوری خلق در انتخابات سال ۲۰۱۶ ضعیف باقی می‌ماند از تبدیل‌شدن به یک حزب اپوزیسیون واقعی و کارآمد ناتوان خواهد بود.
منتقدان حزب عدالت و توسعه معتقدند اردوغان با شرکت در فیلم‌های تبلیغاتی در حال تبلیغ برای حزب عدالت و توسعه است و این خلاف قانون است. آیا انتخابات پیش‌ِرو شفاف و منصفانه خواهد بود؟
دموکراسی ترکیه کامل نیست اما به‌طور سنتی فرهنگ انتخابات و به‌طور معمول انتخابات آزاد و کثرت‌گرا در آن کشور وجود داشته است. با‌وجوداین، انتخابات اخیر در ترکیه کمی با انتخابات سال‌های گذشته متفاوت بود. در انتخابات ژوئن سال ۲۰۱۴، برخی بی‌نظمی و تخلفات در روند انتخابات مشاهده شد. من نگرانی زیادی درباره تکرار چنین مشکلاتی در انتخابات سال‌جاری دارم. قدرت اردوغان هر روز بیشتر می‌شود و او از حمایت اکثریت وسیعی برخوردار است، اما در مقابل در روندی رو به افزایش، برخوردها و مقابله با قدرت او نیز زیاد شده است. شرایط به‌گونه‌ای است که خطر بروز تخلفات انتخاباتی و ایجاد بی‌نظمی متعاقب آن وجود دارد. این موضوع دست‌کم تا زمانی که قدرت حاکم یعنی حزب عدالت و توسعه از منابع دولتی برای منافع حزبی بهره می‌برد، حل نخواهد شد. درحال‌حاضر، تهدیداتی از سوی حزب عدالت و توسعه علیه سایر جریان‌ها بیان شده که سازگار با اصول دموکراتیک و انتخاباتی نیست.
اخباری درباره حضور خویشاوندان آقای اردوغان ازجمله داماد او منتشر شده بود. همچنین می‌دانیم بلال، پسر او، حضوری فعال در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی دارد. آیا این موضوع به فساد در ترکیه دامن نمی‌زند؟
باید اشاره کنم فساد در ترکیه امر تازه‌ای نیست. فساد در کشور ما همواره وجود داشته است، اما فکر می‌کنم درحال‌حاضر، روندی رو به افزایش دارد، چراکه ترکیه در مسیر توسعه اقتصادی قرار گرفته و اقتصادی پویاتر از گذشته دارد و همین موضوع علاوه بر نکات مثبت، تبعاتی را به‌همراه دارد.
حوادث پارک گزی و پرونده فساد مالی تأثیری بر احتمال کاهش محبوبیت حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی اخیر خواهد گذاشت؟ تفاوت این انتخابات با انتخابات سال‌های پیش چیست؟
قطعا تأثیرگذار خواهند بود. این دو رویداد مهم بر سیاست ترکیه تأثیر خود را گذاشته و سبب شده‌اند وجهه حزب عدالت و توسعه تحت‌تأثیر آنها نسبت به گذشته لکه‌دار و منفی‌تر شود. نوع برخورد نیروهای پلیس دولتی ترکیه با معترضان پارک گزی نشان داد چشم‌انداز دموکراسی در دوران زمامداری آن حزب چندان روشن نیست. ما دیدیم حزب عدالت و توسعه که نیرویی مؤثر در مسیر مدرنیزاسیون ترکیه بود، در واکنش صحیح به خواسته معترضان، شکست خورد و نتوانست با میانه‌روی و مسئولیت‌پذیری با این موضوع مواجه شود. حزب عدالت و توسعه، مفهومی اکثریتی از دموکراسی دارد این در حالی است که این موضوع برای جامعه ترکیه کافی نیست. ترکیه به مدرنیزاسیون و دموکراسی عمیق‌تری نیاز دارد و جامعه نیز خواستار تحقق آن است.
از سوی دیگر، در پرونده فساد مالی ۱۷ دسامبر، مشخص شد برخی از افراد نزدیک به دولت در فسادها نقش داشته‌اند و این واقعیت آشکار شد که دولت ترکیه با رویه‌ای مستبدانه، برخی از گولنیست‌ها در نهادهای مختلف آن کشور را طی پاکسازی‌های گسترده، حذف کرده است.
نظرتان درباره برنامه‌های اقتصادی حزب عدالت و توسعه چیست؟ آیا پیگیری اقتصاد بازار آزاد از سوی آن حزب باعث افزایش شکاف طبقاتی نشده است؟
با شما مخالفم. ما می‌توانیم از اقتصاد سیاسی حزب عدالت و توسعه انتقاد کنیم، اما در همان حال، در دوران زمامداری حزب عدالت و توسعه، وضع معیشتی جمعیت ترکیه بهبود پیدا کرده است. توسعه اقتصادی در این دوران در ترکیه سبب شده طیف وسیعی از مردم از آن بهره‌مند شوند، البته برخی گروه‌ها هستند که در این دوران ثروتمندتر شده‌اند با وجود این، حتی در همان زمان نیز افراد به‌حاشیه‌رانده‌شده نیز از نظر استانداردهای زندگی با وضعیت بهتری نسبت به گذشته مواجه بوده‌اند.
نامزدهایی از حزب عدالت و توسعه تبلیغات‌شان را با لباس‌های دوران عثمانی انجام دادند که البته در انتخابات درون‌حزبی پذیرفته نشدند. آیا حزب عدالت و توسعه در پی احیای میراث عثمانی است و به نئوعثمانیسم باور دارد؟
نوعی از نوستالژی درباره گذشته ترکیه به‌خصوص در دوران عثمانی به‌ویژه در عرصه سبک‌ها، نمادها و مدهای لباس آن دوران وجود دارد. من می‌توانم این را درک کنم که هدف دولت عدالت و توسعه، داشتن رابطه‌ای خوب با استان‌های خلافت عثمانی پیشین در خاورمیانه و در حوزه بالکان است، اما چنین شکلی از پوشش‌های مضحک لباس، چیزی است که نمی‌توانم آن را درک کنم. گمان می‌کنم نوستالژی نسبت به گذشته و امپراتوری‌های پیشین، به ترکیه محدود نمی‌شود.
روند بازداشت خبرنگاران و روزنامه‌نگاران در ترکیه رو به افزایش است. آیا این موضوع و اعمال محدودیت‌های بیشتر بر رسانه‌ها، تأثیری بر انتخابات ترکیه خواهد داشت؟
من گمان می‌کنم برخی از روزنامه‌نگاران بازداشت‌شده آزاد خواهند شد. ترکیه نمی‌تواند به حفظ چنین وضعیتی ادامه دهد. شرایط سرکوب علیه روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی، پایدار نمی‌ماند.
آیا احتمال ظهور جریانات و احزاب سومی در ترکیه و خارج‌شدن بازی سیاسی از دایره احزاب قدیمی را امکان‌پذیر می‌دانید؟
من گمان می‌کنم با چنین سناریویی در انتخابات پیش‌ِرو مواجه خواهیم بود: نخستین حزب با کسب اکثریت آرا، حزب عدالت و توسعه خواهد بود که حدود ۴۰ درصد از آرا را ازآنِ خود خواهد کرد. حزب «جمهوری خلق» ۲۴ تا ۲۵ درصد آرا را کسب خواهد کرد و حزب ملی‌گرای افراطی «حرکت ملی» با ۱۲ تا ۱۴ درصد آرا در رتبه سوم قرار خواهد گرفت. به گمانم شگفتی‌ساز اصلی در انتخابات این دوره، حزب کردی «صلح و دموکراسی»[حزب دموکراتیک خلق‌ها] خواهد بود. پرسش اصلی در اینجا آن است که آیا این حزب خواهد توانست نزدیک به ۱۰ درصد آرا را ازآنِ خود کند یا خیر؟ در صورتی که آن حزب بتواند ۱۰ درصد آرا را کسب کند، این موضوع بر عرصه سیاسی ترکیه تأثیرات شگرفی را بر جای خواهد گذاشت. بااین‌حال، گمان می‌کنم در هر صورت، حزب عدالت و توسعه رأی کافی را برای انجام تغییرات قانون‌اساسی کسب نخواهد کرد. آنان نیازمند فرستادن ۴۰۰ نماینده به پارلمان برای اعمال تغییرات در قانون‌اساسی هستند؛ امری که ناممکن به‌نظر می‌رسد.
فضای رسانه‌ای درحال‌حاضر در ترکیه در آستانه انتخابات چگونه است؟
رسانه‌ها در ترکیه قطبی‌شده هستند. اقلیتی از رسانه‌ها علیه دولت هستند و اکثریت رسانه‌ها به دلیل ترس از برخورد دولت متأسفانه دچار خودسانسوری شده‌اند.
با توجه به اختلاف نظر میان گولن و اردوغان، به‌نظرتان در این دور از انتخابات پارلمانی، جنبش «خدمت» از چه جریانی حمایت خواهد کرد؟
جنبش «خدمت» یک نیروی اجتماعی است، اما نیرویی سیاسی نیست. آنها زمانی که با حزب عدالت و توسعه متحد بودند، از قدرت برخوردار بودند اما درحال‌حاضر، به‌دلیل گسست از حزب عدالت و توسعه توان خود را تا حد زیادی از دست داده‌اند. حتی به نظرم تا اندازه زیادی از اعتبارشان در مقایسه با گذشته کاسته شده است. به اعتقاد من جنبش «خدمت» تأثیرگذاری واقعی بر روند انتخابات ترکیه نخواهد داشت.
آیا انتخابات می‌تواند باعث تغییر سیاست منطقه‌ای ترکیه در قبال مصر و بحران سوریه شود؟ بحران یمن، حضور داعش در منطقه و در کل بی‌نظمی منطقه‌ای، چه تأثیری بر انتخاب رأی‌دهندگان ترک خواهد داشت؟
سیاست خارجی ترکیه درحال‌حاضر با انسدادی جدی مواجه شده و در موضوعاتی چون بحران سوریه و رابطه با مصر، با بن‌بست مواجه است. من گمان می‌کنم تجدیدنظر و اعمال اصلاحاتی در سیاست خارجی ترکیه امری اجتناب‌ناپذیر است. بااین‌حال، بر این باورم به دلیل غروری که شخص پرزیدنت اردوغان دارد و نمی‌خواهد وجهه خود را از دست دهد، به احتمال زیاد با اعمال برخی از تغییرات مخالفت خواهد کرد. حداقل در رابطه با مصر، بهبود روابط میان آنکارا- قاهره کار دشواری نخواهد بود با وجود این، اردوغان خواستار آشتی با «عبدالفتاح سیسی»، رئیس‌جمهوری مصر، نیست. من گمان می‌کنم دولت بعدی ترکیه قادر به بازنگری در سیاست خارجی ترکیه خواهد بود بااین‌حال، دولت کنونی با ریاست‌جمهوری «اردوغان»، نمی‌تواند تغییراتی واقعی در این عرصه ایجاد کند.
چرا تاکنون ترکیه قادر نبوده به عضویت اتحادیه اروپا در‌آید؟ چشم‌انداز روند مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا پس از انتخابات چگونه خواهد بود؟
من بر این باورم که ترکیه قادر به عضویت در اتحادیه اروپا در کوتاه‌مدت نخواهد بود. در روند گفت‌وگوها برای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، هم طرفین اروپایی از جدیت لازم برخوردار نیستد و آمادگی کمک به ترکیه برای پیوستن به آن اتحادیه را ندارند و هم ترک‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که فرصت واقعی برای ورود به اتحادیه اروپا را ندارند. من یکی از علل استبدادی‌ترشدن روحیه و عملکرد «رجب اردوغان»، رئیس‌جمهوری ترکیه را نشئت‌گرفته از همین موضوع می‌دانم. اردوغان به‌خوبی می‌داند که اروپا نمی‌تواند وی را متوقف کند و به همین دلیل عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را نیز از دستور کار خارج کرده است. ترکیه در حال تقویت همکاری خود با رژیم‌های اقتدارگراتر در منطقه ازجمله روسیه است.
