نگاه به فیلم مستند «جنگ پنهان ایران در سوریه»
محمداکرام اندیشمند
۹عقرب۱۳۹۲ برابر به ۳۱ اکتوبر۲۰۱۳
جنگ پنهان ایران در سوریه عنوان فیلم مستندی تهیه شده در تلویزیون بی‌بی سی است که شامگاه ۳۰ اکتوبر۲۰۱۳ از تلویزیون بخش فارسی بی‌بی سی نمایش یافت. بخشی از این فیلم توسط هادی عضو سپاه قدس سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران فیلم بردار مربوط این سپاه تهیه شده است. اسماعیل حیدری یکی از فرماندهان سپاه قدس شخصیت برجسته در فیلم است که با وی مصاحبه می‌شود و گوشه‌هایی از فعالیت او در جنگ سوریه انعکاس می‌یابد. اسماعیل حیدری که هشت ماه را در جنگ سوریه سپری می‌کند در ۲۸ اسد ۱۳۹۲ با هادی فیلم بردار نامبرده در جنگی نزدیک حلب کشته می‌شوند و کارت شناسایی اسماعیل حیدری با کامره (دوربین) فیلم برداری هادی بدست مخالفان حکومت سوریه می‌افتد. پیکر بیجان اسماعیل حیدری بعداً به تهران انتقال می‌یابد و با مراسم رسمی دولتی به خاک سپرده می‌شود.
من که این فیلم را دیدم، بدلایل آتی بسیار جالب، تأثیر گذار، نگران کننده، تأمل برانگیز، اندوه آفرین و قابل تماشا است:
۱- تصویر واقعی از اختلاف، افتراق، تعارض و خصومت مسلمانان به خصوص دو فرقه شیعه و سنی نمایش می‌دهد که بر خلاف این تصویر، از امت اسلامی و وحدت و اخوت مسلمانان سخن می‌رود. در این فیلم می‌توان باور و دیدگاه شیعه به خصوص شیعه حاکم بر ایران را در بر ابر سنی مشاهده کرد که خود را جبهه اسلام و جبهه حق و مخالفین به شمول عربستان و ترکیه را جبهه کفر و جبهه باطل می‌خواند. البته سنی‌ها به خصوص گروه‌ها و احزاب افراطی سنی نیز در تمام کشورهای اسلامی این باور را در مورد شیعیان دارند. اما در این فیلم اسماعیل حیدری از فرماندهان سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران مربوط سپاه قدس، انگیزه حضور و جنگ خود را مبتنی بر همین باور وانمود می‌کند. وی می‌گوید:
«جبههٔ که الآن ما داریم می‌جنگیم، آیا جبههٔ دولت سوریه در مقابل مردم سوریه است؟ نه، چنین چیزی نیست. یعنی خیلی از مردم همین اعتقاد را دارند. جبهه الآن سوریه، جبهه اسلام در مقابل کفر است. جبهه حق در مقابل باطل است. چرا که عقیده ما همین است. جبههٔ که برحق است از این جهت که جبههٔ این بر (اینطرف) مدافعش حضرت آغا (نمی‌دانم منظور وی از حضرت آغا امام زمان یا امام دوازدهم شیعیان است یا آیت الله خامنه‌ای) است. جبههٔ این بر مدافعش سیدحسن نصرالله است. جبههٔ این بر، بچه‌های ایران هستند. حزب الله (حزب الله لبنان) هستند. مجاهدین عراقی هستند. و جاهای دیگر. مجاهدین افغانی هستند. این‌ها آمدند. جبههٔ آن بر (آن طرف یا طرف مقابل) کیست؟ اسرائیل است. جبههٔ آن بر، عربستان است. جبههٔ آن بر کیست؟ ترکیه است. قطر است. پول‌های اماراتی است که می‌آید. امریکا است. انگلیس است. فرانسه است. و کشورهای اروپایی. این نشان می‌دهد که جبههٔ ما جبههٔ حق است.»
۲- این جنگ با توجه به آنچه که در فیلم بیان می‌شود به خصوص با توجه به اظهارات یک فرمانده سپاه پاسداران جمهوری اسلامی (اسماعیل حیدری) و با توجه به عمق دخالت و درگیری عربستان سعودی، دولت‌های سنی عرب، ترکیه و حتی سهم گیری جوانان مسلمان افراط گرای سنی از کشورهای اروپایی، جنگی میان دو فرقهٔ شیعه و سنی به ویژه میان اسلامگرایی یا اسلام سیاسی شیعه و سنی است. ابعاد خطرناک و غم انگیز این جنگ به رفتار بسیار کینه توزانه و نفرت انگیز طرفین در میدان‌های جنگ بر می‌گردد. سربریدن افراد، مثله سازی اجساد، پاره کردن پیکر بیجان و خوردن جگر که تابستان گذشته توسط فرمانده جبهه النصره مخالف دولت سوریه انجام یافت، بُعد خطرناک جنگ را در خصومت و تعارض درونی میان مسلمانان نشان می‌دهد.
۳- جنگ با این ویژگی در سوریه بیانگر استیصال، شکست و حقارت دنیای عرب و جهان اسلام است. برخی از دولت‌های عرب مسلمان که بیش از نیم قرن ارتش‌های خود را بنام مبارزه و جهاد علیه اسرائیل در جهت آزادی فلسطین و سرزمین‌های اشغال اعراب تسلیح و تجهیز کردند، اکنون بجای این مبارزه از آن در کشتن مردم خود و همدیگرخویش و ویرانی شهر‌ها و قریه‌های خود استفاده می‌کنند.
۴- در این فیلم که نقش مستقیم جمهوری اسلامی ایران را در جنگ سوریه بیان می‌کند، از استیصال و شکست جمهوری اسلامی مذکور نیز کم از کم در عرصهٔ آیدئولوژیک پرده بر می‌دارد. جمهوری اسلامی ایران پس از سی و سی سال ادعا و تبلیغ در دفاع از اسلام و مسلمانان و مبارزه علیه امپریالیزم و صیهونیزم، در جنگ سوریه با مسلمانان سنی عرب و غیر عرب می‌جنگد. افزون بر این، ویتنامی شدن سوریه برای ایران بُعد دیگر شکست جمهوری اسلامی را به نمایش می‌گذارد که ممکن است سوریه برای دولت اسلامی شیعه تهران به ویتنام این دولت تبدیل شود که فرجامش شکست باشد.
۵- استفادهٔ ابزاری از دین اسلام و باورهای مذهبی بخش دیگر از واقعیت‌های جنگ سوریه است که در این فیلم می‌توان آنرا به روشنی استنباط کرد. شروع اعتراض و مظاهرات مردم علیه دولت بشاراسد در سوریه و اعتراضات خیابانی شماری از کشورهای عربی که در سال ۲۰۱۱ از تونس آغاز شد و به بهار عربی شهرت یافت، حرکت‌های مدنی در جهت اصلاحات سیاسی و اجتماعی بود. اما امروز در جنگ سوریه، دین و مذهب به ابزار مورد استفاده تبدیل شده است که فرمانده سپاه ایران مخالفان دولت سوریه را کافر و وطرف خود را مسلمان و مدافع اسلام تلقی می‌کند. و به همین گونه جنگجویان سنی مخالف دولت سوریه، شیعیان ایرانی، عراقی، لبنانی و علوی‌های حاکم در سوریه را کافر و نامسلمان می‌خوانند و در برابر آن‌ها تا خوردن قلب و جگر کشته‌هایشان کینه و نفرت نشان می‌دهند.
این فیلم نشان می‌دهد که وقتی دین و اعتقادات دینی در رقابت‌های سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا چه حد این رقابت‌ها خطرناک و خونین می‌شود و تمام ارزش‌ها و اخلاقیات معطوف به تعالیم و ضواط اسلامی از میان می‌رود. در حالی که این جنگ به کفر و اسلام ارتباطی ندارد و درگیری ایران شیعه و عرب‌های سنی در میدان سوریه ناشی از رقابت سیاسی و منطقه‌ای آن‌ها بر سر حوزه نفوذ است.
۶- این فیلم برای بینندگان افغانستان و از جمله برای من که از بی‌ثباتی و جنگ در کشور خود نگرانی دارند، بسیار نگران کننده و تأمل برانگیز است. رقابت و خصومت شیعه و سنی یا در ظاهر بنام شیعه و سنی که در سوریه جریان دارد و پای تمام کشورهای اسلامی تأثیر گذار منطقه به آن کشید شده است، اثرات بسیار منفی بر بحران افغانستان می‌گذارد. با توجه به این تأثیر گذاری است که اتباع افغانستان بنام شیعه و سنی در دو طرف جبهه جنگ در سوریه حضور دارند و می‌جنگند. همانگونه که فرمانده مقتول سپاه قدس ایران اسماعیل حیدری از حضور به قول خودش مجاهدان افغانی در جبهه دولت سوریه سخن می‌گوید، گزارش‌های دقیق از حضور جنگجویان افراط گرای افغانی متعلق به طالبان و القاعده نیز در جبههٔ مخالف دولت سوریه قرار دارند. این تعارض و خصومت میان افغان‌ها در شبکه‌های اجتماعی و دنیای مجازی نیز قابل مشاهده است.
