تدبیر دولت روحانی در بوته‌ آزمایش

این نوشته شامل دوبخش که در دو مقطع زمانی  اما مرتبط به یک موضوع نوشته شده‌اند، هست.

جبهه‌ی سوریه اولین چالش دولت روحانی در سیاست خارجی و اولین تقابل دولت وی با تعدد مراکز تصمیم‌گیر در سیاست خارجی خصوصاً با نظامیان پر قدرت سپاه‌ پاسداران است.

مسعود جزایری معاون ستاد مشترک نیروهای مسلح ایران در چند روز پیش گفتند: «مداخله نظامی احتمالی در سوریه پیامدهای شدیدی برای ایالات متحده خواهد داشت.» این سخنان در حالی بیان می‌شوند که دستگاه دیپلماسی ایران که سیاست‌های آن طبیعتاً باید از طرف دولت اتخاذ و از جانب وزارت امور خارجه اعلام شوند، هنوز رسماً در مورد دخالت امریکا و متحدانش در سوریه اعلام نظر نکرده است.

تنها شخص رئیس جمهور به محکومیت کار بردن سلاح شیمیایی در جنگ داخلی سوریه بدون اشاره به طرف‌های درگیر پرداخت. ولی سخنان سردار جزایری علاوه بر ”هشدار مستقیم به آمریکا حاکی از این امر است که حتی  اگر ثابت گردد که کاربرد سلاح شیمایی در جنگ سوریه به وسیله‌ی دولت آن کشور صورت گرفته است، جامعه‌ی جهانی حق دخالت نظامی در سوریه را ندارد و اگر این دخالت صورت گیرد ایران با آن مقابله خواهد کرد. این سخنان را باید ناشی از این امر دانست که ایران ”کاربرد سلاح شیمایی” به وسیله‌ی حکومت سوریه را امری ضد انسانی قلمداد نمی‌کند، یا حداقل حکومت بشار بر سوریه برای ایران این قدر اهمیت دارد که ایران از عمل ضد انسانی کاربرد سلاح شیمیایی رسماً چشم پوشی کند!

البته این تصمیم هنوز از جانب دولت اعلام نگردیده است و می‌توان گفت که یا این سخنان جزایری همانند بسیاری از اظهار نظرهای قبلی سرداران سپاهی امری تبلیغاتی است که هیچ اراده‌ای رسمی در پشت آن وجود ندارد یا تصمیم رهبر جمهوری اسلامی و محفل نظامیان بدون هماهنگی با دولت است و باید آن را تصمیم اصلی حکومت ایران در قبال سوریه بدون هماهنگی با دولت قلمداد نمود.

طنین سخنان حسن روحانی رئیس جمهور ایران هنگام تبلیغات انتخاباتی که گفت «چرخش سانتريفيوژ خوب است مشروط به آنکه زندگی مردم هم بچرخد»، هنوز در گوش شنونده‌های آن منعکس است. می‌توان آن سخنان را بیانگر این نکته دانست که روان نمودن گردش زندگی مردم که اکنون با مشکلات فراوان اقتصادی روبرو است از اهمیت اول دولت ایشان خواهد بود. این سخنان بعد از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور، نوید این را می‌داد که دولت وی به تغییر در سیاست خارجی دست خواهد زد و از تقابل با جهان غرب که یکی از موانع اصلی حرکت چرخ‌های اقتصادی ایران است، پرهیز خواهد نمود.

قطعاً هر سخن و تصمیمی در ارتباط با سوریه از جانب حکومت ایران که دارای مراکز مختلف و گاهاً متضاد تصمیم‌گیری است، بر روابط ایران با جهان خارج تأثیرگذار خواهد بود که هم می‌تواند این روابط را وارد فصل تازه‌ای از چالش کند و هم ممکن است در صورت تغییر این سیاست‌ها که وضعیت فلاکت بار اقتصادی کنونی کشور از نتایج زیان‌بار تقابل‌های جاه‌طلبانه ایران با جامعه‌ی جهانی قبل از دولت روحانی است، به تلطیف فضا که دولت نیازمند آن هست، یاری رساند. اما بر خلاف این مصلحت سنجی‌ها، گویا ایران به سوی «چالش بیشتر» گام بر می‌دارد و از تقابل با جامعه‌ی جهانی و کشورهای پر قدرت منطقه مانند ترکیه و عربستان ابایی ندارد که بدون شک اگر بر خلاف دیدگاه‌های مطرح شده‌ی حسن روحانی قلمداد نگردد در راستای آن‌ها هم نیست.

روزنامه «ایندیپندنت» گزارش داده که کشورهای غربی در واکنش به «استفاده دولت سوریه از سلاح  شیمیایی»، طی دو هفته آینده با موافقت یا بدون موافقت شورای امنیت، به حمله‌ای نظامی علیه دولت بشار اسد دست خواهند زد.

به احتمال بسیار زیاد بمباران و شلیک موشک به اهداف نظامی در داخل سوریه حداقلی از مجازات دولت‌های غربی علیه حکومت بشار اسد باشد که به خاطر فشار افکار عمومی جهان و عواقب کاربرد سلاح شیمایی در سرکوب مخالفان، مجبور به انجام آن هستند حتی اگر به انجام آن چندان رغبتی نداشته باشند.

دولت روحانی در این زمینه چه تصمیمی خواهد گرفت؟ یک مسئله و اراده‌ی فرماندهان ارشد نظامی ایران که هر عمل آنها می‌تواند ایران را عملاً در بحران سوریه به صورت مستقیم در مقابل غرب قرار دهد، موضوع دیگری است که از اهمیت بسیاری برخوردار است.

نباید فراموش کرد که از طرفی، سوریه عملاً مرکز تجمع نیروهای عربی وابسته به ایران و محل تغذیه‌ی نیروهای حزب الله لبنان است، و از طرف دیگر جمهوری اسلامی عملاً چندین سال است که به صورت مستقیم در درگیری‌های سوریه مشارکت دارد. بنابراین، ادامه حکومت اسد در سوریه برای ایران از چنان اهمیتی برخوردار است که دست شستن از آن، اگر غیر ممکن نباشد، مطمئناً بسیار دشوار است. اگر دولت حسن روحانی بنابر هر مصلحتی تصمیم بر عدم مداخله در جنگ سوریه بگیرد، امکاناتش برای متقاعد نمودن گروه‌های داخل نظام که به سوریه همانند «جبهه‌ی اول مقاومت علیه اسرائیل» و «شریک مطمئن منطقه‌ای ایران» در منطقه می‌نگرند، بسیار محدود است.

به احتمال فراوان میان آمریکا و ایران همانند حمله به عراق در زمان صدام حسین و جنگ علیه طالبان در افغانستان، مذاکراتی پنهانی صورت خواهد گرفت اما واضح است که تصمیم ایران برای همکاری یا حداقل بی‌طرفی در این زمینه به آسانی همگامی با ائتلاف درحمله به عراق و افغانستان نخواهد بود و بعید است که هیچ توافقی صورت بگیرد.

اکنون این پرسش جدی مطرح است، حمله‌ی غرب به سوریه اگر صورت بگیرد آیا به جنگ علیه ایران ختم نخواهد شد؟

چند روز آینده برای دولت حسن روحانی جهت تصمیم گیری در مورد بحران سوریه و هماهنگی با دیگر مراکز تصمیم‌گیر در جمهوری اسلامی از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است که «تدبیر دولت» وی را به بوته‌ی آزمایش سختی خواهد گذاشت. آتش سلاح‌های کشورهای غربی علیه سوریه یا جوانه‌های «امید به دولت» روحانی را از همان ابتدا خشک خواهد کرد یا روحانی ثابت خواهد نمود که در آتش هم می‌توان «درخت امید» را آبیاری نمود.

معروف عثمانی اوپسالا
2013-08-27