بیرون راندن اسد بدون دخالت نظامی

در بیشتر جدل‌ها که بر سر نحوه برخورد به تحولات خاورمیانه صورت می‌گیرد، مصلحت گرایی در برابر خواسته‌های بشردوستانه ایستادگی نشان می‌دهد. برای نمونه دفاع از دمکراسی و حقوق بشر در کشورهای عربستان و بحرین که می‌تواند به سرنگونی دولت‌های طرفدار غرب بیانجامد، منافع و امنیت کشورهای غربی بویژه اروپا و امریکا را با خطر مواجه خواهد ساخت. از همین رو دولت‌های غربی به راه حل‌های بینابینی (مصلحت آمیز) تن می‌دهند که هیچ یک از طرف‌های درگیر را خشنود نمی‌سازد.

اما مورد سوریه کاملا با نمونه‌های نامبرده متفاوت است. دفاع از حقوق بشر و دمکراسی در این کشور با منافع کشورهای غربی همخوانی دارد. منافع استراتژیک بسیاری از دولت‌های غربی ایجاب می‌کند که دولت بشار اسد (هم پیمان جمهوری اسلامی و حزب الله لبنان) برکنار شود. همزمان این خواست از دیدگاه‌های بشردوستانه نیز توجیه‌پذیر است. اسد کسی است که تاکنون بیش از ۱۵ هزار نفر از مردم کشورش را بقتل رسانده است.

در شرایط کنونی دخالت نظامی مستقیم در این کشور مخاطره آمیز است زیرا این کشور از نیروی هوایی پر توانی برخوردار است و احتمالا برای شکست اسد باید از نیروی زمینی نیز بهره گرفت تا بتوان ارتش وفادار به رژیم را در هم کوبید. اما با توجه به طبیعت فرقه‌ای جمعیت سوریه، حضور نیروهای بیگانه در این کشور بشدت چالش برانگیز خواهد بود.

مسلح کردن مخالفین می‌تواند بدیلی در برابر دخالت مستقیم به شمار آید. این رویکرد هم اکنون از سوی برخی از کشورها دنبال می‌شود. اما مسلح کردن مخالفین نیز خطرهایی را در بردارد. این کنش به جنگ داخلی دامن می‌زند و وفاداران رژیم را بیشتر به شرکت در درگیری‌ها تشویق می‌کند. افزون براین سلاح در دست گروه‌های فرقه‌ای به ادامه جنگ پس از سرنگونی رژیم یاری خواهد رساند و دامنه خشنونت را گسترش می‌دهد.

از این روی دخالت در سوریه باید خشونت‌گریز باشد و بدون بکاربردن سلاح انجام گیرد.

جامعه جهانی برای سرنگونی رژیم اسد می‌تواند کارهای زیادی انجام دهد. در آغاز تحریم‌ها می‌تواند افزایش چشمگیر یابد. بخش مالی و انرژی رژیم اسد حداقل باید در حد جمهوری اسلامی فلج شود.

افراد و گروه‌هایی که هنوز از رانت قدرت برخوردارند باید هزینه‌های آنرا بپردازند. برای نمونه محروم کردن سوریه از خدمات هوایی در کشورهای دیگر حداقل به رفت و آمد رانت خواران به پایتخت‌های کشورهای غربی پایان می‌دهد.

بهمین ترتیب دولت‌های عربی مخالف اسد نیز می‌توانند به بیرون راندن اسد یاری رسانند.

این کشورها باید تمام روابطشان را با رژیم اسد قطع کنند. افزون براین روابط سیاسی و اقتصادی شان را با روسیه و چین بسیار کاهش دهند با این هدف که کرملین و پکن در رابطه شان با اسد تجدید نظر کنند.

مأموریت کوفی عنان نیز باید کاملا دگرگون شود. زمان میانجیگری میان مخالفان و اسد به سر آمده است. هم اکنون ماموریت عنان باید بر خروج اسد و اطرافیانش از قدرت تمرکز یابد و تلاش شود نظم تازه‌ای که اکثریت مردم کشور را بر اساس حکم قانون نمایندگی می‌کند برقرار گردد.

هم اکنون شاهدیم که برخی از نزدیک ترین هم پیمانان اسد به نظامی که درحال از هم پاشیدن است پشت می‌کنند. یک راه برای تندتر کردن این فرایند تهدید هم پیمانان وی به فراخوانده شدن به دادگاه بین المللی جنایات جنگی است. برای نمونه می‌توان اعلان کرد این افراد ( باذکر نام) اگر تا یک ماه دیگر از رژیم اسد دوری نجویند تحت تعقیب این دادگاه قرار خواهند گرفت.

مهم تر از اینها اگر مخالفان اسد نشان دهند که بدنبال تشکیل بدیلی دمکراتیک و فراگیر می‌باشند ریزش در صف نیروهای نظامی و هم پیمانان غیر نظامی وی شدت خواهد گرفت. اقلیت علوی از این می‌ترسند که به سرنوشت سنی‌ها پس از روی کارآمدن اکثریت شیعه در عراق گرفتار شوند. تنها راه اطمینان بخشی به این اقلیت این است که مخالفین نشان دهند بدنبال تشکیل دولتی واقعا ملی و در برگیرنده همه اقلیت‌ها برپایه اصول دمکراتیک و احترام به حقوق بشر می‌باشند. در این راه دولت‌های غربی باید به مخالفین پراکنده و بی تجربه سوری یاری رسانند.

در یک کلام حل بحران سوریه در گرو دخالت خارجی است اما دخالتی نرم و نه خشونت آمیز. باید رویکردی اتخاذ کرد که به ورشکستگی رژیم سرعت بخشد. همزمان باید شرایطی فراهم ساخت که ساختار بعدی در شهوت انتقامجویی، خشونت و هرج و مرج گرفتار نگردد. منافع استراتژیک و ایده‌های بشردوستانه هردو با رویکرد بالا همخوانی دارند.

31 تیر 1391
-----------------
ریچارد هس (Richard N Haass) پیش از این رئیس بخش برنامه ریزی راهبردی وزارت امور خارجه آمریکا بوده است و هم اکنون رئیس شورای روابط سیاسی است.