زمان به سود بشار اسد نیست!

رژیم اسد برغم سرکوب های وحشیانه و جنایات جنگی پس از ۱۳ ماه تنوانسته است پایداری مخالفین را در هم شکند و نظام دیکتاتوری حزب بعث را نجات دهد. بر پایه برآورد سازمان ملل تا کنون شمار کشته ها در این کشور به بیش از ۱۰ هزار نفر رسیده است. پس از آنکه نیروهای ارتش مخالفین مسلح را از شهر حمص بیرون راند شهر ادلیب به مرکز عمده سرکوب تبدیل شد. برپایه گزارش عفو بین الملل در شش ماه گذشته " پاکسازی " مخالفین از شهر ادلیب و روستاهای اطراف ان تشدید شده است. بگفته گواهان صدها خانه در این مناطق به آتش کشیده شده و نیروهای نظامی امنیتی و هوادران اسد خانه های مردم را برای یافتن مخالفین و کشتن آنها جستجو کرده اند. در مواردی مخالفین را کشته و جسد آنها را آتش زده و بگردن "تروریستها" انداخته اند.

تاکنون ده ها هزار نفر از سوریه به ترکیه، لبنان و اردن پناه برده اند. بسیاری از جنگ زدگان سوری از عبور از مرز و پناه بردن بویژه به لبنان در هراسند و بنابراین در داخل کشور جابجا می شوند. برپایه گزارش صلیب سرخ سوریه شمار جابجا شده ها در داخل کشور به ۲۰۰ هزار نفر می رسد و باکی مون دبیرکل سازمان ملل گفته است که بیش از یک میلیون نفر در سوریه نیاز به کمک های فوری دارند و دولت این کشور در یاری رساندن به آنها تلاش کافی بخرج نمی دهد.

در یک سال گذشته سوریه در بحران اقتصادی ژرفی نیز فرو رفته است. قیمت مواد غذایی بسیار افزایش یافته و کسانی که به ناچار جابجا شده اند از مواد غذایی با قیمت های دولتی بی بهره اند. اهالی دمشق گفته اند که قیمت ها بیش از دوبرابر افزایش یافته است. بیکاری سرسام آور است و رکود اقتصادی بی داد می کند. هم اکنون صدها هزار نفر از کمک های برنامه جهانی غذا بهره مند می شوند. ارزش برابری پوند واحد پول سوریه حدود ۵۰% کاهش یافته است. تحریم های جهانی واردات را بسیار دشوار کرده و کالاهای مورد نیاز از عراق و لبنان به کشور قاچاق می شوند.

مخالفین اسد

مهمترین تشکل مخالفین بشار اسد شورای ملی سوریه (SNC) است که در سال ۲۰۱۱ در استانبول با شرکت گروه ها و شخصیت های گوناگون مخالف تشکیل شد. این شورا ظاهرا ارتش آزاد سوریه متشکل از افراد فراری از ارتش را نیز زیر چتر خویش پوشش می دهد. این شورا در دومین نشست دوستان سوریه در استانبول از سوی شماری از کشورهای غربی و عربی به رسمیت شناخته شد. با این وجود تاکنون نتوانسته است به پراکندگی و اختلاف نظرهای شدید درونی سروسامان دهد.

جداشدگان از این نهاد آنرا به خودکامگی و تسلط بی چون و چرای اخوان المسلمین در تصمیم گیری ها متهم می کنند. این کمبود سبب شده که دولت های غربی نیز در مورد اقدامات سختر از جمله مسلح کردن مخالفین اسد پروا نشان دهند. یکی از دیپلمات های شرکت کننده در نشست دوستان سوریه در استانبول گفته است رهبری شورا باید کاری کند که نشان دهد به مردم سوریه گوش می دهد. " این احساس وجود دارد که شورا شفاف و باندازه کافی دمکراتیک نیست ".

رشد تند روی و خطر جنگ فرقه‌ای

بگزارش روزنامه گاردین پیکارجویان بسیاری شامل اسلام گرایان تندرو، از کشورهای عراق، لبنان و لیبی وارد سوریه می شوند و زمینه برای جنگی داخلی و فرقه ای هر روز آماده تر می شود. اگرچه مخالفین بمب گذاری های اخیر را به رژیم اسد نسبت می دهند اما ناظران نفوذ القاعده و اسلام گرایان تندرو را نیز از نظر دور نمی دارند. باید در نظر داشت که پی آمد ماه ها سرکوب و کشتار وحشیانه زمینه را برای رشد تندروی، خشونت گرایی و فرقه گرایی فراهم ساخته است. برخی از روحانیون سنی اعلام جهاد داده اند اما بسیاری از آنان نیز می کوشند از دامن زدن به خشونت خودداری کنند چرا که راه را برای چیره شدن اسلام گرایان تندرو و خشنونت جو هموار می سازد. برخی از پژوهشگران باور دارند که برای پیشگیری از چیره شدن تندروهای اسلامگرا باید مخالفین را مسلح کرد اما دیگران از پی آمدهای ان از جمله دامن زدن به جنگ فرقه ای هراس دارند.

دولت اسد نیز برای بی اعتبار کردن مخالفین و متهم کردن آنان به تروریزم، به گرایش های فرقه ای و نفرت پراکنی مذهبی دامن می زند. شماری از پناهندگان سنی سوری در لبنان در گفتگو با کارمندان سازمان ملل گفته اند که ارتش بشار اسد اهالی برخی از روستاهای علوی نشین را مسلح کرده است و آنها بسوی همسایگان سنی شان آتش گشوده اند که منجر به فرار ساکنان شده است.

آینده بشار اسد

با اینکه اسد در جهان بسیار تنها شده است اما هنوز از پشتیبانی کارساز روسیه، چین و ایران برخوردار است و در مواردی از یاری عراق و لبنان نیز بهره می گیرد.

- روسیه و چین به شدت از تنها هم پیمانشان در خاورمیانه دفاع می کنند و با هرگونه تلاش دیپلماتیک که به بر کناری و یا تضعیف وی منجر شود مخالفند.

- جمهوری اسلامی نیز با تمام توان پشتیبان اسد است و از دادن هرگونه کمک نظامی، مالی و سیاسی برای سرا و پا نگداشتن این دیکتاتور و سرکوب و کشتار مخالفین کوتاهی نکرده است. بتازگی حتی گزارش شده که این کشور به جز ابزار شنود و کنترل اینترنت، هواپیماهای بدون سرنشین نیز برای شناسایی هدف های نظامی و کنترل تظاهرات به این کشور فرستاده است. فرمانده قرارگاه ثارالله نیز از یک سال پیش برای یاری نیروهای امنیتی سوریه در سرکوب مخالفین به این کشور رفته است. همچنین گزارش شده است که فرمانده سپاه قدس نیز از راه حزب الله لبنان با برخی از گروه های مخالفین وارد مذاکره شده است.

در برابر کشورهای غربی و عربی از فرستادن نیروهای نظامی بداخل سوریه پرهیز می کنند چرا که این کشور از دیدگاه پراکندگی، تراکم و چند گونگی جمعیت با لیبی متفاوت است. با اینکه بشار اسد از دیدگاه درنده خویی با قذافی برابر است اما از دوستان قدرتمند خارجی و پشتبانی بیشتر داخلی برخوردار است. هرگونه دخالت نظامی می تواند به جنگی داخلی شبیه رویدادهای عراق و یا سال ها پیش در لبنان بیانجامد و حتی بر همسایگان این کشور نیز اثر گذارد. این رژیم در ۱۳ ماه گذشته توانسته است از دستیابی مخالفین به مناطق آزاد شده جلوگیری کند و دستگاه سرکوب خویش را نیز یکپارچه نگه دارد. برخی از ناظران باور دارند در صورتی که دگرگونی قابل توجهی درآرایش نیروها رخ ندهد اسد می تواند سال ها به سرکوب ادامه دهد.

تلاش های صلح طلبانه نیز تاکنون کارساز نبوده اند. طرح شش ماده ای کوفی عنان از سوی اسد کاملا رعایت نشده است. از زمان رفتن ناظران سازمان ملل به سوریه تاکنون صدها نفر کشته شده و سرکوب نظامیان و نیروهای امنیتی بر دستگیری های گسترده مخالفین متمرکز شده است. شورای ملی سوریه نیز پس از کشته شدن بیش از ده هزار نفر آماده گفتگو با اسد نیست.

اگر تلاش های عنان با شکست روبرو شود می توان انتظار داشت که تشدید تحریم ها، ایجاد منطقه آزاد شده نزدیک مرز ترکیه برای نگهداری پناهندگان و یا مسلح کردن بیشتر و آشکارتر مخالفین در دستور کار غرب، ترکیه و کشورهای عربی خلیج فارس قرار گیرد. هریک از این رویکردها می تواند برابری قوا را به زیان اسد دگرگون سازد. اما تا زمانی که مخالفین نتوانند بدیل یکپارچه، دمکراتیک و تکثر گرا و خالی از تبعیض را برای آینده این کشور به زنان، تمام فرقه های دینی و قومیت ها ارائه دهند، بهار عربی در سوریه می تواند به تابستان سوزان عربی تبدیل شود.

۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۱