فاجعه «فوکوشیما»

روز ۱۱ مارچ ۲۰۱۱ برای همیشه در خاطرهٔ جمعی مردم ژاپن ثبت شده است. زلزله‌ای بقدرت ۹ درجه ریش‌تر بهمراه یک سونامی، بخش مهمی از ژاپن این کشور کوچک ولی با قدرت را زیر و رو کرد. زمین برای روز‌ها و هفته‌ها می‌لرزید. هزاران نفر کشته و هزارهایی دیگر ناپدید شدند. این مردمی که همه چیز آن‌ها همراه با آداب و رسوم است فرصت نکردند عزیزان خود را با احترام و با مراسم ویژه بسوزانند. برای برخی این باندازهٔ از دست دادن عزیزان دردناک بود. ساختمان‌های محکمی که در مقابل زلزله مقاومت کردند با امواج خشن و سهمناک ویران شدند. آب‌هایی که به ارتفاع یک ساختمان ۳ طبقه بود شهرهای ساحلی را در لحظاتی بلعید و نابود کرد.

کسانیکه توانسته بودند از چنین فاجعه‌ای جان سالم بدر برند، در تاریکی و سرمای زیر صفر بدون غذا و لباس ساعتهای طولانی در انتظار آب، پوشاک و خوراک بودند. در جامعه‌ای که به استقامت، صبر و آرامش معروف است، احساس غرور برای اولین بار تبدیل به احساس ناامیدی و درماندگی شد.

ولی این پایان فاجعه نبود. خشم زمین و آب علاوه بر مرگ و خرابی خطر فرو ریختن تأسیسات انرژی اتمی را بهمراه داشت. کشور صنعتی و ثروتمند ژاپن که مهم‌ترین منبع انرژی آن تأسیسات اتمی است، تمام پیش بینی‌های لازم را برای حفاظت این تأسیسات بکار برده بود. آنچه که اتفاق افتاد حتا به ذهن کسانکه محتاطانه همه چیز را پیش بینی کرده بودند نیامد. ۴ تأسیسات اتمی در نزدیک دریا در خطر بودند.

زمانی که زلزله اتفاق افتاد، رآکتور اتمی در شهر ساحلی «فوکوشیما»‌‌ همان کاری را که لازم بود یعنی بسته شدن بطور اتوماتیک و از کار ایستادن را انجام داد. ولی وقتی که امواج عظیم به رآکتور اصابت کرد، ژنراتوری را که در مواقع ضروری باید راکتور را خنک نگه می‌داشت غرق شد و سایر دستگاههای حفاظتی نیز از بین رفت. در ‌‌نهایت تنها اسکلت یک راکتور اتمی باقی ماند و ۵۰ نفرکارکنانی که با لوله‌های بزرگ، آب می‌پاشیدند و سعی داشتند راکتور را خنگ نگه دارند. حرارت این دستگاه‌ها به ۵۰۰ درجهٔ فار‌‌نهایت می‌رسد. گرمای زیاد دستگاه‌ها را ذوب کرده و ذرات رادیواکتیو در فضا‌‌ رها می‌شوند. این اتفاق در «فوکوشیما» رخ داد. باینگونه، مردمی که خود و خانه‌هایشان از زلزله و سونامی جان سالم بدر برده بودند اکنون در خطر مواد رادیواکتیو قرار داشتند.

۴ راکتور اتمی یکی پس از دیگری ساختمان‌های حفاظتی خارج آن‌ها منفجر شد و از بین رفت. بزرگ‌ترین دانشمندان اتمی به ژاپن رفتند که شاید بتوانند از یک فاجعهٔ عظیم جلوگیری کنند. ولی ذرات رادیو اکتیو در فضا پخش شد. این بزرگ‌ترین چالش و خطرناک‌ترین واقعه در تاریخ مدرن این کشور بوده است.

در‌‌ همان روزهای نخستین بورس ژاپن ۷۰۰ بیلیون دلار از دست داد. سومین اقتصاد بزرگ جهان موقتاً از کار ایستاد. تولیدات متوقف شد. در حالیکه اقتصاد جهان در یک مرحلهٔ حساس و شکننده است، فاجعه زلزله، سونامی و فرو ریختن تأسیسات انرژی اتمی در ژاپن، بهبود وضع اقتصادی را در تمام دنیا به تعویق انداخته است.

این چهار راکتور اتمی برای همیشه بسته خواهد شد. ولی صدمات جانی و مالی ادامه خواهد داشت.

کشورهای سویس و آلمان بلافاصله تأسیسات انرژی اتمی خود را که قبل از سال‌های ۱۹۸۰ ساخته شده است بستند. کنگرهٔ آمریکا مشغول بررسی تأسیسات انرژی اتمی در این کشور است.

در حالیکه هر روز تقاضا برای انرژی زیاد‌تر می‌شود، واقعیت اینست که هیچ تأسیسات اتمی صرفنظر از اینکه چه اندازه با دقت ساخته و اداره شود در مقابل زلزله‌ای که همه چیز را زیر و رو می‌کند و یا سونامی که شهر‌ها را در چند دقیقه می‌بلعد، قابل اعتماد کامل نیست. با تمام پیشرفت‌های علم و صنعت، بشر هنوز در مقابل قدرت قهر طبیعت ناتوان است.

خطرات تأسیسات انرژی اتمی

نادانسته‌‌ها در مورد نتایج حادثه تأسیسات اتمی فوکو شیما بیش از دانسته‌هاست. اینکه چه تعداد از مردم در اثر مواد رادیو اکتیو بیمار شده و یا از بین خواهند رفت نا‌معلوم است. تا چه اندازه آب اقیانوس و یا فضای ژاپن حتا دنیا آلوده شده نامشخص است. بقول یکی از کار‌شناسان، این حادثه تاریخچه جدیدی در مسائل انرژی اتمی خواهد بود.

ژاپن یکی از بهترین و مطمئن‌ترین تأسیسات انرژی اتمی را ساخته بود. زلزله و سونامی در ژاپن سابقه دارد. این تأسیسات با توجه به چنین حوادثی ساخته شده بود. برای مثال اطراف تأسیسات «فوکوشیما» یک دیوار ۱۰ متری وجود داشت ولی مقدار آب و امواج سونامی بیشتر و بلند‌تر بود.

تأسیسات انرژی اتمی بسیار پیچیده است. پیش بینی کامل تمام اشکالاتی که می‌تواند در اثر حوادث طبیعی و یا سهل انگاری کارکنان پیش آید تقریباً غیر ممکن است. در نتیجه زمانی که بهر دلیلی یک راکتور انرژی اتمی از کار بیافتد، جلوگیری از پخش مواد رادیواکتیو حتا از عهده کشور پیشرفته‌ای مانند ژاپن خارج بود. مواد رادیو اکتیو بلافاصله در آب، زمین، فضا، مواد خوراکی، کشاورزی، حیوانات و انسان نفوذ می‌کند. طبیعتاً هر اندازه مقدار این مواد بیشتر و افراد به محل حادثه نزدیک‌تر باشند، خطر بزرگ‌تر و مهم‌تر است. حتا اگر بتوان بسرعت جلوی انتشار مواد رادیو اکتیو را گرفت، مقداری که در فضا پخش شده است صدمات آنی و دراز مدت دارد.

یکی از موادی که در حوادث مربوط به تأسیسات انرژی اتمی در فضا پخش می‌شود، «آیوداین ۱۳۱» نام دارد. تنها این ماده می‌تواند موجب سرطان بویژه سرطان تیروئید در زمان کوتاهی شود. مواد شیمیائی دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند سرطان‌های خون، کبد و ریه بوجود آورد. حوادث ژاپن زنگ خطر مهمی برای همهٔ کشورهایی است که از انرژی اتمی استفاده می‌کنند. در حال حاضربسیاری از این کشور‌ها مشغول مطاله و بررسی تأسیسات خود هستند. کشورهایی نظیر ایران که در حال ساختن این تاسیسات می‌باشند با خطرات بیشتری روبرو هستند، بویژه در مورد ایران که این تأسیسات در خفا ساخته می‌شود و بررسی خطرات آن مشکل‌تر است. ایران که دارای ذخائر نفتی بسیاری است شاید نیاز فوری به تأسیسات اتمی نداشته باشد. ایران همچنین یک منطقهٔ زلزله خیز است و در طول حتا این سالهای اخیر زلزله‌های ویران کننده‌ای داشته است. امید است که دولت ایران از این تجربه تلخ و دردناک ژاپن درسی گرفته و در مورد تأسیسات انرژی اتمی تجدید نظر کند، زیرا خطرات بیشتر از منافع است.

شهر اشباح

مرد ۴۶ ساله‌ای بنام «جیونی چو» در شهر اشباح اتمی زندگی می‌کند. در یک بعد از ظهر خاموش جلوی کافه‌اش را جارو کرد، اگرچه تنها یک نفر در تمام روز از جلوی کافه‌اش گذشته بود. مشتریانش، همسایگانش حتا افراد فامیل و خانواده‌اش شهر را ترک کرده‌اند. وی از جمله افراد انگشت شماری است که در شهر مینامی سوما «Minamisoma» بجا مانده است. وی می‌گوید: «در اینجا‌زاده شده‌ام نمی‌خواهم این شهر را ترک کنم. تا زمانیکه بتوانم خانواده‌ام را بازگردانم در اینجا باقی می‌مانم». ولی هیچکس در این شهر و یا شهرهای دیگر اطراف نمی‌دانند چه زمانی مردم به خانه و زندگیشان باز خواهند گشت.

پیش از ۱۱ مارچ، زلزله، سونامی و حادثهٔ اتمی، این شهر ساحلی محبوبیت زیادی داشت هر سال فستیوال سامورائی در اینجا برگزار می‌شد. این منطقه‌ای است که کوه‌ها پائین آمده به دریا وصل می‌شوند. این یک شهر کشاورزی زیبا است که ۷۱ هزار نفر جمعیت داشت. ولی از بخت بد در ۱۵ مایلی تأسیسات «فوکوشیما» قرار دارد.

امروز این شهر متروک است. مواد رادیواکتیو اشباحی هستند که در فضای شهر می‌چرخند. دولت ژاپن ابتدا از مردم خواست تمام کسانیکه در ۱۲ مایلی «فوکوشیما» هستند محل زندگی خود را ترک کنند. سپس این را به ۱۸ مایلی تعمیم داد. برای کسانیکه در بیشتر از ۱۸ مایلی «فوکوشیما» زندگی می‌کنند خطر همچنان زیاد است. ساکنان باید در خانه‌ها با درهای بسته باقی بمانند. ۵۰ هزار نفر محل زندگی خود را که در۱۸ مایلی «فوموشیما» قرار دارد ترک کرده‌اند. خانه‌ها خالی، ماشین‌ها غرق خاکس‌تر است که حاوی رادیواکتیو می‌باشد. کودکان دیگر در کوچه و خیابان بازی نمی‌کنند. دوچرخه‌ها بدون سرنشین است.

مردم می‌اندیشند که «فوکوشیما» یک «چرنبیل» دیگر است که در سال ۱۹۸۶ در اوکراین فاجعه‌ای بزرگ ببار آورد.
ساکنان این شهر کشاورزی از فردای خود بیم دارند، زیرا می‌دانند محصولات آن‌ها احتمالا آلوده است و سرمایه‌های مالی آینده‌شان نیز با آلودگی رادیواکتیو از میان رفته است.

مردم شهر «می‌نامی سوما» چه آن‌ها که شهر زیبای ساحلی خود را ترک گفته‌اند و چه تعدادی که باقی مانده‌اند عصبانی، نگران بوده و احساس می‌کنند مانند «جزامی‌ها» ایزوله خواهند بود. بهمراه خانه و زندگی، اعتماد به نفس خود را هم از دست داده‌اند.

تراژدی «فوکوشیما» یک تراژدی بزرگ، نه تنها برای شهرهای اطراف این تأسیسات، بلکه برای همه ژاپن است. این یک تراژدی انسانی برای جهان است. زندگی میلیون‌ها انسان در چند لحظه مانند خانه و زندگی و شهرشان زیر و رو و خراب شده است. آیا دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ، صاحبان تأسیسات انرژی اتمی از این واقعه بسیار دردناگ درسی می‌گیرند یا نه؟ تنها آینده نشان خواهد داد.