بازگشت اصلاح‌طلبان

پس از اعلان كف خواسته‌هاى اصلاح طلبان از سوى محمد خاتمى براى شركت در انتخابات سال آينده و واكنش تند كودتاچيان اين پرسش پيش مى آيد كه بازگشت اصلاح طلبان به صحنه سياسى كشور به چه ترتيب امكان پذير است؟ براى پرسش به اين پاسخ لازم است نخست تركيب و گرايشات جبهه اصولگرايان و مناسبات آنان با اصلاح طلبان مورد واكاوى قرار گيرد و گزينه هاى گوناگون اين جناح در ارتباط با شرايط بازگشت جناح حاكم نيز كندو كاو شود تا بتوان به پرسش بالا پاسخ گفت.

ناطزان اصولگرايان را به سه جناح تقسيم بندى كرده اند. ١- راست افراطى كه هسته اصلى آنرا كودتاچيان تشكيل مى دهند. ٢- راست سنتى شامل حزب مؤتلفه و بخش مهمى از روحانيون حكومتى ( جامعتين). ٣- اصولگرايان ميانه رو يا مصلحت گرا شامل هواداران هاشمى و منتقدان دولت.

١- راست افراطى (كودتاچيان)
اين طيف اصولگرا با پشتيانى نيروهاى نظامى - امنيتى بيت رهبرى در انتخابات دوره دوم شوراها توانست به شوراى شهر تهران راه يابد. اما تنها در واقع در انتخابات دوره نهم رياست جمهورى بود كه توانست دوباره به يارى بيت رهبرى و از راه دورزدن راست سنتى، احمدى نژاد را از صندوق هاى رأى بيرون آورده و به هسته اصلى نيروهاى اصولگرا در حاكميت تبديل كند. كودتاى انتخاباتى سال گذشته و تأئيد همه جانبه رهبر و نيروهاى نظامى - امنيتى از كودتا، به تسلط بيشتر راست افراطى در جناح اصولگرا انجاميد. اما با توجه به ناكامى هاى دولت كودتا در به تحقق رساندن شعارهاى عوام گرايانه در داخل و انزواى سياسى و اقتصادى كشور در اثر سياست هاى نتش افزاى خارجى و به بن بست رسيدن گفتگوهاى هسته اى، جايگاه اين جناح در درون حاكميت تضعيف شده است. [١] همانگونه كه حذف كامل اصلاح طلبان از صحنه سياسى ايران يكى از هدف هاى كودتاى انتخاباتى بود كه به زندانى كردن فعالين و بسيارى از رهبران چند حزب اصلاح طلب، تعطيلى كليه روزنامه هاى آنان و غير قانونى اعلام كردن دو حزب معتبراصلاح طلب انجاميده است، اين جناح هم اكنون نيز با بازگشت اين جريان به شدت مخالف است و واكنش جنتى و ديگر كودتاچيان به سخنان خاتمى نيز مؤيد اين موضوع است.

بنا به گفته سید محمدجواد ابطحی يكى از هواداران دولت كودتا در مجلس، وازرت كشور طرحى را براى ارسال به مجلس در دست تهيه دارد كه هدف ان جلوگيرى از" رخنه فتنه گران " در انتخابات پيش روست.[٢] افزون برين اين طيف به برخى از كانديداهاى بالقوه انتخابات مجلس آينده كه به هيچ جناحى وابستگى ندارند اطمينان داده اند كه در صورت شركت در انتخابات، صلاحيت شان از سوى شوراى نگهبان تأييد خواهد شد. برنامه كودتاچيان از اين ترفند اينست كه در غياب اصلاح طلبان با وارد كردن عده اى بى خطر، تحت كنترل و خارج از دايره اصولگرايان به مجلس شائبه يك دست بودن نمايندگان را پنهان كنند ! [٣]

اين جناح مى كوشد با "غربال كردن" اصولگرايان منتقد نيز مجلس آينده را كاملا ً در اختيار گيرد. به گفته على مطهرى، مشايى و احمدى نژاد حتى بى توجه به تلاش هاى جامعتين و راست سنتى براى برقرارى وحدت ميان اصولگرايان، با ليست مسقتلى در انتخابات آينده شركت خواهند كرد. اما چنين به نظر مى رسد تلاش اصلى دولت كودتا تصاحب دوباره پست رياست جمهورى است كه با ترفندهاى عوام فريبانه اى همچون شعارهاى ملى گرايانه، مخالفت ظاهرى با فشار بر حجاب زنان، پشتيبانى از پخش موسيقى كه با مخالفت روحانيت سنتى مواجه شده است، از هم اكنون دنبال مى شود و مى تواند اين شبه را در افكار همگانى ايجاد كند كه مشايى بدنبال ايجاد خط سوم است و از اين راه در صورت پذيرفته شدن كانديدايى اش آراء بخشى از نيروهاى جوان بويژه زنان را به دست آورد. [٤] بهمين علت است كه با شركت اصلاح طلبان و هواداران جنبش سبز در انتخابات به شدت مخالفت مى كند.

٢- راست سنتى
اين طيف كه با روى كارآمدن راست افراطى تضعيف شده بود بنا به فرمان بيت رهبرى به دنباله روى از راست افراطى گردن نهاد و استقلالش را از دست داد. اگر نوشته هاى روزنامه رسالت كه برخى از نويسنگانش را اعضاى مؤتلفه تشيكيل مى دهند، با كيهان مقايسه كنيم تفاوت چندانى در مطالب اين دو روزنامه در مورد سياست هاى كلى نظام، دشمنى با اصلاح طلبان و جنبش سبز و پشتيبانى از دولت كودتا نمى بينيم. البته راست سنتى نيز داراى طيف گسترده اى است و گروه ها و اعضاى آنرا مى توان با گرايشات راست و چپ متمايز نمود. بهر حال به نظر مى رسد با توجه به شكست برنامه هاى دولت كودتا اين جناح در تلاش است استقلال گذشته اش را بازيابد و با ايفاى نقش سركردگى، نقش درجه دومى را به دو جناح ديگر واگذارد. [٥]

اين طيف اصولگرا در ارتباط با انتخابات به شدت به دنبال وحدت اصولگرايان با دخالت روحانيون حكومتى براى تشويق مردم براى شركت در انتخابات است و اين امر را براى نشان دادن پشتيبانى مردم از اصولگرايان و نظام ضرورى مى داند. بسيارى از عناصر اين طيف از رويكرد ايجاد تفرقه ميان رهبران جنبش سبز پيروى مى كنند. افزون براين راست سنتى براى حفظ وحدت ميان اصولگرايان، لگام زدن به تندروى ها و يكه تازى هاى راست افراطى و تشويق مردم به شركت در انتخابات، حضور اصلاح طلبان را ضرورى مى داند اما شرط بازگشت آنان به صحنه سياسى كشور را برگزيدن هويتى تازه بيان داشته است. [٦] در همين رابطه عسكر اولادى ضمن ناسزا گويى و تهمت زنى به رهبران جنبش سبز پيشنهاد كرده است كه اصلاح طلبان براى بازگشت به انتخابات " ....رهبرانى را برگزينند كه سابقه بى مهرى با نظام و مردم را نداشته باشند [عارف و يا روحانى]. " اين رويكرد در مقاله روزنامه ابتكار با عنوان " اصولگرايان در جستجوى حريف آسان " واكاوى شده است. [٧]

٣- اصولگرايان ميانه رو ( مصلحت گرا )
اين طيف از اصولگرايان كه با حضور مقام هاى بلند پايه اى از نظام همچون هاشمى رفسنجانى و حسن روحانى و برخى از نمايندگان مجلس همچون على مطهرى مشخص مى شوند در حال حاضر در حاشيه قرار دارند اما هنوز مؤثرند و بدنبال حذف كودتاچيان از دايره قدرتند تا بتوانند به يارى راست سنتى " با بحران ها و عدم توازن هاى ايجاد شده مقابله كند " [٨] كاميابى اين طيف از اصولگرايان به ادامه حضور هاشمى در نهادهاى قدرت و صحنه سياسى كشور بستگى دارد كه به شدت از سوى كودتاچيان مورد تهاجم قرار گرفته است.

مناسبات اين طيف با اصلاح طلبان نسبت به دو طيف بالا سالم تر و متعادل تر است. حسن روحانى در انتقاد از سخنان جنتى در ارتباط با شركت اصلاح طلبان، از حضور كسانى كه بر پايه قانون در انتخابات شركت مى كنند دفاع كرده است. [٩] و مطهرى شرايط محمد خاتمى براى شركت در انتخابات را عادلانه خوانده است اما در عين حال از رويكرد ايجاد تفرقه ميان رهبران جنبش سبز پيروى كرده است. با توجه به مواضع جناح اصولگراى حاكم بازگشت اصلاح طلبان به صحنه سياسى كشور امكان پذير است ؟

بازگشت اصلاح طلبان
جبهه اصلاح طلبان نيز همچون اصولگراها شامل گرايشات گوناگونى است و از ده ها حزب و انجمن بزرگ و كوچك تشكيل شده است. خوشبختانه تا كنون اكثريت قريب به اتفاق اصلاح طلبان، چه آنهايى كه دربندند و چه ديگران، از كف هدف هاى جنبش سبز از جمله آزادى زندانيان سياسى، بازگشت به روح قانون اساسى و برگزارى انتخاباتى آزاد و بدون گزينش دفاع كرده اند و همچون رهبران نمادين جنبش سبز، با شجاعت تمام از پيكار مردم عليه استبداد و براى رسيدن به دمكراسى ايستادگى نشان مى دهبد. از اينروى در ميان مردم از جايگاه شايسته اى برخوردارند و درست بهمين خاطر است كه كودتاچيان از پذيرفتن خواسته هاى اصلاح طلبان و ايجاد تمهيداتى براى شركت گسترده مردم در انتخابات بشدت در هراسند.

بارى با توجه به آرايش جناح هاى اصولگرا در حاكميت بازگشت اصلاح طلبان به صحنه سياسى كشور در ميان مدت امكان پذير به نظر نمى رسد و اين نيرو در برابر يكه تازى كودتاچيان مى تواند به يكى از گزينه هاى زير روى آورد.

١- بازگشت بهر قيمت
اگر رهبران اصلاح طلب به شروط راست سنتى يعنى محكوم كردن جنبش سبز و رهبران آن و يا به خواسته برخى از روحانيون نزديك به رهبرى (مانند مجتبى ذوالنوز) يعنى توبه و عذر خواهى از رهبر جمهورى اسلامى گردن نهند ممكن است بعنوان نيروى گرم كننده تنور انتخابات به آنان ميدان دهند و به شكل محدودى بازگشت تزئينى برخى از هواداران بى خطرشان به مجلس را بپذيرند. اما اين بازگشت بهر قيمت، هيچ گونه مناسباتى با كف خواسته هاى اصلاح طلبان نخواهد داشت و بيشتر به يك خودكشى سياسى شبيه خواهد بود.

٢- بازگشت از راه دگرگونى توازن قوا
در صورتيكه بازگشت به صحنه سياسى كشور براى تحقق به خواسته هاى دمكراتيك رأى دهندگان از جمله حق تعيين سرنوشت در دستور كار قرار گيرد ( همانطور كه تاكنون خانم رهنورد و آقايان موسوى، كروبى و خاتمى دنبال كرده اند)، استراتژى اصلاح طلبان برپايه تلاش برى تعيير توازن قوا تنظيم مى گردد. به باور نگارنده زمينه هاى اين امر زمانى فراهم خواهد شد كه از جمله خواسته هاى جنبش در گروه هاى اجتماعى بيشترى رسوخ كند. تجربه تحولات تونس شاهد اين مدعاست:

يكى از دلايل پيروزى سريع جنبش ضد ديكتاتورى در تونس مشاركت و همكارى طبقه متوسط با اتحاديه هاى كارگرى بود كه اعتراضات عليه بن على را فراگير ساخت. افزون براين بخش هايى از ارتش نيز در اين جنبش شركت كردند و در كنار مردم قرار گرفتند. برپايه مطالعاتى كه انجام شده است [١٠] شوربختانه در ايران " مشاركت سياسى و مردمسالارى " بيشتر دغدغه عمده ى طبقه متوسط مدرن ( ١٩ درصد جمعيت فعال كشور در سال ١٣٨٥ ) را تشكيل مى دهد و طبقه كارگر و تهيدست كشور ( ٣٠ درصد نيروى فعال ) و اقشار پايينى طبقه متوسط سنتى بيشتر به دنبال توزيع مجدد ثروت است.

تغيير توازن قوا به حداقل تشكل نيز نياز دارد. راست افراطى تاكنون كوشيده است نه تنها سياست هاى حزب ستيز خود را عملى سازد، بلكه با تمام قوا به نابودى سازمان هاى غير انتفاعى نيز كمر بسته است. بازسازى تشكل ها و گسترش آنها نيز براى بكرسى نشاندن خواسته هاى اصلاح طلبانه ضرورى است.

همانطور كه پيش از اين گفته شد امروزه راست افراطى مى كوشد براى جذب جوانان، زنان و طيف خاكسترى جامعه خارج از دايره اصولگرايان و با گفتمان تازه اى مطرح گردد. پديده مشايى و سخنان بحث برانگيزش شاهد اين مدعاست. اصلاح طلبان و جنبش سبز براى حفظ و گسترش پايه هاى اجتماعى شان بويژه ميان جوانان و زنان لازم است بدور از ملاحظات سياسى به رويارويى با تبعيضات بويژه عليه زنان به پردازند و در اين راه از تابوشكنى نهراسند. نامه تازه مصطفى تاج زاده به على مطهرى مى تواند به عنوان الگويى به شمار آيد. وى با شجاعت در زندان از آزادى سبك هاى گوناگون زندگى از جمله حجاب و يا بى حجابى دفاع مى كند. امرى كه به يكى از دغدغه هاى مهم بسيارى از زنان و جوانان كشور تبديل شده است [١١]. همراهى فعال از خواسته هاى به حق اقليت هاى قومى نيز مى تواند جايگاه جدايى خواهان را تضعيف و به گسترش گرايشات اصلاح طلبانه يارى دهد.

سخن كوتاه، بازگشت اصلاح طلبان با توجه به شروط اصولگرايان مرگ اصلاحات را براى مدت زمان درازى بدنبال خواهد داشت و به گسترش يأس و نااميدى ميان جوانان خواهد انجاميد و چه بسا به گسرش گرايشات خشنوت گرا نيز بيانجامد. بازگشت از راه تغيير توازن قوا تمام شكل‌هاى كنش سياسى از چانه زنى در بالا، گسترش آگاهى و تشكل در پايين و تابوشكنى را در برمى‌گيرد و از تكثرگرايى و همكارى با تمام گرايشات مسالمت‌جو و خشونت‌ستيز استقبال مى‌كند.

٤ بهمن ٨٩

---------
١و ٥ و ٨ و ١٠- ترکیب حکومت نظامی‌ تر و امنیتی ‌تر می‌شود، مصاحبه كلمه با علوى تبار، ايران امروز، ١٧ ژانويه
http://www.iran-emrooz.net/index.php?/politic/more/26414/

٢- عضو کميسيون شوراها از تلاش مشترک دولت و مجلس برای جلوگیری از حضور فتنه گرها در انتخابات خبر داد، گروه خبرى دانشجويان موج سبز، ١٤ ژانويه ٢٠١١
http://mowj-group.blogspot.com/2011/01/blog-post_8232.html

٣- شروط خاتمی و مطالبات جنبش سبز، فيض اله عرب سرخى، جرس، ٢٢ دى ٨٩
http://www.rahesabz.net/story/30682

٤- پيش بينى زیباکلام: صلاحیت مشایی باحکم حکومتی تایید می‌شود و رای اصلاح‌طلبان و اصولگرایان را جلب می‌کند ، آفتاب، ٣٠ دى ٨٩
http://www.aftabnews.ir/vdciv3azqt1azq2.cbct.html

٦- هشدار به حضور افراطيون در دايره اصولگرايي، مردم سالارى، ٢٨ دى
http://mardomsalari.com/Template1/News.aspx?NID=96776

٧- اصولگرايان در جستجوى حريف اسان، ابتكار، ٢٩ دى، ٨٩
http://www.ebtekarnews.com/Ebtekar/News.aspx?NID=77132

٩- دکتر روحانی: قانون شرایط حضور افراد در انتخابات را تعیین می‌کند نه شخص، آفتاب، ١٨ دى
http://www.aftabnews.ir/vdchz6nzk23nzmd.tft2.html

١١- نامه‌ای به علی مطهری، مصطفى تاج زاده، كلمه، ٣٠ دى ٨٩
http://www.kaleme.com/1389/10/30/klm-44354/