غرب و درس‌های تحولات تونس

تحولات تونس برای کشورهای غربی نیز کم‌و بیش غیرمنتظره بود. با این همه، هم در برخورد با سرنگونی بن‌علی و هم در درس‌گیری عمومی از رویدادهای تونس اشتراک و اختلاف‌هایی بین کشورهای عمده غرب وجود دارد.


سال ۲۰۰۸ نیکلا سارکوزی، رئیس جمهور فرانسه به تونس سفر کرد و در آنجا گفت که به خود اجازه نمی‌دهد به عنوان مهمان در باره‌ی وضعیت دموکراسی و حقوق بشر در این کشور سخنی بگوید، به خصوص که تونس در همه‌ی این زمینه‌ها پیشرفت‌های شایانی کرده. او با خرسندی قراردادهای اقتصادی را امضا کرد و از ایستادگی تونس در برابر تروریسم و افراطگرایی اسلامی و نقش فائق این کشور در مهار مهاجرت آفریقایی‌ها و تونسی ‌ها به اروپا لب به ستایش گشود.
http://www.france24.com/en/20080429-sarkozy-signs-deals-eludes-human-rights-france-tunisia

پس از این سفر نیز دولت فرانسه همچون دوران فرانسوا میتران و ژاک شیراک از هرگونه انتقاد و نقدی نسبت به رویکردهای حکومت تونس در زمینه‌ی دمکراسی و حقوق بشر احتراز کرد. اتحادیه اروپا نیز در مجموع، در قبال تونس تابع سیاست‌های پاریس بود.

بعید ا ست که رهبران الیزه از نوع نگاه جامعه‌ی تونس به زمامدارشان بی‌اطلاع بوده باشند یا حرف و حدیث مخالفان سیاسی تونسی که از دست حکومت بن‌علی به فرانسه و اروپا پناه‌‌ آورده‌اند را نشینده باشند. ولی منافع اقتصادی و امنیتی چنان چشم آنها را بسته بود که تا لحظه‌ی سقوط بن‌علی ضرروتی ندیدند که کمی هم به متحد خود با لحنی انتقادی برخورد کنند. این گونه بود که در روزهای قیام تونسی‌ها هم، ساکت ماندند؛ و شاید اگر ملاحظات مربوط به تاثیرگذاری بر روندهای آتی در صحنه‌ی سیاسی تونس و ترس از اعتراض تونسی‌ها مقیم فرانسه نبود، تقاضای پناهندگی بن‌علی به این کشور جواب منفی نمی‌گرفت.

آمریکایی‌ها نسبت به فرانسوی‌ها وضعیت بهتری داشتند. هم دولت اوباما در زمینه دمکراسی و مسائل مربوط به حقوق بشر حساسیت بیشتری نسبت به دولت راستگری فرانسه دارد و هم پراگماتیسم و انعطاف آنها در قبال تحولات شاید که بالاتر است. این گونه بود که کلینتون اندکی قبل از سرنگونی بن‌علی در یک سخنرانی در قطر با لحنی تند به رهبران مستبد عرب حمله کرد و از آنها خواست که به حرف و خواست مردمشان بیشتر توجه کنند.
http://us-insight.com/index.aspx?siteid=3&pageid=275&newsview=33695

گزارش‌های واقعگرایانه سفیر آمریکا در تونس در سال ۲۰۰۹ که ویکیلیس آن را منتشر کرده و از نفرت جامعه نسبت به خانواده‌ی بن‌علی و چشم‌انداز مبهم این حکومت خبر می‌دهد نیز کمک قابل اعتنایی به رهبران آمریکا در ارزیابی وضعیت این کشور کرد تا نسبت به بن‌علی که روزگاری در امریکا آموزش نظامی دیده بود و کم و بیش در دو دهه‌ی گذشته «مقبول» واشنگتن بود، به توهم و خوش‌خیالی دچار نشوند و به ویژه این اواخر همه‌ی تخم‌مرغ‌های خود را در سبد او نگذارند:
http://www.radiofarda.com/content/f8-us-denies-wikileaks-causes-uprising-in-tunisia/2277969.html

این که واشنگتن نه سنتاً نه جدیداً منافعی به ابعاد فرانسه در تونس نداشته نیز از عوامل دیگری بود که سبب شد در برابر سقوط بن‌علی و دیدن چنین احتمالی با چشم‌های بازتر و با حیرت‌زدگی کمتر رفتار کند.

با این همه می‌توان پیش‌بینی کرد که واشگتن اینک در سمت‌دادن به روند تحولات در تونس و خارج‌کردن نسبی این کشور از حیطه‌ی نفوذ کامل فرانسه به رقابتی آشکار و پنهان و غیرخشونت بار با الیزه روی بیاورد. رقابت خونین این دو کشور در رواندا و کنگو در دهه ی گذشته شاید که درس های تلخی به هر دو کشور داده باشد و افتادن آنها در چنین مسیری در تونس را مانع شود. در این رقابت دیپلماتیک و سیاسی، مواضع منعطف‌ و غیرتنگاتنگ واشنگتن نسبت به حکومت بن‌علی و استقبال به موقع از سرنگونی آن مجموعاً کاخ سفید را در قیاس با الیزه در موقعیت نسبتاً مساعدتری در صحنه‌ی سیاسی تونس قرار داده است.

ولی هر دو کشور به نظر می‌رسد که در حال حاضر در یک موضوع اشتراک نظر دارند: عدم راهیابی حزب کمونیست (حرکت التجدید) و جنبش اسلام‌گرای الهنضه به ساختارهای قدرت تونس، گیرم که هر دو جریان در قیاس با همکیشانشان در شماری از کشورهای خاورمیانه بر مواضع معتدل‌تری تاکید دارند.

تحولات تونس و سرنگونی بن علی یک اشتراک نظر دیگر نیز در غرب و به ویژه در میان بخش هایی از الیت سیاسی فرانسه و آمریکا ایجاد کرده است: برای مبارزه با اسلام گرایی با رژیم های سکولار مستبد و فاسد دست اتحاد و همکاری دادن گزینه بی آینده‌ای است. اشکال این گزینه، علاوه بر فقدان چشم انداز، این هم هست که از یک سو به شان و موقعیت نیروهای سکولار دمکرات این کشورها هم آسیب می زند و از دیگر سو، به گرایش های متفاوت در میان نیروهای مذهبی برای تاثیرگذاری بر آنها به سوی اعتدال و دمکراسی بیشتر بی اعتنا می ماند.

با جدی‌شدن درس گیری‌های غرب از سقوط بن‌علی، می‌توان در هفته ها و ماه های آتی تغییرات معینی در مناسیات و رویکردهای واشنگتن، فرانسه و اتحادیه اروپا نسبت به رژیم های مصر و یمن و سوریه و ... را غیرمحتمل ندید.

۱۷ ژانویه ۲۰۱۱
.(JavaScript must be enabled to view this email address)