ایران: گذرگاهی حساس و خطرناک

سه‌شنبه ٧ تير ١٣٨٤

پیروزی غیر منتظره محمود احمدی‌نژاد در نهمین دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران، در میان ایرانیان، بیش از همه جریان‌ها و افرادی را دستخوش یک شوک کم‌سابقه کرد که برای تغییر اوضاع ایران، از سال‌ها پیش، به روند اصلاحات امید بسته بودند. آن‌ها، پس از شکست سخت مصطفی معین، امیدوار بودند که رفسنجانی نهاد ریاست جمهوری را به دست بگیرد و روند اصلاحات را پیش ببرد.

در عرصه جهانی ، این رویداد، محافلی را غافلگیر و نگران ساخت که به چرخش سیاست عمده ایران در صورت پیروزی‌ هاشمی رفسنجانی باور داشتند و اکنون، تصور می‌کنند گزینش یک رئیس جمهور متعصب و محافظه‌کار، به جای تنش‌زدائی در عرصه بین‌المللی، زمینه ساز گسترش تنش‌ها، به ویژه میان ایران، آمریکا و اسرائیل خواهد بود.

این که در سیاست‌های کلان داخلی و خارجی جمهوری اسلامی، با روی کار آمدن احمدی‌نژاد چه تغییرات تعیین کننده‌ای بروز خواهد کرد، هنوز روشن نیست. شهردار سابق تهران، که فاقد تجربه دیپلماتیک است و بخش قابل توجهی از عمر خود را در نهادهای نظامی و شبه نظامی گذرانده، در نخستین مصاحبه مطبوعاتی خود با خبرنگاران داخلی و خارجی، کوشید چهره‌ای معتدل‌تر از خود نشان بدهد. اما حتی پس از این مصاحبه، محافل سیاسی جهان، همچنان در زمینه احتمال سلطه تندروی‌های بنیادگرایانه بر فضای ایران و مناسبات این کشور با جامعه جهانی ابراز نگرانی کردند.

در داخل کشور، روی کار آمدن احمدی‌نژاد بلافاصله در میان نامزدهای شکست خورده انتخابات تحرکی آفرید که می‌تواند دست کم زمینه ساز جدی تر گرفته شدن ضرورت تحزب و تشکل باشد. هاشمی رفسنجانی، که تشکیل یک جبهه اعتدال اسلامی را جزئی از برنامه حکومت خود اعلام کرده بود، پس از شکست در انتخابات هم، بر این ضرورت تاکید ورزید. او اعلام کرد که با همفکران و همراهان خود، برای تشکیل چنین جبهه‌ای تلاش خواهد کرد.

مهدی کروبی، نامزد شکست خورده و معترض دیگر نیز، پس از کناره گیری از پست مشاور رهبر، اعلام کرد که حزب تازه‌ای تشکیل خواهد داد که دفاع از آرمان‌های اصلی انقلاب و حقوق شهروندی باید مهمترین هدف فعالیت آن باشد. او، در سایت اینترنتی خود از همگان خواست که نامی را برای این حزب پیشنهاد بدهند.

مصطفی معين نيز در همايش اخير حاميانش ، كه «همايش بزرگ سپاس» نام گرفته بود ، تاكيد كرد كه به تلاش براى تشكيل جبهه دموكراسى‌خواهى ادامه خواهد داد. معين خطاب به حاميان خود گفت: «امروز در نشيبى از راه دشوارى كه با هم پيموده‌ايم، قرار داريم اما براى خداحافظى نيامده‌ايم، بلكه آغازى ديگر را در دستور كار داريم.»


با روی کارآمدن احمدی نژاد، اکنون ایران به لحاظ داخلی و بین المللی در مقطعی هم حساس و هم خطرناک قرار گرفته است. از یک سو، اگر رئیس جمهور تازه بخواهد افکار و اندیشه‌های تندروترین جناح‌های حکومت را نمایندگی کند، چاره‌ای نخواهد داشت جز آن که در عرصه‌های مختلف، با آنچه در یک دهه گذشته باعث آزار متعصبین مذهبی بوده است بستیزد. در این سال‌ها، بیش از هرچیز شکست حکومت در عرصه تحمیل حجاب اجباری به زنان، گرایش جوانان به فرهنگ غربی و دنیاپرستی و مال اندوزی روحانیون حاکم بوده است که متعصبین مذهبی و لایه‌های فقیر جامعه را آزار داده و آنان را به جبهه پشتیبانان احمدی‌نژاد کشانده است. در نتیجه، بدون تردید با آغاز فعالیت وی، شاهد تبلیغات گسترده‌ای برای مبارزه با فساد، هم در وجه اقتصادی و هم در وجه فرهنگی آن خواهیم بود. به این ترتیب، احمدی‌نژاد اگر همانطور که در تبلیغات انتخاباتی و مصاحبه مطبوعاتی پس از پیروزی اعلام کرده است، نخواهد چهره‌ای شبیه طالبان از خود نشان دهد، با فشار پشتیبانان متعصب خود روبرو خواهد شد. اما اگر تسلیم این فشار شود، یا اصولا خود خواستار تغییر چهره جامعه به نفع گرایش‌های متعصب باشد، جامعه شهروندی ایران را در برابر خواهد داشت. زیرا بعید به نظر می‌رسد این بخش از جامعه، اندک گشایشی را که به سختی در عرصه زندگی خصوصی خود ایجاد کرده است، به راحتی به دست فراموشی بسپارد و به دوران سیاه تر گذشته باز گردد. به این ترتیب می‌توان انتظار داشت که از یک سو گروه‌های فشار حزب اللهی به جان مردم بیافتند و از سوی دیگر، جامعه شاهد صحنه‌هائی از مقاومت شهرنشینان به ویژه زنان و جوانان با این نیروهای فشار باشد.

در عرصه بین المللی نیز، کار جمهوری اسلامی بسیار دشوارتر از سال‌های گذشته خواهد بود. اظهارات رهبران سیاسی جهان غرب و اسرائیل بدون استثنا نشان دهنده نگرانی عمیق آنان نسبت به تعمیق گرایش‌های تنش‌آفرین و خطرناک در سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. به این دلیل، از این به بعد، همه حرکات جمهوری اسلامی، چه در زمینه نقض حقوق بشر و چه در عرصه ادامه فعالیت برای دستیابی به انرژی اتمی، با دقت و بدگمانی بیشتر دنبال خواهد شد. انتخاب یک تندروی مذهبی، که به لحاظ ظاهری نیز برخلاف سلفش محمد خاتمی از هیچ جذابیتی برخوردار نیست، اکنون کار ایالات متحده آمریکا و اسرائیل را، برای تبلیغ علیه ایران و آماده ساختن زمینه‌های روانی یک حمله احتمالی، بسیار ساده تر کرده است. تا آنجا که می‌توان گفت احمدی‌نژاد اگر نتواند به سرعت چهره نامطلوبی را که از وی ترسیم شده است ترمیم کند، به یکی از بزرگترین خطرات ٢٦ ساله اخیر برای امنیت ایران تبدیل خواهد شد. شاید وقوف به همین نکته است که او را وا می‌دارد در نخستین مصاحبه مطبوعاتی خود به سختی برای جلب اعتماد و تکذیب آنچه درباره تعصبات مذهبی او بر سر زبان‌ها افتاده است بکوشد.

محافل سیاسی و مفسران مطبوعاتی کشورهای مختلف اروپا، از هفته‌ها پیش از برگزاری انتخابات، به گونه‌ای تقریبا یکپارچه از ریاست جمهوری‌ هاشمی رفسنجانی پشتیبانی می‌کردند. آن‌ها، متاثر از مناسبات و منافع دولت‌هاشان، اغلب از رفسنجانی به عنوان یک روحانی میانه‌رو یاد کردند که در صورت کسب مقام ریاست جمهوری اسلامی، مناسبات ایران را با آمریکا بهبود خواهد بخشید، مساله برنامه‌های اتمی را به گونه‌ای که سبب جلب اعتماد غرب شود حل خواهد کرد و در عرصه داخلی نیز، سیاست‌هائی شبیه خاتمی خواهد داشت. با توجه به این پیش زمینه، پیروزی احمدی نژاد، همانطور که در میان محافل ایرانی دلبسته به اصلاحات تدریجی یاسی عمیق آفرید، محافل سیاسی غرب را نیز دستخوش اضطراب و نگرانی ساخت.

دولت آلمان، که در سال‌های اخیر مهمترین شریک اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بوده است، نخستین دولت اروپائی بود که به زبان رسمی پیروزی احمدی‌نژاد را به وی تبریک گفت. در عین حال، هم رئیس جمهور و هم وزیر خارجه این کشور نسبت به آنچه ممکن است این انتخاب بر سر روند دموکراتیزه کردن و حقوق بشر بیاورد، ابراز نگرانی کردند. رئیس جمهور آلمان، در پی انتخاب احمدی‌نژاد، در پیام تبریکی خطاب به وی خواستار پیشبرد امر دموکراسی و حقوق بشر و همکاری و گفت و گو با جامعه جهانی شد و اعلام کرد که فقط در این صورت اتحادیه اروپا امکان و توانائی همکاری با ایران را خواهد داشت.

یوشکا فیشر وزیرامور خارجه آلمان نیز، در مقاله‌ای برای یکی از روزنامه‌های این کشور نوشت: "رد صلاحیت تعداد بی شماری از نامزدهای زن و مرد و روند برگزاری انتخابات، حکایت از دستکاری‌ها و نقصان‌های زیادی در انتخابات ایران دارد. همکاری اقتصادی آلمان با ایران، در آینده دقیقا به این امر بستگی دارد که دولت ایران اعتماد جامعه جهانی را جلب و در زمینه توسعه دموکراسی و حقوق بشر اقدام کند". گرهارد شرودر صدراعظم آلمان غربی نیز اعلام کرد که در جریان سفر به واشنگتن، مساله انتخابات ایران و نتایج آن، سهم بسیار تعیین کننده‌ای در مذاکرات وی با جورج دبلیو بوش خواهد داشت.

جک استراو وزیر امور خارجه انگلستان، یکی از سیاستمداران اروپائی است که در سال‌های اخیر به داشتن مناسبات بسیار نیکو با جمهوری اسلامی شهرت یافته است. وی نیز، مثل وزیر خارجه آلمان، اصالت انتخابات ریاست جمهوری را مورد تردید جدی قرار داد و از احمدی‌نژاد خواست که به نگرانی‌های جامعه جهانی در زمینه برنامه‌های اتمی ایران توجه کند. جک استراو از سوی دیگر اظهار امیدواری کرد که رئیس جمهور تازه ایران در زمینه برخورد با تروریسم نگرانی نیافریند، حقوق بشر را محترم بشمارد و روند صلح خاورمیانه را بپذیرد.

وزیر خارجه فرانسه نیز، موضعی مشابه همتایان آلمانی و انگلیسی خود داشت. او هم روند برگزاری انتخابات را غیر دموکراتیک خواند و اظهار امیدواری کرد که مذاکره با ایران بر سر توقف برنامه‌های هسته‌ای ادامه یابد. اما در این میان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، در پیام تبریکی به احمدی‌نژاد اعلام کرد که کشورش برای ادامه همکاری با ایران در زمینه برنامه‌های انرژی اتمی آماده است. پوتین خود هفته گذشته به خاطر نقض شدید حقوق بشر در چچن و کند کردن روند دموکراتیزاسیون روسیه از سوی شورای اتحاد اروپا مورد شدیدترین انتقادها قرار گرفت.

برخورد رهبری اتحادیه اروپا با نتیجه انتخابات ایران بسیار محتاطانه بود. یک سخنگوی کمیسیون اتحادیه اروپا در بروکسل گفت: "انتظار داریم که محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور تازه ایران خواست مردم کشورش را در زمینه دموکراتیزه کردن ایران مورد توجه قرار دهد، حقوق بشر را رعایت کند و بر حکومت قانون گردن نهد". وی همچنین شکایات مربوط به تقلب در انتخابات را جدی دانست و خواستار توضیح روشن در این زمینه شد.

تندترین مواضع را در برابر انتخاب احمدی‌نژاد، مطابق انتظار، سیاستمداران آمریکا و اسرائیل اتخاذ کردند. یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که موضع انتقادی ایالات متحده در برابر جمهوری اسلامی ایران به قوت خود باقی خواهد بود. دولت آمریکا معتقد است که جمهوری اسلامی پس از روی کارآمدن احمدی‌نژاد به یکی از موانع اصلی پیشرفت دموکراسی در منطقه خاورمیانه تبدیل خواهد شد.

روز یکشنبه، پس از اعلام نتیجه نهائی انتخابات، سیلوان شالوم وزیر خارجه اسرائیل در مصاحبه‌ای اعلام کرد که کشورش با توجه به این چرخش مهم در عرصه جهانی برای مقابله با برنامه‌های اتمی ایران تلاش‌های بیشتری خواهد کرد. وی گفت: "ما باید مطمئن شویم که حکومت‌های مدرن غربی به گروگان تندروهای ایران تبدیل نمی‌شوند. به این دلیل لازم است که پرونده برنامه‌های اتمی ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع شود".

در برابر این واکنش‌ها، وزارت خارجه جمهوری اسلامی از دولت‌های غربی خواست که با رئیس جمهور تازه با پیش داوری برخورد نکنند. محمد رضا آصفی سخنگوی وزارت خارجه گفت: "به نظر من اروپائی‌ها باید تا اعلام برنامه کار احمدی‌نژاد صبر کنند و مدارا نشان بدهند. در سیاست‌های کلان ایران تغییر عمده‌ای ایجاد نخواهد شد و برنامه تنش زدائی ما بدون تردید ادامه خواهد یافت".