بازی دوگانه مسکو با تحریم ایران

رفتار دوگانه روسیه در برابر جمهوری اسلامی ایران، نشان از آن دارد که روسیه در عین‌حال که مایل است با جهان غرب همراهی کند، همچنان می‌کوشد منافع سیاسی و اقتصادی خود را در ایران حفظ کند. بررسی تحولات تازه، این گمانه‌زنی را نیز تقویت می‌کند که ممکن است تهران در خفا امتیازات تازه‌ی به مسکو داده باشد.

روسیه، که خود از امضاکنندگان قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل متحد است، در همان زمان اعلام کرد که با تحریم‌های مضاعف از سوی ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا مخالف است و خود را تنها به رعایت تحریم‌های مصوب شورای امنیت موظف می‌داند.

قهر و آشتی لوک اویل

بهار امسال، حتی پیش از آن که مسکو قطعنامه شورای امنیت را تصویب کند، کنسرن لوک‌اویل روسیه اعلام کرد که از صدور بنزین به ایران خودداری می‌کند. این موضوع به مرحله اجرا هم گذاشته شد و در ماه‌های گذشته، لوک اویل محموله بنزینی روانه ایران نکرد. اما روز چهارشنبه ۱۱ اوت ۲۰۱۰ خبرگزاری رویترز خبر داد که کنسرن روسی، تصمیم خود را لغو کرده و به رغم تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا، قصد دارد صدور بنزین به ایران را از سر گیرد.

لوک اویل، پیش از آن که در ماه آوریل امسال قطع صدور بنزین به ایران را اعلام کند، حتی حاضر شده بود ۶۳ میلیون دلار زیان را تحمل کند تا بتواند از قرارداد همکاری با میدان نفتی اناران در ایران خارج شود. دلیل لوک اویل برای تحمل این زیان سنگین روشن بود. کنسرن روسی دارای ۲ هزار پمپ بنزین در ایالات متحده آمریکا است و بخشی از سهام آن نیز، به کنسرن آمریکائی "کونوکو فیلیپس" تعلق دارد. بنا براین، ادامه همکاری با جمهوری اسلامی، می‌توانست منافع کنسرن روسی را در آمریکا به خطر بیاندازد. منافعی که بسیار بیشتر از منافع حاصل از همکاری با ایران بود.

لوک اویل چه امتیازی گرفت؟

هنگامی که در ماه آوریل امسال لوک اویل از صدور بنزین به ایران خودداری کرد، هنوز کنگره آمریکا شرکت‌های تامین‌کننده بنزین ایران را تهدید به تحریم در بازار ایالات متحده نکرده بود. طرح تحریم همکاری با صنایع نفت و گاز، در اتحادیه اروپا نیز به تصویب نرسیده بود. حالا، با گذشت حدود ۴ ماه، آن‌هم پس از تهدیدهای شدیدتر آمریکا، چه عاملی سبب شده است که لوک اویل تصمیم خود را پس بگیرد؟

مسئولان لوک‌اویل، هیچ توضیحی برای لغو تصمیم خود نداده‌اند. اما تردیدی نیست که آن‌ها باید امتیاز بزرگی گرفته باشند که ناگهان تصمیم بگیرند منافع خود را در آمریکا به خطر بیاندازند و به بازار ایران باز گردند.

ماجرای موشک‌های اس ۳۰۰

روز ۱۱ اوت، همزمان با انتشار خبر مربوط به از سرگیری فروش بنزین لوک اویل، یک خبرگزاری آلمانی به نقل از خبرگزاری فارس فاش کرد که جمهوری اسلامی ایران توانسته است از طریق روسیه سفید و منابع ناشناس دیگر، ۴ موشک اس ۳۰۰ تحویل بگیرد.

جمهوری اسلامی ایران، چند سال پیش قرارداد خرید تعدادی موشک اس ۳۰۰ را با روسیه امضا کرد. دو سال پیش، مسکو زیر فشارهای بین‌المللی اعلام کرد که در فضای سیاسی فعلی حاضر به تحویل موشک‌ها نیست. این تصمیم برای آخرین‌بار، اندکی پس از تصویب قطعنامه شماره ۱۹۲۹ شورای امنیت از سوی مسکو دوباره مورد تاکید جدی قرار گرفت. جمهوری اسلامی می‌تواند با استقرار موشک‌های زمین به هوای اس ۳۰۰ در کنار مراکز هسته‌ای خود، خطر حمله هوائی به آن‌ها را محدود کند.

آیا گزارش خبرگزاری فارس، که در دروغ‌پراکنی شهره است، این بار استثنائا درست است؟ یا ترفندی است برای این که نشان دهد همانطور که احمدی‌نژاد اصرار می‌ورزد، تحریم‌های بین‌المللی را می‌توان دور زد و حتی موشک‌های اس ۳۰۰ را هم از طریق کشورهای واسطه یا دلالان تسلیحاتی دریافت کرد؟

اگر این خبر درست باشد، تردیدی نیست که انتقال موشک‌ها با آگاهی و موافقت رهبران کرملین صورت گرفته است. موشک اس۳۰۰ چیزی نیست که بدون موافقت مسکو حتی از سوی "کیف" تسلیم ایران شده باشد.

ریشه دودوزه‌بازی‌های مسکو

دو دوزه بازی‌های مسکو در برابر مساله اتمی ایران از کجا ریشه می‌گیرد؟
روس‌ها ایران را به صورت سنتی یکی از شرکای مهم اقتصادی خود تلقی می‌کنند. پیش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ بیش از ۶۰ پروژه کلان با مشارکت روسیه در ایران اجرا شده است. کارخانه ذوب‌آهن اصفهان، ماشین‌سازی اراک، نیروگاه برق آبی ارس، و خط لوله گاز گچساران به آستارا از جمله مهم‌ترین این طرح‌ها هستند.

در سال گذشته میلادی، مبادلات بازرگانی ایران و روسیه به حدود ۴ میلیارد دلار رسید. سهم ایران از این دادوستدها، تنها ۴۰۰ میلیون دلار بود. یعنی فقط ده درصد. این یک تراز بازرگانی نابرابر است که نشان می‌دهد سود اصلی معاملات نصیب روسیه شده است. بخش عمده‌ای از ۴۰۰ میلیون دلار صادرات ایران را نیز، مواد غذائی تشکیل می‌داد که سبب کمبود و گرانی این مواد در بازار داخلی شد. اما سود روس‌ها، از معامله با ایران، ظرف ده سال پیش از آن، از این هم بالاتر بود. مثلا در سال ۱۳۸۰ صادرات ایران به روسیه فقط معادل ۴ درصد واردات از این کشور بود.

مشکل سیاسی روسیه

اهمیت ایران برای روسیه، به سود دادوستدها محدود نمی‌شود. در ماه ژوئیه امسال، پتر اسکندرف مفسر روزنامه "ورمیا نووستی" در مصاحبه‌ای با بخش فارسی دویچه وله گفته است: «موافقت با تحریم‌ها، بزرگترین شکست سیاسی و دیپلماتیک سال‌های اخیر برای روسیه بود.»

بسیاری از کارشناسان روسی در همان زمان می‌گفتند که موافقت روسیه با تحریم علیه ایران، به معنای همراهی بیشتر این کشور با غرب است و پیامدهای سیاسی آن برای روسیه بیش از زیان‌های اقتصادی خواهد بود.

آیا مسکو اکنون تصمیم گرفته با بازگذاشتن راه صدور بنزین و تحویل موشک‌ها، هم از ایران و هم از اتحادیه اروپا و آمریکا امتیازات تازه‌ای بگیرد؟ این راز سر به مهر، شاید پس از فروکش کردن شعله‌های سرکش آتش در روسیه از پرده بیرون بیافتد. فعلا هوای سوزان و حریقی که در هزار سال گذشته سابقه نداشته است، همه رویدادهای مهم دیگر را در افکار عمومی پس رانده است.