يك گام به پيش يا دوگام به پس؟

چهارشنبه ١٨ خردادماه ١٣٨٤

آقای معين، در گرماگرم فعاليتهای انتخاباتی، اقدامات برای تشكيل جبهه "دموكراسی خواهی و حقوق بشر" را، كه پيشتر از اين درباره اش صحبت كرده بود، شدت بخشیده است. اين کوشش می‌تواند يك گام به پيش باشد و تاثيرات مثبتی در صحنه سياسی كشور به طور كلی و به طور ويژه در رابطه با انتخابات رياست جمهوری بگذارد اگر محتوای كار در راستای پاسخگوئی به خواستهائی باشد كه هم اكنون جامعه مد نظر قرار داده است، و می‌تواند دو گام به پس باشد و تاثيرات بسيار منفی بر جای گذارد اگر محتوا چنين نباشد. اما از وجنات جبهه مورد نظر آقای معين، كه از جانب نهضت آزادی و نيروهای ملي-مذهبی نيز مورد استقبال قرار گرفته، بر پایه مواضع اعلام شده تاکنونی، متاسفانه بوی دوگام به پس به مشام می‌رسد. من بسيار خوشحال خواهم شد اگر اين ارزيابی اشتباه از آب درآيد.

كدام خواست، كدام نيرو؟

جنبش اصلاح طلبانهء دوم خرداد، كه حاصل انطباق مطالبات دمكراتيك مردم با شعار "استفاده از حداكثر امكانات دمكراتيك قانون اساسی جمهوری اسلامي"، مطرح شده از جانب آقای خاتمی و اصلاح طلبان داخل حكومتی، در برهه زمانی معينی بود، اكنون پايان يافته است. اين جنبش گرچه در برآوردن بسياری از خواسته‌های دمكراتيك مردم ناكام ماند اما دستاوردهای با ارزشی را به جا گذاشت مانند آشكار كردن اشكالات عمدهء ساختاری قانون اساسی و ضديت ”جبهه ولايت“ با جمهوريت و دموکراسی در انظار مردم و بركشاندن اين چالش به سطح ملى، همگانی كردن گفتمان دمكراسی، ايجاد امكان بيان نارضائيها در سطح جامعه و ريختن ترس مردم از ارگانهای قدرت. اكنون بر پله‌های آن دستاوردها و بر پايه مطالبات تعميق يافته و روشنتر بيان شده مردم، جنبش تحول خواهی در جامعه سر برآورده است. خواست اصلی مردم ديگر تحقق مطالباتشان در قالب ساختار حكومتی موجود نيست بل كه تغيير قانون اساسی و تغيير ساختار حکومت است. و اين خواست نه به صورت پچ پچه‌های درگوشی ناراضيان كه به صورت فرياد بلند و پرقدرت يك كشور بيان می‌شود و در دستور کار زمان حاضر جامعه قرار گرفته و می‌رود که راههای تحميل و تحقق خودش را پيدا كند. متناسب با همین تغيير خواست و هدف مرحله‌ای در نیروهای محركه تحولات دور قبلی تغييرات اساسی روی داده و آرايش جديدی از نيروهای سياسی لازم آمده است.

به گمان من هر نيروی سياسی كه امروز اين دو ضرورت را درك نكند و برنامه و سياست خود را با آن‌ها تنظيم نكند قطعا بازنده خواهد بود. قطب نمای نقد اصول اعلام شده جبهه نامبرده نيز همین دو موضوع است. و همین جاست که مبتکران تشکیل جبهه دارند از خود قصور نشان می‌دهند. تکیه بر شرط التزام به قانون اساسی و قرار دادن مرز جبهه بر معتقدان به جمهوری اسلامی دو نقطه ضعف اساسی این حرکت است.

تكيه بر نيروهای گستردهء جمهوريخواه

محدوديت نيروهای سياسی كه در درون ساختار جمهوری اسلامی كار می‌كنند قابل درك است اما اين محدوديت نمی‌تواند توجيه‌گر نفی اصلی ترين حلقه سياسی امروزين جامعه شود. اين نيروها بايد بدانند جامعه تغيير ساختار همين حكومت و رسيدن به يك جمهوری تمام عيار برمبنای رای مردم و خلاص شدن از شر هر آقابالاسری را در دستور روز قرار داده است. اين ديگر يك خواست عام كه خوب است زمانی در آيندهء نامعلوم برآورده شود نيست، اين خواست روز است. و اين خواست را با تكيه بر معتقدان اين نظام نمی‌شود برآورده كرد. اگر اين جبههء در حال شكل گيری خواست اصلی گفته شده را نفی كند و درش بر روی همهء نيروهای جمهوری‌خواه، فارغ از ديد ايدئولوژيك و اعتقادات مذهبی، باز نباشد، هنگام مرگش با تولدش فاصله چندانی نخواهد داشت. البته آقای معین، با دست دراز کردن به سمت نهضت آزادی و نيروهای ملي- مذهبی، گام مثبتی در شکستن مرز خودی و غیرخودی اصلاح طلبان به اصطلاح داخل حکومتی سابق برداشته اما پیش از او بيانيه ٥٦٥ نفر، كه وسيع‌ترين طيف اپوزيسيون آن را امضا كردند، مرزها را خیلی فراتر برده و ميدان را بسيار فراختر كرده است. كسی كه ادعای اصلاح طلب پيشرو بودن را دارد بايد مرد اين ميدان باشد.

تمركز نيرو حول هدف اصلی يعنی تغيير ساختار

مسئله بسيار مهمی كه بايد ديده شود اين است كه اگر نيروهای اصلاح طلب، كه می‌توانند از اوضاع كنونی استفاده كرده و در درون حكومت سياست ورزی كنند، نتوانند جامعه را به سمت برآوردن اين هدف همراهی كنند، جامعه اين تغيير را از طريق ديگری پيش خواهد برد، ليكن قطعا هزينه بسيار بيشتری خواهد پرداخت. هنر اين نيروها و خدمتشان به مردم، كه می‌تواند برای آنها حيثيت تاريخی به ارمغان آورد، اين است كه موجبات تغييرات كم هزينه تر را فراهم كنند. من با گفته آقای گنجی صد در صد موافقم كه پيش برد اصلاحات هزينه می‌خواهد و نمی‌توان از آن اجتناب كرد. اما واقعيت اين است كه با تكيه به نيروی هرچه بيشتری از جامعه می‌توان اين هزينه را كمتر كرد. بگمان من راه اينكار اين است كه آقای معين و يارانش به جامعه نشان دهند كه خواست روز جامعه خواست اصلی آنها نيز هست و بجای تكيه بر شرط التزام به قانون اساسی، بر تعهد نيروهای سياسی به اجتناب از خشونت به هرشكل، و اعتقاد عملی به مبارزه سياسی تكيه كرده و ميدان را برای بازی همه نيروهای جمهوريخواه باز كنند.

البته و صد البته خواست تغيير ساختار بمعنای نفی مبارزه برای دست آوردهای هرچند كوچك در راستای منافع مردم در شرايط موجود نيست، اما بشدت بايد مواظب بود كه اصل در برابر فرع رنگ نبازد. تمركز نيرو بايد كاملا حول هدف اصلی يعنی تغيير ساختار تا رسيدن به يك جمهوری تمام عيار بر پايه رای آزاد و برابر شهروندان ايرانی صورت گيرد.