اتحادجمهوریخواهان از تولد تا همایش سوم  و علی شاکری!

همایش سوم اتحاد جمهوریخواهان، علیرغم بسیاری نگرانی ها که در بیرون و درون اتحاد برانگیخته بود، یکی از موفق ترین اجلاس های سیاسی و یک دستاورد بود. دستاوردی بزرگ در مسیر دشوار پیشبرد "مبارزه مسالمت آمیز"، به معنای رویکرد خرد گرا به سیاست!

نام علی شاکری از اولین و شاخص ترین اعضای "اجا" را از این جهت بر پیشانی مطلب آوردم که بگویم: اگر او موفق شده بود در این اجلاس باشد، به مثابه یک تلاشگر خستگی ناپذیر اصلاحات و مبارزه مسالمت آمیز، از صمیم قلب خوشنود می شد. او رزمنده پی گیر صلح و عدالت و پیشرفت است و علیرغم این تعرض غیرانسانی که در بدترین موقعیت فردی و عاطفی به او روا شد، همانگونه که در نامه سرگشاده خانواده اش منعکس شده است، هر زمان که از میهمانی این دولت مهرورز خلاص گردد، همچنان چون گذشته عمر و زندگانی خود را وقف طرد همه اشکال خشونت آمیز ِ مبارزه سیاسی چه دولتی و چه غیر دولتی خواهد کرد. او از جمله از کوشندگان برای حل مشکلات میان ایران و آمریکاست که به نظر می رسد همچون دو تن دیگر قربانی خشم سیاستی شده است که در صورت عادی شدن روابط ایران و آمریکا،سودهای کلانش در معاملات پس پرده از میان خواهد رفت.

باری! این همایش با اسناد و قرارهای مصوب خود یکبار دیگر اتحاد را در مقامی قرار داد که بیانیه آغازین ش انتظار و امید آن را آفریده بود!بر این ادعا درنگی بکنم :
بیانیه تشکیل اتحاد جمهوریخواهان، که در 25 اردیبشت ماه 1382 (15 مه 2003) منتشر شد، مهمترین رویداد سیاسی در میان اپوزیسیون خارج کشور تا آن زمان بود. بطوریکه اولین همایش ـ گردهمایی رسمی ـ آن در ژانویه 2004 در شهر برلین، مورد استقبالی بی نظیرقرار گرفت. حضور سه روز ه غریب 1000 نفر فعال سیاسی از سراسر جهان!

در ره یافتن به علل یک استقبال کم سابقه، بیراه نیست اگر به دنبال نوعی ویژه گی یا تمایز بگردیم! و ویژه گی ها در مجموعه تشکل جدید بارز بودند! هم در مضمون بیانیه اعلام موجودیت "اجا" و هم در ترکیب هویتی تشکیل دهندگان آن.

در بررسی مضمونی بیانیه، دو نکته مشهود بود:
اول این بود که: علیرغم وجود دهها حزب و سازمان سیاسی، چه آنهایی که قبل از انقلاب موجودیت داشتند، و چه برخی که بعدها در خارجه متولد شده بودند و بسیاری شان به لحاظ سرگذشت تاریخی خود با نظام سلطنتی و هر نظام غیر انتخابی، فاصله تعریف شده داشتند، اتحاد جمهوری خواهان ایران اولین جریانی می شد که بر "جمهوری پارلمانی " به مثابه یک گزینه غیرقابل تعویض نظام آینده بدون هیچ پسوند و پیشوندی تأکید می کرد*. این مضمون در اولین بند بیانیه به این ترتیب جای گرفته بود:

"1ـ مناسبترين شکل تحقق مردم سالاری در ايران نظام جـمهوری پارلمانی بر اساس تفکيک قوای سه گانه و تضمين حقوق و آزاديهای فردی و اجتماعی مندرج دراعلاميه جهانی حقوق بشر و ميثاق‌های ضميمه آن است. اصل تناوب قدرت و انتخابی بودن سران کشور و دولت، هرگونه ادعای امتياز موروثی ، دينی و مسلکی را در امر حکومت بی اعتبار می‌سازد."

دوم این که: این اتحاد برای رسیدن به اهداف اعلام شده ه، که در کلیت خود به مطالبات بسیاری نیروهای دیگر شبیه بود، بر شیوه مسالمت آمیز ِ مبارزه، به عنوان استراتژی مبارزاتی خود تأکید می کرد. این نکته در بند هشتم تصریح شده بود:

8 ـ ما طرفدار مبارزه سياسی مسالمت آميزيم و برگزاری هـمايش ، تحصن، راه پيمايی، اعتصاب و مقاومت مدنی برای رسيدن به مطالبات اقتصادی و سياسی و نيز مراجعه به آرای عمومی و هـمه پرسی را، جزئی از حقوق قانونی مردم و مطابق با معاهدات و موازين بين المللی می‌دانيم."

ویژه گی قابل توجه دیگر ترکیب هویتی چهره های شناخته شده اعلامیه، بود که نشان از بروز یک تحول بنیادی، و فراهم آمدن یک فرصت تاریخی در جامعه اپوزیسیون ایرانی داشت! شاخص ترین چهره های سیاسی چپ، در گسترده ترین و اساسی ترین جبهه مطالباتی مردم ایران، در کنار ملی یون، از مذهبی تا لائیک نشسته بودند و برای ملتی که خاطره تاریخی اش از بسیاری جدا سری ها و فرصت سوزی ها انباشته است، این می تواند فرصتی مغتنم باشد. این ویژه گی، عطف به موارد بالا توانست به این اتحاد یک هویت شاخص تاریخی ببخشد که نیاز و ابرام زمانه بود.

اینکه در فاصله صحبت های آغازین برای تهیه بیانیه تا تکمیل نهایی آن، جریانی مثل منشور 81 سراسیمه پا به میدان گذاشت؛تا این رهنمود عجیب غیر سیاسی را به سیاسیون حقنه کند که تکلیف نظام سیاسی را به جریان حوادث واگذار کند؛ نه تنها به موقعیت این اتحاد لطمه نزد بلکه به آن تشخص بیشتری بخشید.

اما و البته این استقبال وسیع علیرغم دلایل معین و منطقی موجد آن، در وجه غالب خود "اعلام پشتیبانی" و نه قبول عضویت به معنای تعهد به کار مستمر سازمانی بود که انتخابی فرا سیاسی است! نکته ای که عدم توجه به آن در بر گزاری همایش های دوم و سوم، هنگامیکه جمعیت شرکت کننده افت چشمگیر یافته بود ، نوعی یأس غافلگیرانه ایجاد می کرد.

باری! برگردم به روزی چند پیش از این! 25 تا 27 ماه می گذشته که سومین همایش باز در شهر برلین برگزار شد با جمعیتی که از 300 تا صدنفر سیال بود و همانگونه که در آغاز آوردم از آنجایی که اتحاد به مثابه یک ارگان زنده سیاسی چالش های جدی درون خود ایجاد کرده بود، بحث های فراوانی را در آستانه تشکیل همایش به مطبوعات و رسانه ها کشیده بود که همین امر نگرانی هایی نیز آفریده بود. اما بر محور عقلانیت و مدارای منطقی که از پایبندی به اصول نمی کاست، همایش در مجموع در فصای تفاهمی آگاهانه با گذشت هدف دار از برخی تمایزات و تفاوت های نظری برگزار شد.

این امر نه سرپوش گذاشتن و نادیده گرفتن اختلافات نظری، که دریافت دوباره ای بود از هویت متعینی که اتحاد جمهوریخواهان باید بر آن قرار بیابد.

دو سند بنیادی، اسناد سیاست های ما و سند ملی ـ قومی، و نیز دو قرار در اقتصاد و مقوله انتخابات به تصویب رسید.

سند اوضاع سیاسی کشور و سیاستهای ما، با واقع بینی مورد نیاز در این وانفسای سیاسی که عده ای همواره وعده های اغراق آمیزی می دهند که عدم تحقق شان صرفاً بر بی اعتمادی و ناامیدی بیافزاید؛ با بر شمردن چالش های درونی و بیرونی، اوضاع کشور را ناپایدار و آبستن تغییراتی ارزیابی کرد و راههای مواجهه با آنها رادر رویکردهایی برخاسته از منافع و مصالح ملی ما ترسیم کرد.

در توضیح "سیاستهای ما" در عرصه داخلی، گر چه تأکید و توجه بر مطالبات اقتصادی ناکافی و کمرنگ از کار درآمد، اما می توان گفت که در مجموع عقلانیت و دوری از شعارهای کاذب و بی زمینه، چراغ راه روشنی فراهم آورده است.

این سند در عرصه سياست خارجی و بحران هسته ای نیز نمایانگر وجه خردمندانه نگرش "اجا" است که اصل درخواست خود را بر " تغيير اساسی در سياست خارجی کشور و گزينش راه مذاکره و تقويت همکاری با جامعه بين المللی" گذاشته است و بر خلاف بسیاری نیروها که در مقابل بحران هسته ای همچون راست ترین بنگاههای خبری آمریکایی و اسرائیلی چهره می کنند؛ پس از تأکید بر حق همه کشورها بر استفاده علمی و صلح آمیز از انرژی هسته ای، اهمیت لحظه را یادآور شده و خواهان آن می شود که: "در لحظۀ کنونی جمهوری اسلامی برای جلب اعتماد بين المللی بايد روند غنی سازی اورانيوم را متوقف کند و به خواست شورای امنيت پاسخ مثبت دهد. به سود کشور ما است که پروژه هسته ای از طريق جلب اعتماد جهانی و آژانس بين‌المللی انرژی اتمی پی گرفته شود." این سند علیرغم حنجره درانی های برخی نیروهای سرگشته اپوزیسیون، با تحریم اقتصادی و اقدام نظامی عليه ايران، مخالفت آشکار کرده است.

دومین سند فوق العاده با اهمیت که در این همایش به تصویب رسید، سندی پیرامون مسائل قومی در کشور ماست که پس از بیشترین بحث و بررسی ها به تصویب رسید. نگاه اجا در این سند به مشکلات ناشی از گوناگونی ِ اقوام ایرانی، و رفع تیعیضات ناشی از عدم توجه کافی به گوناگونی فرهنگ ها در ایران است بر بستر حفظ یکپارچگی ایران. در بند یک سند این مضمون اینگونه بروز یافته است:

1 ـ ایران کشورهمه اقوام و همبود های زبانی- فرهنگی ساکن آنست.هیچ یک ازآن ها، امتیازو برتری بردیگران ندارد وهمه باید ازحقوق شهروندی برابربرخوردارباشند. مظاهرهویت قومی در زمینه زبان و فرهنگ و هنر، باید محترم شمرده شود ومورد حمایت قانون قرارگرفته وراه رشد و شکوفایی آن ها فراهم گردد."

در این سند آنچه که مسلم فرض شده است؛ یک هویت ملی واحد برای همه اقوام ساکن ایران و رسمیت بخشیدن به چند گانگی و محترم شمردن همه فرهنگها، گویشها و زبان هایی است که طی هزاره ها در این سرزمین بی هیچگونه درگیری های قومی و قبیله ای زیسته اند.

این سند به موقعیت زبان فارسی به عنوان یک زبان مشترک نگاه می کند که کلید کار و زندگانی جمعی ملت ایران است و به قول بهزاد کریمی رشد و تطورش محصول تلاش توأمان همه اقوام ایرانی است و از همین رو پیشنهاد او مبنی بر تغییر اصطلاح" زبان رسمی" به "زبان مشترک" تقریباً همانجا پذیرفته محسوب شد.

در زمینه قرارها یکی قرار در حوزه اقتصاد به مثابه استراتژی سیاست اقتصادی بود؛ حاصل تلاش مشترک آقایان جمشید اسدی و رضا چرندابی. این قرار با تأکید بر سیاست "بازار بنیاد" ، ورود به جزئیات برنامه اقتصادی، متناسب با نظام ِ نامنظم ما را دوراندیشانه و واقع گرا، به آینده موکول می کرد واین اولین مصوبه اقتصادی در اتحاد جمهوریخواهان ایران بود.

قرار مهم دیگری که به تصویب همایش رسید، در باب انتخابات این چرخه همیشگی و تنها معیار قابل ارزیابی در جمهوری اسلامی بود ! این قرار نیز تجلی بارز نگاه خردگرا و مسالمت جو به سیاست است، که با یک برنامه ایجابی ، آن سیاست ظاهراً انقلابی و به واقع انفعالی را که هر انتخاباتی را در ایران پیشاپیش بایکوت و تحریم می کند، طرد کرد.
به این ترتیب:

"همایش سوم «اجا» شورای هماهنگی منتخب را موظف می سازد که تدارک ائتلاف بزرگ جمهوری خواهان به منظور شرکت مستقل در انخابات ریاست جمهوری و مجلس هشتم را بلافاصله آغاز نماید.

هیات سیآسی - اچرائی حداکثر تا سه ماه شعارهای انتخاباتی و کاندیداهای پیشنهادی «اجا» و سیاست های انتخاباتی را مشخص ساخته، به شورای هماهنگی ارائه می دهد."

این قرار به زعم من باید با تعریف و تلفیق درستی از واژه های "ائتلاف بزرگ" و "شرکت مستقل" حضور خود در مبارزه انتخاباتی را به حمایت از کاندیداهای اختصاصی ـ که به احتمال غریب به یقین ـ تأیید نخواهند شد، منحصر نکند. گرچه احمد پورمندی که این قرار را آورده بود، از نوعی کاندیداهای "خودی" سخن می گفت، اما من به آن رأی دادم با این امید و اعتقاد که این سمت گیری در مضمون خود، و از آنجایی که مشارکت را اصل گرفته است، می تواند با مانور بر سر ممکنات، در صورت لزوم جمهوریخواهان را به ایفای نقش منطقی تری، در امر خطیر انتخابات وادارد.

از همین بابت هاست که من مدعی شدم این همایش یکبار دیگر بر هویت متمایز اتحاد جمهوریخواهان که علت اصلی اقبال ویژه جامعه اپوزیسیون از او بود،صحه گذاشت.

اما و در عین حال، و از جهت شادی خاطر حافظ که لاجرم می شد تا به مردمان بگوید که از پس صد عیب هنرش نیز بگویند! من از پس ِ صد هنر که برای اتحاد برشمردم، یک عیب نیز ـ از مجموعه ای از معایب ـ بگویم و آن اینکه: از این طرفه که شیوه مسالمت آمیز مبارزه در این همایش به برجسته گی سند ٌیت یافت، نمی توان و نباید به این اطمینان رسید که این راهی هموار و بی گفتگو درون اتحاد بوده،و یا حتا هست!

درست است که یکی از پایه های تشکیل اتحاد از روز اول مبارزه مسالمت آمیز و استقبال از رفرم و اصلاحات بود و حتا با تأکید بر این مشخصه ها "مهران براتی" همواره خواهان تقاضای رسمی برای ایجاد تشکیلات قانونی ِ "اجا" در ایران شده است، اما! در مقاطع و موضوعات مشخص اتخاذ تصمیمات معینی که نافی استراتژی اعلام شده باشد، به آسانی، یا اساساً به دست نمی آمدند واین مصوبات بسیاراارزشمند ِ این همایش نیز تضمینی برای هموار گشتن آن راه نیستند! چنانکه در انتخابات دوره قبل ریاست جمهوری اجا به دام اسلحه زنگ زده تحریم افتاد و موفق نشد خاطره تاریخی صحیحی از خود بجا بگذارد.

*تشکلی نیز با نام "جمهوریخواهان ملی" پیش از اینها به وجود آمده بود که در زمان تشکیل "اجا" دامنه فعالیتش بسیار کاهش یافته بود.

ملیحه محمدی
12 خرداد 86 / دوم ژوئن 2007