ترمیدور ایران در سیاست خارجی؟

هیچ‌وقت به اندازه زمانی که نظام‌های بسته سیاسی در مقابل اعتراضات مردم عقب‌نشینی می‌کنند یا با قدرت‌های خارجی بر سر میز مذاکره می‌نشینند، تفاوت میان طرفداران تحولات سیاسی گام‌به‌گام با انقلابیون یا براندازان برجسته نمی‌شود.

انقلابی‌ها می‌خواهند از فرصت پدیدآمده برای یکسره کردن کار استفاده کنند و در آن‌سو طرفداران اصلاح یا تحولات تدریجی از آن استقبال می‌کنند. انقلابی‌ها می‌گویند این عقب‌نشینی اجباری یا آن مذاکره غیرمنتظره نشانه ضعف نظام سیاسی حاکم است، پس الان بهترین فرصت برای حمله، کوبیدن چماق فرصت‌سوزی‌های قبلی بر سر حکومت، بسیج مردم و محکم کردن صفوف خود و سرنگونی حاکمان است. چنین است که آن‌ها برعکس تحول‌خواهان گام‌به‌گام، راه عقب‌نشینی در سیاست داخلی یا خارجی را برای حکومت‌ها دشوار می‌کنند.

در همه این موضع‌گیری‌های سیاسی اما یک نکته مهم، حمایت یا استقبال جامعه از هریک از این گفتمان‌هاست.

در پایان دور دوم گفت‌وگوهای ایران و آمریکا که دیروز در سفارت عمان در رم برگزار شد، نه تنها طرفین مذاکره، بلکه بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر خارجه عمان که میانجی این مذاکرات بود، از پیشرفت سریع مذاکرات سخن گفت. چهارشنبه آینده یعنی پیش از شروع دور سوم گفت‌وگوها، قرار بر شروع مذاکرات فنی و کارشناسی شده است. با این حال، تندروهای دو طرف همچنان مواضع خود را حفظ کرده‌اند. در آمریکا، در حالی که افرادی مانند ترامپ، جی‌دی ونس و ویتکاف بر ادامه مذاکره تأکید دارند، تندروها مانند والتز، هکست و روبیو و البته نتانیاهو مخالفند. در ایران نیز صدای تندروها کمرنگ‌تر شده، اما در میان اپوزیسیون ایران، علی‌رغم استقبال برخی از این مذاکرات، دو نگرانی عمده به چشم می‌خورد. بخشی از جمهوری‌خواهان انقلابی یا تحول‌خواهان رادیکال نگرانند که این مذاکرات به تقویت و تثبیت جمهوری اسلامی منجر شود و سلطنت‌طلبانی که تحت رهبری شاهزاده رضا پهلوی گرد آمده‌اند از مذاکره با ایران ناراضی‌اند و به جای آن خواهان «حمایت از مردم ایران» هستند.

شاهزاده رضا پهلوی در پیام منتشر شده خود به زبان انگلیسی خطاب به آمریکا و کشورهای بزرگ اروپایی می‌گوید:

«مذاکرات هسته‌ای، صلح را به خاورمیانه نخواهد آورد. جمهوری اسلامی با صداقت وارد مذاکره نمی‌شود و از دیپلماسی تنها به‌عنوان ابزاری برای خرید زمان، کاهش فشارها و تحکیم قدرت خود بهره می‌برد.
هرچقدر نیت آمریکا از مذاکرات خیر باشد، اما در عمل، به دیکتاتوری رو به زوال جمهوری اسلامی، فرصتی تازه برای ادامه حیات می‌دهد و به این رژیم در گسترش هرج‌ومرج و ترور کمک می‌کند. جمهوری اسلامی اکنون در ضعیف‌ترین موقعیت خود در ۴۶ سال گذشته قرار دارد: رهبری‌اش دچار اختلاف و چنددستگی است؛ اقتصادش در سراشیبی سقوط قرار دارد و مردم ایران بپا خاسته‌اند. در هفته‌های اخیر، اعتراضات بار دیگر در سراسر ایران شعله‌ور شده است. تغییر در حال رخ دادن است و اکنون زمان مناسبی برای نجات این رژیم در حال مرگ نیست.
از ایالات متحده و متحدانش در بریتانیا، فرانسه، آلمان و ایتالیا می‌خواهم که در کنار ملت ایران بایستند. با مردم ایران همراه شوید و با رژیم افراطی در تهران معامله نکنید.»

این در حالی است که شواهد مختلف نشان می‌دهد که مردم ایران به طور گسترده خواهان حل اختلافات ایران و آمریکا از طریق مذاکره هستند. ادعای مطرح شده از سوی شاهزاده  مبنی بر این که «مردم ایران بپا خاسته‌اند. در هفته‌های اخیر، اعتراضات بار دیگر در سراسر ایران شعله‌ور شده است.» چیزی بیش از اغراق و تبلیغات برای به شکست کشاندن مذاکرات نیست. پس با توجه به این شرایط، تعبیری که شاهزاده از «ایستادن در کنار ملت ایران» دارد چیزی جز دعوت او از آمریکا و اروپا برای حمایت و کمک به او و هوادارانش نیست.

سفر اخیر عراقچی در فاصله دور اول و دوم مذاکرات و دیدار او با پوتین، همچنین سفر هیئت بلندپایه عربستان سعودی به ریاست وزیر دفاع این کشور در هفته گذشته به ایران، سخنان آقای خامنه‌ای بعد از دور اول و تمایل این کشورها به توافق، همه نشان از تمایل ایران به پیشبرد مذاکرات و رسیدن به یک توافق در هماهنگی با متحدان و همسایگان بزرگ ایران است.

علیرغم این نشانه‌های مثبت، برای داوری درباره موفقیت مذاکرات باید منتظر بود.

حتی اگر مذاکرات به توافق منجر شود، اقتصاد ایران و توسعه در کشور، حتی به مفهوم اقتصادی آن، با موانع بزرگی روبروست. موفقیت مذاکرات و رفع تحریم‌ها اما طلیعه شروع ترمیدور در روابط خارجی ایران است، اما آیا می‌تواند به آب شدن یخ‌های روابط ایران با آمریکا و دیگر کشورهای غربی بینجامد و سرانجام ایران یک کشور عادی در روابط بین‌المللی و منطقه‌ای شود؟

پاسخ به این سؤال به چگونگی صف‌بندی نیروهای سیاسی، جامعه مدنی و توازن قوا میان آن‌ها و وقوع ترمیدور داخلی دارد. ترمیدوری که دهه‌هاست در ایران برای داشتن یک دولت کارآمد و رفع تبعیض یا بازگشت به حالت عادی به تعویق افتاده است.

* ترمیدور به دوره فروکش کردن خشونت و شدت حرکت‌های انقلابی و آغاز دوره آرامش و برگشت از ایده‌های انقلابی اشاره دارد.