بیلان دولت پزشکیان و اصلاح‌طلبان
حمید فرخنده
 |
زمانی که سانحه بالگرد ابراهیم رئیسی اتفاق افتاد مدت‌ها بود که طراحان پروژه «حاکمیت یکدست» به بن‌بست آن پی برده بودند. وحدت صوری در رأس قدرت نه‌تنها به پایان اختلافات درون‌ساختاری نیانجامیده بود، بلکه دولت رئیسی نیز در مدیریت اجرایی و به‌ویژه حل بحران‌های اقتصادی، ضعیف‌تر از اسلاف خود عمل کرده بود. با این‌همه، رئیسی در تبعیت از رهبری، بی‌رقیب‌ترین رئیس‌جمهور دوران جمهوری اسلامی به‌حساب می‌آمد.
مرگ او اما فرصتی پدید آورد، مجالی برای اصلاح مسیر حاکمیت یکدست. رهبر نظام نیز کوشید با بهره‌گیری از آن فرصت، مشارکتِ بی‌سابقه پایین در انتخابات‌های پیشین را جبران کند، نظم اداره کشور را تا حدی بازگرداند و ایران را در آستانه پیروزی احتمالی ترامپ، در موقعیتی مقاوم‌تر قرار دهد.
تأیید صلاحیت مسعود پزشکیان از سوی شورای نگهبان را می‌توان در پرتو همین نیاز رهبر جمهوری اسلامی تحلیل کرد.
با اعلام حضور پزشکیان، بخشی از اصلاح‌طلبان که از انتخابات مجلس ۱۳۹۸ به این‌سو میدان رقابت را ترک کرده بودند، این‌بار فعالانه وارد کارزار شدند و در انتخاباتی نه‌چندان پرشور، به پیروزی او در برابر سعید جلیلی کمک کردند. خطر حتمی پیروزی جلیلی در دور دوم، بسیاری از نخبگان، دانشگاهیان و کنشگران سیاسی را که پیش‌تر انتخابات را تحریم کرده بودند، به میدان کشاند. آنان مردم را به رأی دادن به پزشکیان فرخواندند تا از تقویت افراط‌گرایی در ساختار حاکمیت جلوگیری شود.
اکنون هفت ماه از آغاز به کار دولت جدید می‌گذرد. هرچند تحولات مهمی در عرصه داخلی و منطقه‌ای از همان روز تحلیف رقم خورد، اما دستاوردهای پزشکیان با آنچه در وعده‌های انتخاباتی‌اش مطرح کرده بود، فاصله زیادی دارد. او در فاصله میان دو دور انتخابات در برابر دوربین تعهد داده بود که اگر با بحران‌سازی‌های مشابه در دولت‌های خاتمی و روحانی روبرو شود، استعفا خواهد داد. اما پس از استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصادش و کنار رفتن تحمیلی محمدجواد ظریف از معاونت راهبردی ریاست جمهوری، بسیاری از رأی‌دهندگان و حتی تحریم‌کنندگان انتخابات، بر لزوم پایبندی او به آن وعده و استعفایش تاکید کردند.
کناره‌گیری علی طیب‌نیا از مشاورت عالی اقتصادی، عمل‌نکردن به وعده رفع فیلترینگ، ناکامی در تصویب FATF و عقب‌نشینی‌های پیاپی پزشکیان در برابر جریان‌های تندرو تحت عنوان «وفاق» همگی از جمله دلایلی‌اند که منتقدان برای درخواست استعفای او مطرح کرده‌اند. اینکه پزشکیان نسبت به ماه‌های اول پیروزی در انتخابات آگاهانه یا ناخودآگاهانه کمتر از نهج‌البلاغه نقل قول میکند، چه بسا نشانه متقاعد شدن او از کارساز نبودن نصیحت به کسانی است که جانماز آب می‌کشند اما با روش، منش و انصاف نقل شده درباره امام علی بیگانه‌اند.
در برابر این ناکامی‌ها، اقدامات مثبتی نیز بوده که نمی‌توان از آنها چشم پوشید: مخالفت با اجرای قانون عفاف و حجاب، بازگشت برخی استادان و دانشجویان اخراجی به دانشگاه، انتخاب استاندار سنی‌مذهب، انتصاب برخی مدیران کاردان (البته در چارچوب ملاحظات ساختار سیاسی)، تنش‌زدایی با کشورهای منطقه، بهبود نسبی آزادی بیان، بهتر شدن وضعیت فضای مجازی، رفع حصر مهدی کروبی و اخیرا پایان دادن به تجمع غیرقانونی افراط‌گرایان در مقابل مجلس توسط نیروی انتظامی.
بعلاوه، در کشوری که جبهه پایداری و چهره‌هایی چون جلیلی هنوز در سودای قدرت‌اند، پیروز نشدن جلیلی به خودی خود دستاوردی مهم به شمار می‌رود.
با این‌همه، شاید دور از انتظار نباشد که اصلاح‌طلبانی که پس از سه دوره تحریم انتخابات، مردم را به مشارکت در انتخابات پیش‌رس در تیرماه ۱۴۰۳ دعوت کردند درباره بیلان هفت ماهه رئیس‌جمهور اعلام نظر کنند. به نظر می‌رسد آنها بیش از آنچه شرایط کنونی سیاسی اقتضا میکند، ساکت هستند.
پزشکیان، بی‌تردید باید نسبت به برخی وعده‌های عملی‌نشده‌اش پاسخگو باشد. اما در نقد او، نباید از یاد برد که کارهایی که بخاطر پیروزی او صورت نگرفته کم ارزش‌تر از اقداماتی که او می‌بایست انجام دهد، نیست.
استعفای پزشکیان در شرایط فعلی، نه کمکی به بهبود وضعیت اقتصادی خواهد کرد، نه فضای سیاسی کشور را بازتر می‌سازد، و نه موضع ایران در مذاکرات غیرمستقیمِ اعلام شده از سوی رهبر کشور را تقویت خواهد کرد.
در تاریخ سیاسی ایران، استعفا کمتر به‌عنوان ابزار اعتراض و یا مرزبندی بین قدرت و مسئولیت سیاسی به‌کار رفته است. خاتمی و روحانی نیز، در دور دوم ریاست جمهوری خود با مانع‌تراشی از سوی هسته سخت قدرت و آقای خامنه‌ای روبرو شدند، با این وجود، بجای استعفای شجاعانه سوختند و ساختند. کنار آمدنی که سرمایه اجتماعی و محبوبیت مردمی آنها را به شدت کاهش داد. اگر در زمان «هر ۹ روز یک بحران» و شعار علیه اسرائیل به زبان عبری روی موشک نوشتن که به شکست برجام کمک کرد، این دو رئیس جمهور از مقام خود کناره‌گیری کرده بودند، امروز اصلاح‌طلبان در صحنه سیاسی کشور به مراتب از اعتبار و اقبال گسترده‌ای برخوردار بودند.
امروز، بیان انتقاد صریح از کم‌کاری‌های دولت پزشکیان و عقب‌نشینی‌هایش به نام «وفاق»، نه تضعیف دولت است، نه بازی در زمین مخالفان، بلکه تقویت او در چانه‌زنی برای تحقق مطالباتی‌ست که مردم به امید آنها، در تیرماه ۱۴۰۳ پای صندوق‌ها رفتند.
نظر خوانندگان:
■ فرخنده گرامی، با بخش هایی از گفته هایتان موافقم، استعفای پزشکیان امروز بی‌معنی است. اما یک دلیلش کرنش بی‌اندازه وی است که وزن دولتش را این چنین پایین آورده است. در ضمن: کمی بی‌انصافی است که بابت عقب‌نشینی محدود رژیم بر سر حجاب به دولت پزشکیان امتیاز بدهیم. نیاز به تفسیر نیست که کدام جان‌فشانی‌ها و از خود گذشتگی‌ها شرایط عقب‌نشینی رژیم را فراهم کرد.
روزتان خوش، پیروز
■ پیروز گرامی، بحث من بر سر عقب‌نشینی محدود حکومت نبود، اشاره به موضوع مشخص عدم اجرای قانون حجاب و عفاف تصویب شده توسط مجلس بود. همان قانونی که تندروها در اعتراض به عدم اجرای آن توسط دولت، جلوی مجلس ۴۳ روز تحصن غیرقانونی کردند. اتفاقا یکی از مواردی که پزشکیان صراحت کلام و ایستادگی داشته همین مورد است. من طبیعتا مخالفتی با نظر شما ندارم که عوض شدن وضعیت حجاب در کشور یا همان «عقب‌نشینی محدود» در درجه اول محصول مبارزات شجاعانه جوانان کشور است که با جان‌ها و چشم‌های خود هزینه‌اش را در خیابان پرداختند.
با احترام/ حمید فرخنده
■ بنظر من ارزیابی درستی از عمکرد ۷ ماهه دولت پزشکیان آقای فرخنده ارائه دادند. استعفا دولت پزشکیان را من هم مطرح کرده بودم و انتقادات درستی از ضرر و زیان صرفنظر از غیر عملی بودن استعفا پزشکیان مطرح شد که به نظر من بخشی از آنان در شرایط امروز درست بود. منتها همانگونه آقای فرخنده بدرستی اشاره پایگاه اجتماعی و مدافعان پزشکیان به شدت کاهش یافت. عباس عبدی نوشت: “پزشکیان اگر نمی‌تواند وعده‌ها را عملی کند، راهش را بکشد و برود/ محبوبیت رئیس جمهور نصف شده/ اعتراضات بعدی، خیلی فراگیر خواهد بود”.
بااین حال من فکر می‌کنم سرنوشت دولت پزشکیان و شخص ایشان به مسئله مذاکره و توافق گره است. قضاوت نهائی سرنوشت دولت چهاردهم را موکول کنیم به چند ماه آینده. اگر توافق نشود قطعا تحریم های فلج کننده افزایش خواهد یافت و احتمال حمله نظامی اسرائیل قطعی خواهد شد و کشور ما با وضعیت خطرناکی مواجه خواهد شد. در آنزمان چه خواهد شد؛ پاسخ دشوار است.
اسی زرگریان
