بهترین راه کمک آمریکا به کردهای سوریه

(رابرت اس. فورد/Robert S. Ford سفیر سابق آمریکا در سوریه است)

فارین افرز / ۵ مارس ۲۰۲۵

بهترین کمک آمریکا به سوریه، خروج از این کشور است

به محض این که شورشیان گروه اسلام‌گرای هیئت تحریر الشام از سنگرهای خود در شمال غربی کشور به سمت جنوب حرکت کردند و سقوط دولت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، را رقم زدند، جنگ داخلی ۱۳ ساله سوریه در دسامبر به‌طور ناگهانی پایان یافت. حکومتی که شش دهه بر سر قدرت بود، در عرض چند هفته به پایان رسید. هیئت تحریر الشام که تحت رهبری احمد الشرع، چهره‌ای عمل‌گرا، اداره می‌شود، هم‌اکنون دولت موقت سوریه را هدایت می‌کند و آماده است تا در بهار آینده یک دولت انتقالی را تشکیل دهد. هنوز مشخص نیست که آیا الشرع خواهد توانست کشوری متنوع و چنددسته را متحد کند، آیا می‌تواند عناصر تندرو هیئت تحریر الشام را مهار کند، و آیا او در صورتی که به سمت یک حکومت فراگیرتر و معتدل‌تر حرکت کند، حمایت دیگر جوامع سوری را به دست خواهد آورد یا نه.

یکی از ابهاماتی که سوریه با آن مواجه است، آینده حضور آمریکا در این کشور است. از سال ۲۰۱۴، واشنگتن از یک اداره خودگردان در شمال شرقی سوریه حمایت کرده که عمدتاً متشکل از جناح‌های کردی بوده است. این ائتلاف که تحت پرچم نیروهای دموکراتیک سوریه یا (SDF) فعالیت می‌کند، از هرج‌ومرج ناشی از جنگ داخلی سوریه استفاده کرد تا منطقه‌ای را در امتداد مرز ترکیه تحت کنترل خود درآورد. این نیروها با ارتش اسد، ترکیه و شبه‌نظامیان مورد حمایت آنکارا، گروه‌های وابسته به القاعده و به‌ویژه داعش مقابله کردند. نیروهای آمریکایی با همکاری نزدیک با  SDF، داعش را از آخرین پایگاه‌هایش در سوریه بیرون راندند. ایالات متحده همچنان حدود ۲۰۰۰ سرباز و تعدادی پیمانکار را در حدود ۱۲ پایگاه عملیاتی و کوچک در شرق سوریه مستقر کرده تا از تلاش‌های مداوم SDF برای سرکوب داعش و جلوگیری از حملات ترکیه حمایت کند.

با این حال، علی‌رغم این حمایت، داعش همچنان در سوریه فعال است. اکنون که حکومت اسد سقوط کرده، ایالات متحده می‌تواند با یک شریک جدید که احتمالاً تأثیرگذارتر و کارآمدتر است در نبرد علیه داعش همکاری کند: دولت جدید سوریه در دمشق. همکاری بیشتر، چه به‌صورت مستقیم و چه غیرمستقیم، با این دولت نوپا می‌تواند امنیت منطقه‌ای را تقویت کند، به درگیری‌های جاری در شرق سوریه پایان دهد و به آمریکا اجازه دهد که منابع کمتری را در این کشور صرف کند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، همواره از درگیر شدن این کشور در جنگ‌های خارجی، به‌ویژه در خاورمیانه، ابراز نارضایتی کرده است. همکاری با دولت انتقالی جدید در دمشق می‌تواند به واشنگتن اجازه دهد که سوریه را با شرایطی که خود تعیین می کند، ترک کند.

ابزار نامناسب

بسیاری از مقامات و تحلیلگران آمریکایی، اداره خودگردان در شمال شرق سوریه را شریکی قابل‌اعتماد در تأمین آنچه واشنگتن “شکست پایدار داعش” می‌نامد، می‌دانند اما شاخه نظامی این مدیریت، یعنی «نیروهای دموکراتیک سوریه» (SDF)، در ریشه‌کن کردن این گروه تروریستی اسلام‌گرا ناکام مانده است. شش سال پس از تصرف آخرین پایگاه داعش در سوریه توسط SDF، جنگجویان این گروه همچنان در مناطق مرکزی و شرقی سوریه فعالیت دارند. اقدامات SDF موجب نارضایتی جوامع عرب محلی شده است. این نیرو که تحت کنترل شدید «یگان‌های مدافع خلق» (YPG)، یک گروه شبه‌نظامی کردی، قرار دارد، مرتکب قتل‌های فراقضایی شده، شهروندان عرب را به‌طور غیرقانونی بازداشت کرده، از آن‌ها برای آزادی بستگانشان اخاذی کرده، جوانان عرب را به اجبار به خدمت نظامی کشانده، نظام آموزشی را مطابق با دستورکار سیاسی YPG تغییر داده و تعداد زیادی جنگجوی کرد غیرسوری را در صفوف خود جذب کرده است. این اقدامات برخی از افراد محلی را به سوی داعش سوق داده است. البته، این تخلفات ناچیزتر هستند اما باعث اصطکاک شدیدی با جوامع عرب به‌ویژه در مناطقی شده‌اند که YPG رهبری نیروهای SDF را بر عهده دارد.

«نیروهای دموکراتیک سوریه» همچنین به دلیل دشمنی دیرینه میان ترکیه و YPG با مشکلاتی مواجه است. «یگان‌های مدافع خلق» گاهی به مواضع ترکیه در سوریه و داخل خاک ترکیه حمله می‌کند، امری که نگرش قدیمی آنکارا مبنی بر اینکه YPG یک گروه تروریستی است را تقویت کرده است. در مقابل، نیروهای نظامی ترکیه و شبه‌نظامیان سوری مورد حمایت آنکارا به‌شدت YPG را در شمال سوریه تحت فشار قرار داده‌اند. این درگیری‌ها، توجه و منابع SDF را از نبرد علیه داعش در جنوب منحرف کرده است.

در اواخر فوریه، یکی از رهبران کلیدی کرد خواستار آتش‌بس با ترکیه شد. عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان (PKK) - گروهی که با YPG مرتبط است و از دیرباز علیه دولت ترکیه جنگیده - از نیروهای وابسته به خود خواست تا سلاح‌هایشان را زمین بگذارند و جنگ علیه ترکیه را متوقف کنند. اما رهبران YPG این درخواست را رد کرده و تأکید کردند که شامل آن‌ها نمی‌شود. ترکیه نیز حاضر به تغییر سیاست خود و پذیرش یک منطقه خودگردان کردی در سوریه که YPG در آن نقش عمده‌ای داشته باشد، نیست.

مسیر دمشق

به جای اتکا به SDF، ایالات متحده می‌تواند از دولت جدید دمشق برای نابودی داعش کمک بگیرد. در نگاه اول، این پیشنهاد ممکن است عجیب به نظر برسد. آمریکا هیئت تحریر الشام، گروهی که اسد را سرنگون کرد و اکنون دولت سوریه را هدایت می‌کند، یک گروه تروریستی می‌داند. با این حال، چنین برچسبی مانع از آن نشده است که واشنگتن با YPG، که با PKK - گروهی که ایالات متحده نیز آن را سازمانی تروریستی می‌داند - ارتباط دارد، همکاری کند.

البته، نباید از شدت نظامی‌گری و ایدئولوژی خشونت‌آمیز هیئت تحریر الشام (هیئت تحریرالشام) چشم‌پوشی کرد. زمانی که من سفیر آمریکا در سوریه بودم، در پاییز ۲۰۱۲ پیشگام تلاش آمریکا برای قرار دادن جبهه النصره - گروهی وابسته به القاعده که بعدها هیئت تحریر الشام از دل آن شکل گرفت - در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی بودم. ما مجبور شدیم سفارت آمریکا در دمشق را در فوریه ۲۰۱۲ به دلیل تهدید جدی از سوی این گروه تعطیل کنیم. جبهه النصره بعداً ارتش آزاد سوریه - ائتلاف شورشیان ضد اسد که وزارت خارجه و سازمان سیا از آن حمایت می‌کردند - را درهم شکست و در سال‌های اولیه جنگ داخلی، اقلیت‌های مسیحی و علوی را مورد آزار و اذیت قرار داد. احمد الشرع، رهبر فعلی هیئت تحریرالشام، این گروه را در طول تغییر نام‌ها و تحولات مختلف هدایت کرد تا اینکه در سال ۲۰۱۷ به هیئت تحریر الشام تبدیل شد. بسیاری از مقامات در واشنگتن تردید دارند که نسخه جدید این گروه واقعاً از تروریسم فاصله گرفته باشد یا از یک ایدئولوژی سخت‌گیرانه و غیرقابل‌انعطاف دست کشیده باشد.

اما الشرع مدعی خلاف این موضوع است. جبهه النصره و سپس هیئت تحریرالشام سال‌ها تلاش کردند تا خود را از گروه‌های تروریستی اسلام‌گرا جدا کنند. الشرع در سال ۲۰۱۴ از داعش جدا شد و سپس نیروهایش در نبردهای خونینی با این گروه درگیر شدند تا جایی که آن را از شمال غربی سوریه بیرون راندند. او همچنین در سال ۲۰۱۶ به‌طور علنی از القاعده فاصله گرفت و نیروهایش علیه یک گروه وابسته به القاعده به نام “حراس‌الدین” در شمال غرب سوریه جنگیدند. نه جبهه النصره و نه هیئت تحریرالشام پس از قطع ارتباط با داعش و القاعده، حملات تروریستی انجام ندادند؛ بلکه هرگونه تلاش این گروه‌ها برای بازگشت به شمال غرب سوریه را سرکوب کردند. اقدامات آن‌ها طی هشت سال گذشته، توجیه حفظ هیئت تحریرالشام در فهرست رسمی سازمان‌های تروریستی خارجی را دشوارتر کرده است.

هیئت تحریرالشام همچنین تلاش کرده است تا وجهه عمومی خود را ترمیم کند. از سال ۲۰۲۲، بدون اینکه از هدف خود برای برپایی یک حکومت اسلامی در سوریه دست بکشد، شروع به بازگرداندن خانه‌ها و زمین‌های کشاورزی مسیحیان که در طول جنگ داخلی توسط اسلام‌گرایان مصادره شده بود، کرد. رهبران مسیحی در ادلب به من گفتند که تا سپتامبر ۲۰۲۳، تقریباً تمام املاک مصادره‌شده به صاحبانشان بازگردانده شده است.

این سابقه نشان می‌دهد که هیئت تحریرالشام، در مقایسه با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، احتمال بیشتری دارد که جذابیت داعش را در میان برخی جوامع کاهش داده و در نهایت این گروه را مهار کند. الشرع موفق شده است القاعده و داعش را در شمال سوریه شکست دهد. مناطقی که او در دهه گذشته کنترل کرده، از فعالیت‌های داعش مصون بوده‌اند. درحالی‌که SDF به دلیل فشارهای ترکیه محدود شده است، دولت تحت رهبری هیئت تحریرالشام در حال کسب حمایت روزافزون منطقه‌ای، از جمله از سوی ترکیه است. از همه مهم‌تر، الشرع می‌تواند حمایت جوامع عرب در شرق و شمال شرق سوریه را که داعش از میان آن‌ها نیرو جذب می‌کند، به دست آورد.

دولت انتقالی سوریه باید گروه‌های عرب مسلحی را که در حال حاضر تحت فرمان مستقیم یگان‌های مدافع خلق (YPG) هستند، تحت کنترل وزارت دفاع در حال شکل‌گیری در دمشق درآورد. در همین حال، دولت دمشق باید فرمولی را بیابد که بر اساس آن مسئولیت حکمرانی در جوامع عرب در شرق سوریه را بر عهده گیرد و SDF را از این مسئولیت معاف کند. این اقدامات بی‌تردید موجب نارضایتی SDF خواهد شد، اما به سوریه و شرکای منطقه‌ای آن کمک می‌کند تا سرانجام داعش را شکست دهند.

دولت ترامپ باید کانالی برای گفت‌وگو با دولت تحت رهبری هیئت تحریرالشام باز کند تا درباره اقدامات آینده علیه داعش بحث کند. این گفت‌وگو باید موضوعاتی مانند نحوه پیوستن شبه‌نظامیان عرب محلی که اکنون زیر چتر SDF هستند به عملیات دولت دمشق علیه داعش، اعزام نیروهای دمشق به مناطقی که داعش هنوز در آن فعال است و جدول زمانی اجرای این اقدامات را شامل شود. دو طرف همچنین می‌توانند درباره نحوه تبادل اطلاعات امنیتی میان سوریه و آمریکا گفت‌وگو کنند؛ اطلاعات آمریکایی‌ها در ژانویه به الشرع کمک کرد تا از یک حمله داعش در دمشق جلوگیری کند.

این مذاکرات همچنین باید سخت‌ترین مسئله را بررسی کند: آینده اردوگاه‌های الهول و روژ، که حدود ۴۰ هزار نفر از وابستگان داعش در این مکانها همچنان تحت بازداشت SDF هستند. الشرع هیچ‌گونه چالشی از سوی عناصر اسلام‌گرای تندرو را تحمل نکرده و دولت او در شمال غرب سوریه یک برنامه کوچک بازپروری افراط‌گرایان را اجرا کرده است. اما ابعاد چالش در اردوگاه الهول بسیار فراتر از آن چیزی است که الشرع تاکنون با آن مواجه بوده است.

برای کمک به دولت دمشق در تثبیت اوضاع سوریه و مبارزه موفقیت‌آمیز با داعش، واشنگتن باید تحریم‌های خود علیه سوریه را کاهش دهد. طبق برآورد بانک جهانی در سال ۲۰۲۱، بازسازی سوریه پس از تخریب گسترده ناشی از جنگ داخلی، بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. سوری‌ها هم به کمک‌های بین‌المللی و هم به سرمایه‌گذاری خصوصی نیاز دارند، اما تحریم‌های آمریکا علیه اتباع خارجی که در سوریه تجارت می‌کنند، مانع ورود سرمایه و کالاهای مورد نیاز این کشور خواهد شد.

تاجران سوری که در ژانویه در دمشق با آن‌ها دیدار داشتم، تأکید کردند که معافیت‌های موقتی که دولت بایدن در زمینه انرژی و کمک‌های بشردوستانه وضع کرده، به هیچ‌وجه برای بازسازی کشور کافی نیست. اگر دولت ترامپ تمایلی به لغو کامل تحریم‌های متنوع علیه سوریه ندارد، می‌تواند حداقل با یک معافیت یک‌ساله قابل تمدید برای تحریم‌هایی که بر بخش‌های مالی، ساخت‌وساز و مهندسی، بهداشت، آموزش، حمل‌ونقل و کشاورزی تأثیر می‌گذارند، شروع کند. این اقدامات نیازی به هزینه کردن از خزانه‌داری آمریکا ندارند؛ کشورهای منطقه و سایر اهداکنندگان حاضرند به سوریه کمک کنند. اما تحریم‌های ثانویه آمریکا نباید مانع ورود این کمک‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خصوصی شوند. بدون انجام چنین سرمایه‌گذاری‌هایی، سوریه همچنان در وضعیت بحرانی باقی خواهد ماند و قادر نخواهد بود داعش را شکست دهد، همان‌طور که دولت ضعیف اسد بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴ نتوانست این کار را انجام دهد.

کنترل از راه دور

چرخش از نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به سمت دولت جدید در دمشق، به معنای محکوم کردن کردهای سوریه به داشتن آینده‌ای تاریک نیست. امنیت و رفاه جوامع کرد، نه به قدرت‌های خارجی، بلکه به این بستگی دارد که دولت سوریه چگونه حقوق آن‌ها و سایر شهروندان سوری را رعایت کند. هنوز مشخص نیست که هیئت تحریرالشام تا چه اندازه واقعاً مایل است یک دموکراسی فراگیر در سوریه ایجاد کند. اما این واقعیت انکارناپذیر است که سوری‌هایی که تحت کنترل دولت جدید زندگی می‌کنند، از حقوق سیاسی و شخصی بیشتری نسبت به هر زمانی از زمان به قدرت رسیدن حزب بعث در سال ۱۹۶۳ برخوردارند.

من در نیمه دوم ژانویه، ده روز را در سوریه گذراندم، از جمله یک هفته در دمشق بودم. آزادی بیان در همه جا مشهود بود. در کافه‌ها، سوری‌هایی که من نمی‌شناختم، آزادانه به بحث‌های سیاسی ملحق می‌شدند و دولت تحت کنترل هیئت تحریرالشام را نقد می‌کردند. تظاهرات‌های کوچکی که در پایتخت شکل گرفتند، بدون دخالت پلیس ادامه یافتند. در محله‌های مسیحی شهر قدیم، تزئینات کریسمس دیده می‌شد و در روز یکشنبه ناقوس کلیساها به صدا درآمدند. مسیحیان دمشق نگران بودند، اما اذعان داشتند که ترس آن‌ها نه از عملکرد هیئت تحریرالشام، بلکه از پیشینه ایدئولوژیک آن ناشی می‌شود.

ترامپ درست می‌گوید که نباید نسخه‌ای از پیش تعیین‌شده برای آینده سیاسی سوریه ارائه داد. در ۸ دسامبر، بلافاصله پس از فرار اسد به روسیه، ترامپ توییت کرد که آینده سوریه مسئله‌ای نیست که ایالات متحده تعیین کند. سوری‌ها باید قانون اساسی جدیدی تدوین کنند که احتمالاً شامل نوعی عدم تمرکز و فدرالیسم خواهد بود — ویژگی‌هایی که رهبران SDF و سایر گروه‌های اقلیت سوری به دنبال تضمین آن هستند. تدوین این قانون اساسی زمان‌بر خواهد بود و نیاز به صبر فراوان دارد. تنها با یک قانون اساسی قوی، سوری‌ها می‌توانند انتخابات برگزار کنند.

واشنگتن می‌تواند برای نابودی داعش به دولت جدید دمشق تکیه کند. البته باید در نظر داشت که برگزاری انتخابات و تعیین سهمیه‌هایی برای اقلیت‌ها در دولت، به‌تنهایی تضمینی علیه استبداد نیستند. تجربه افغانستان و عراق در قرن بیست‌ویکم نشان داده که حل مشکلات عمیق‌تر فرهنگ سیاسی دشوار است. انتخابات در سوریه تنها در صورتی می‌تواند به ثبات واقعی و حکمرانی خوب کمک کند که دولت انتقالی قبلاً حاکمیت قانون را برقرار کرده و آزادی‌های سیاسی و شخصی را تضمین کرده باشد، از جمله آزادی عقیده و بیان، آزادی دین، آزادی اجتماعات، آزادی تجمعات، و پایان دادن به بازداشت خودسرانه. کشورهای غربی باید دمشق را ترغیب کنند که با همه سوری‌ها به عنوان شهروندان یک کشور که از حقوق اساسی برخوردارند رفتار کند و قدرت‌های خارجی نباید به دنبال دامن زدن به اختلافات میان کردها، مسیحیان، دروزی‌ها، علوی‌ها و مسلمانان سنی باشند.

ایالات متحده باید آماده باشد که SDF را کنار بگذارد و این گروه را به سمت ادغام در ساختارهای سوریه جدید سوق دهد. واشنگتن باید بر این نکته تأکید کند که نیروهای آمریکایی بیش از دو سال دیگر در سوریه باقی نخواهند ماند زیرا روند انتقال قدرت در شمال شرقی سوریه ادامه دارد. تمامی گروه‌های SDF، چه کُرد و چه عرب، باید در این بازه زمانی در ارتش جدید سوریه ادغام شوند. واشنگتن باید دمشق، SDF و اداره خودگردان را تحت فشار قرار دهد تا یک توافق انتقالی را مذاکره کنند که شامل مسائل امنیتی، آینده کوتاه‌مدت ساختارهای اداری موجود در مناطق خودگردان و بازگشت خدمات دولتی مرکزی، از جمله کنترل مرزها و بازگشایی دفاتر اداری دولتی برای صدور گذرنامه و ثبت معاملات ملکی باشد.

اما واشنگتن نباید در جزئیات این روند غرق شود. کافی است پیامی ساده را به دمشق منتقل کند: اگر دولت جدید سوریه بخواهد اداره خودگردان را کنار بگذارد و بدون همکاری کردها یک انتقال سیاسی را تحمیل کند، این اقدام منجر به درگیری جدید، تضعیف مبارزه علیه داعش، و تأخیر در بررسی کاهش تحریم‌های آمریکا خواهد شد. و پیام واشنگتن به SDF نیز باید ساده باشد: سقوط حکومت اسد به این معناست که اکنون زمان اتخاذ تصمیمات سخت درباره آینده امنیت و مدیریت مناطق تحت کنترل SDF از جمله انحلال تدریجی این گروه فرا رسیده است.

ایالات متحده نباید به دنبال تخصیص سهمیه یا تعیین جایگاه خاصی در دولت برای کردهای سوریه یا هر گروه دیگری باشد. هیئت تحریرالشام اختصاص سهمیه‌های مبتنی بر قومیت یا مذهب را رد کرده و سیستم تقسیم قدرت قومی و مذهبی که آمریکا در عراق پیاده کرد را یک اشتباه دانسته است. تنها راه ایجاد یک دموکراسی واقعی در سوریه، فعالیت مدنی همراه با حاکمیت قانون و حفاظت از آزادی‌های سیاسی و شخصی است. این روند کند و پرچالش خواهد بود، و در نهایت مسئله‌ای است که خود سوری‌ها باید آن را حل کنند. اما این امر نباید مستلزم دخالت مستقیم آمریکا — یا حضور نیروهای آمریکایی در سوریه — باشد.

منبع: کردپرس