معامله بزرگ ترامپ با ایران نباید مردم آن را رها کند
مایکل آیزنر
(مایکل آیزنر، مشاور حقوقی کمپین حقوق بشر در ایران است)
Foreign Policy
۱۱ فوریه ۲۰۲۵
برگردان: شریف زاده / آزاد
«نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران» این شعار تظاهر کنندگان ایران است که در اعتراضات سر تا سری ایران سر میدهند واین شعار می‌تواند «خواسته عمده» آنها برای آینده کشور باشد.
سرکوب وحشیانه موج اعتراضات که از شهریور ۱۴۰۱ آغاز شد، معترضان که نماینده بخش فزاینده‌ای از جمعیت ایران هستند - چالشی بزرگ برای رژیمی هستند که متحمل یک رشته شکست‌های ویرانگر در خارج از کشور و بحران مشروعیت در داخل کشور شده‌اند.
رژیم ایران به شدت به کاهش تحریم‌ها احتیاج دارد تا بتواند اقتصاد رو به‌زوال خود را با یک توافق هسته‌ای جدید ترمیم کند. این برای ایالات متحده یک فرصت تاریخی فراهم کرده است و به آن امکان می‌دهد تا در معامله‌ای بزرگی در این مذاکره بتواند خاورمیانه را تغییر دهد.
دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، که خود را یک «معامله‌گر ماهر» و مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، که خود را «قهرمان حقوق بشر» معرفی کرده‌اند و در حال حاضر مشغول بررسی جزئیات توافقی جدید هستند، نباید این معترضان شجاع ایران را در برابر تندروهای حکومت تنها بگذارند.
بدون پاسخگویی به مردم خویش، رژیم ایران ممکن است ظرفیت هسته‌ای را در ازای کاهش تحریم‌ها مبادله کند، این مبادله سیاسی منجر به بهبودی نسبی اقتصادی نظام می‌شود، و این امر به آن اجازه می‌دهد که به سرکوب جامعه مدنی سرعت ببخشد. چنین توافقی ممکن است به قدرت جمهوری اسلامی و به بقای آن به عنوان دشمن سرسخت ایالات متحده و منافع امنیت ملی‌اش کمک کنید.
دولت ترامپ برای به حداقل رساندن دامنه‌ی تهدیدهای ناشی از احیای قدرت ایران و پیشبرد منافع بلند‌مدت ایالات متحده، باید اطمینان حاصل کند که هر توافق جدید شامل شروطی باشد که از فعالان جامعه مدنی ایران حمایت کند و به توانمندی آنها بیافزاید؛ فعالانی که به شدت با سیاست‌های منطقه‌ای رژیم و مواضع ضدغربی آن مخالف‌اند. تنها چنین توافقی می‌تواند نقش حیاتی در هدایت ایران به سمت نزدیکی معنادارتر و پایدار تر با ایالات متحده ایفا کند.
زمان به سود رژیم ایران نیست زیرا که بیش از آنکه ایالات متحده به یک معامله بزرگ نیاز داشته باشد، ایران به رفع تحریم‌ها نیاز دارد.
در زمانی که اقتصاد ایران در حال فروپاشی است، ترامپ دارای قدرت قابل توجهی برای انجام مذاکرات وگرفتن یک نتیجه بهتر از توافق - که به اعتراضات اعلام شده وی هم روبرو بود - برنامه اقدامات مشترک (برجام) دوران أوباما باشد، از جمله، محدودیت‌های سختگیرانه تر برمقوله هسته‌ای ایران و برنامه موشک‌های بالیستیک وهمچنین جلوگیری از تدارکات مجدد نیروهای نیابتی ایران توسط نظام ایران.
در شرایطی که اقتصاد ایران به هم ریخته است، ترامپ اهرم قابل‌توجهی برای مذاکره در مورد توافق جدیدی خواهد داشت که به ایرادات اعلام شده وی نسبت به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دوره اوباما، از جمله محدودیت‌های شدیدتر بر برنامه‌های هسته‌ای و موشک‌های بالستیک ایران و جلوگیری از تامین مجدد نیروهای نیابتی ایران توسط ایران، رسیدگی می‌کند.
در ماه نوامبر گذشته زمانی که حزب‌الله لبنان به توافق آتش‌بس با اسرائیل دست یافت، از موضع ضعف در حال مذاکره بود، چرا که رهبری ارشد خود و بخش قابل توجهی از زرادخانه خود را از دست داده بود. ایران نیز ممکن است همین کار را با برنامه هسته‌ای آسیب‌پذیر خود و معامله بزرگ با ایالات متحده انجام دهد.
اگر چه چنین توافقی یک برد برای دولت ترامپ خواهد بود، اما همچنین درآمد نفتی ایران را ده ها میلیارد دلار افزایش می دهد و یک راه نجات اقتصادی برای رژیم ایران فراهم می کند که بدون شک به دنبال بازسازی خود به عنوان یک بازیگر مخل منطقه‌ای است. دولت ایالات متحده نباید تردیدی در ماهیت اصلی رژیم ایران داشته باشد، و بر سیاست دیرینه آن در مورد «صبر استراتژیک» توهمی داشته باشد.
ترامپ اعلام کرده است که علاقه‌ای به تغییر رژیم در ایران ندارد. همانطور که یک تحلیلگر ناشناس ساکن تهران اخیراً نوشت: «مسیر اصلاحات مبتنی بر جامعه در ایران، بر تقویت جامعه مدنی متمرکز است. راهبردهای دیگر - مانند جستجوی تغییر از طریق مداخله خارجی، که توسط برخی در دیاسپورا حمایت می‌شود - نتیجه بهتری به همراه نخواهد داشت.»
ایالات متحده منافع حیاتی در حاصل مبارزه برای شکل دهی وایجاد تغییر در آینده ایران دارد، چشم پوشی کردن از براندازی رژیم به معنای ایستادن در حاشیه نیست. ایالات متحده باید حمایت کاملش از مردم ایران اعلام کند، این کار را با اصرار در افزودن شرایطی برای حمایت از فعالیت‌های جامعه مدنی و معترضانی که درتغییر مسیر آینده کشور نقش مهمی دارند، نشان دهد.
با این حال، ایالات متحده منافعی حیاتی در نتیجه مبارزه برای شکل دادن به آینده ایران دارد و چشم پوشی از تغییر رژیم به معنای ایستادن در حاشیه نیست. ایالات متحده باید حمایت کامل خود را از مردم ایران اعلام کند و این کار را می‌تواند با اصرار بر این امر انجام دهد که؛ هرگونه توافق با ایران باید حاوی شرایطی است که به دنبال حمایت از فعالان جامعه مدنی و معترضانی است که در نهایت نقش مهمی در جهت‌گیری آینده کشور خواهند داشت.
ایران در منطقه خاورمیانه یکی از معدود کشورهایی است که دارای مردمی تحصیل کرده و جامعه مدنی فعالی دارد. وکلای منتقد، فعالان سیاسی مدنی، رهبران کارگری، فرهنگیان، روزنامه‌نگاران و هنرمندان و بسیاری دیگر در ایران برای دفاع از حقوق اساسی، مبارزه طولانی و سختی را پشت سر گذاشته‌اند.
جامعه مدنی فعال ایران در دیاسپورا نیز وجود دارد، و هرگونه معامله جدید با ایران باید بر مبنای پایان دادن به عملکرد غیرقانونی رژیم در هدف قرار دادن مخالفان در خارج از کشور باشد. چنین عملی به ایرانیان مخالف خارج از کشور که در سرتاسر دنیا پراکنده هستند، قدرت می‌بخشد. چنین شرایطی به ناراضیان ایرانی در سراسر جهان قدرت می‌دهد که می‌توانند بدون ترس از مجازات، از اصلاحات دموکراتیک و حقوق فعالان جامعه مدنی در ایران دفاع کنند..
گنجاندن شرایطی در توافق جدید با ایران در رابطه با حفاظت از فعالان جامعه مدنی، همچنین می‌تواند الگوی بالقوه‌ای برای مقابله با خشونت فراملی که توسط دیگر رژیم‌های خودکامه - به‌ویژه روسیه و چین اعمال می‌شود، ایجاد کند و نشان دهد که ایالات متحده نقش رهبری خود را در میان جهان غرب از دست نداده است.
به‌طور گسترده‌تر، واشنگتن باید با مشورت با سازمان‌های حقوق بشر و جامعه مدنی مستقر با سابقه طولانی کار در مورد ایران، برای تدوین شرایط خاص و قابل سنجش در مورد حمایت‌های جامعه مدنی، از صدای فعالان داخل ایران حمایت کند.
به این ترتیب، ایالات متحده می‌تواند خواسته‌های جامعه مدنی ایران را به عنوان شروطی در قرار داد معامله بگنجاند، که به عنوان مثال می‌تواند شامل:
- تخفیف مجازات اعدام برای ۵۴ زندانی سیاسی باشد که در حال حاضر به اعدام محکوم شده‌اند.
- آزادی زندانیان سیاسی برجسته مانند نرگس محمدی، برنده جایزه نوبل؛
- آزادی وکلای زندانی حقوق بشر و لغو تعقیب فعال علیه آنها؛
لغو قانون جدید ظالمانه عفاف و حجاب، که تندروها به عنوان میخی بر تابوت جنبش «زن، زندگی، آزادی» معنا می‌کردند.
- و در نهایت باید سازوکار مشخصی برای بازگشت سریع تمامی تحریم‌ها، در صورت نقض این شروط و تعهدات.
پیام‌های متناقض آیت‌الله خامنه‌ای
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، سیگنال‌های متفاوتی در مورد مذاکره با ایالات متحده ارسال کرده است و ابتدا در آگوست ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که «هیچ مانعی» برای مذاکره با «دشمن» وجود نخواهد داشت، اما اخیراً چنین مذاکراتی را «غیرعاقلانه، غیر هوشمندانه و غیر شرافتمندانه» می‌داند.
آیت‌الله علی خامنه‌ای پیام‌های متفاوتی در مورد مذاکره ایران با ایالات متحده ارسال می‌کند. در اگوست ۲۰۲۴ او اعلام کرد مانعی برای مذاکره دولت ایران با دشمنان وجود ندارد، اما اخیرا او گفته است که انجام مذاکره با امریکا «غیرعاقلانه، غیرهوشمندانه و غیرشرافتمندانه است.»
اگر رژیم ایران از سرگیری مذاکرات هسته‌ای را انتخاب کند، خامنه‌ای احتمالاً شرایط جامعه مدنی را به عنوان قرصی سمی برای جمهوری اسلامی رد خواهد کرد. اما مشروعیت خامنه‌ای و دیگر تندروها به‌طرز غیرقابل‌ترمیمی آسیب دیده است و به علت بر بیمار بودن خامنه‌ای، قدرت آنها بر کشور شکننده است.
نسخه دوم کارزار «فشار حداکثری» ترامپ که هم‌اکنون در جریان است، سه کشور باقی مانده اروپایی در برجام را تحت فشار قرار می‌دهد تا اقدامات فوری برای بازگرداندن تحریم‌هایی که توسط این توافق تعلیق شده بودند، اعمال کنند. انجام این تحریم‌ها احتمالاً نارضایتی مردم را افزایش داده، رژیم را بیشتر تحت فشار قرار می‌دهد و فوریت برای رفع تحریم‌ها را برجسته‌تر می‌کند.
احساس «تحت محاصره بودن»، ممکن است تندروهای رژیم را به سمت گسترش دامنه سرکوب‌ها در داخل سوق دهد. این امر خطر انزوای بیشتر و واکنش شدید معترضان جسور را در پی خواهد داشت. در آینده‌ای نزدیک، ایران ممکن است با وضعیت جدیدی روبه‌رو شود که در مواجهه با «بحران ذاتی در داخل کشور»، «تهدیدهای نظامی غیرقابل پیش‌بینی ترامپ» و «شبح سرنوشت بشار اسد در سوریه»، برخی در داخل حکومت به این باور و جمع‌بندی برسند که «صبر استراتژیک» دیگر استراتژیک نیست. در چنین وضعیتی حکومت ممکن است انعطاف‌پذیری بیشتری از خود نشان دهد و شرایطی را در مذاکرات بپذیرد که پیش‌تر قابل‌تصور نبود.
حتی اگر تهران چنین توافقی را رد کند
حتی اگر تهران چنین توافقی را رد کند، حمایت واشنگتن از شروطی که بر توانمندسازی جامعه مدنی متمرکز است، تندروهای حاکمیت را در موضع ضعف قرار خواهد داد و دست معترضان را برای تمرکز حول یک نقطه معین و ارائه سازوکاری برای مطالبه خواست‌ها باز می‌کند.
چنین شرایطی همچنین نشان دهنده برگشت از سیاست‌های شکست خورده قبلی ایالات متحده در این منطقه ـــ از جمله تلاش‌های فاجعه‌بار واشنگتن برای تحمیل دموکراسی از طریق مداخله نظامی است ـــ خواهد بود. واشنگتن امروز می‌تواند برخلاف سال ۱۹۵۳ - زمانی که علیه محمد مصدق، نخست‌وزیر منتخب ایران کودتا کرد - با ایستادن در کنار معترضان «زن، زندگی، آزادی» خود را در سمت راست تاریخ ایران قرار دهد.
همانطور که مارکو روبیو، سناتور وقت در سال ۲۰۲۰ در پی اعتراضات «آبان خونین» در ایران نوشت: «ایستادن در برابر اقتدارگرایی به تلاش، سازماندهی و شجاعت عظیمی نیاز دارد. وقتی ایالات متحده به این معترضان پشت می‌کند، ما فرصت را از دست می‌دهیم تا از قدرت و نفوذ آمریکا برای منافع بیشتر استفاده کنیم و در عوض به کسانی که ایستاده‌اند پیام می‌دهیم که تنها هستند.»
در بحبوحه آشوب در منطقه و مقاومت معترضان «زن، زندگی، آزادی»، موقعیت برای ترامپ و روبیو آماده شده است تا مذاکره بزرگترین معامله را با ایران انجام دهند و در تلاش مردم ایران برای آزادی در کنارشان بایستند و شاید حتی ایران را از اتحاد یا ائتلاف ضدغربی و خودکامگی روسیه، چین، و کره شمالی جدا کنند.
نظر خوانندگان:
■ حالا این مقاله را مقایسه کنید با بعضی از طرفداران لغو تحریم ها که به فعالین مدنی اندرز میدهند که از گنجاندن حقوق بشر یا حمایت از فعالان جامعه مدنی ایران در مذاکرات سخنی نگویند. این واقعیت از نظر نویسنده مقاله را که “بدون پاسخگویی به مردم خویش، رژیم ایران ممکن است ظرفیت هسته‌ای را در ازای کاهش تحریم‌ها مبادله کند، این مبادله سیاسی منجر به بهبودی نسبی اقتصادی نظام می‌شود، و این امر به آن اجازه می‌دهد که به سرکوب جامعه مدنی سرعت ببخشد.” چگونه می‌شود کتمان کرد؟ آیا تنها دلیلش همانا اعتقاد به استحاله در درون رژیم حاکم و به عبارتی اصلاح پذیر بودن نظام حاکم نیست؟ “نخبگانی” که خود از نزدیک شاهد شرایط جامعه بوده و هستند و مردم را دعوت به بیعت مجدد با نظام می‌کردند باید پاسخگو باشند. همین امر در مورد پزشکیان نیز صدق می‌کند که البته انتظار بیهوده‌ای ست. تحریم‌هایی که تنها رژیم و سرکوبگران را هدف قرار می‌دهد حمایت از جامعه مدنیست و تضعیف ابزار و قدرت سرکوب.
با احترام سالاری
■ گزارش خوبی است و من هم چنین می‌پندارم که نویسنده گزارش چندین از بسیاری ایرانیان اصلاح‌طلب حکومتی، ملی مذهبی‌ها و دیگران پیش‌تر است. کاش آنها هم یاد بگیرند.
بهرام خراسانی
