آیا ونس واقعاً متوجه شد که در داخائو چه دیده است؟
جیم تنکرزلی
نیویورک تایمز | ۱۵ فوریه ۲۰۲۵
معاون رئیس‌جمهور آمریکا روز پنجشنبه (۱۳ فوریه) بعدازظهر از یک اردوگاه کار اجباری بازدید کرد. او تاج‌گلی را در پای یک مجسمه قرار داد، صلیب کشید و در برابر دیوار یادبودی که روی آن به زبان‌های مختلف، از جمله آلمانی و انگلیسی، عبارت «هرگز دوباره!» نوشته شده بود، لحظاتی ایستاد.
جی‌دی ونس به خبرنگاران گفت که درباره هولوکاست در کتاب‌ها خوانده است، اما «شرارت غیرقابل وصف» آن پس از سفرش به داخائو، جایی که بیش از ۳۰ هزار نفر به دست نازی‌ها کشته شدند، برای او ملموس شد. ونس گفت: «این چیزی است که هرگز فراموش نخواهم کرد و از اینکه توانستم آن را از نزدیک ببینم، سپاسگزارم.»
اما یک روز بعد و پس از سخنرانی ونس در کنفرانس امنیتی مونیخ، رهبران آلمان عملاً این سؤال را مطرح کردند که آیا او واقعاً متوجه شده است که چه چیزی را دیده است یا نه.
هشتاد سال پس از آزادی داخائو به دست سربازان آمریکایی، مقامات ارشد آلمان این آخر هفته عملاً ونس – و به‌طور ضمنی رئیس‌جمهور ترامپ – را متهم کردند که از یک حزب سیاسی حمایت می‌کند که بسیاری از آلمانی‌ها آن را به‌طور خطرناکی میراث‌دار نازیسم می‌دانند.
ونس و همسرش در کنار دیوار یادبود در داخائو با عبارت «هرگز دوباره!»
این حزب که «آلترناتیو برای آلمان» (AfD) نام دارد، در نظرسنجی‌های مربوط به انتخابات پارلمانی هفته آینده در جایگاه دوم قرار دارد و حدود ۲۰ درصد از مردم اعلام کرده‌اند که از آن حمایت می‌کنند. اما هیچ حزب آلمانی دیگری مایل به تشکیل دولت با این حزب نیست. دلیل این امر آن است که AfD در برخی موارد جنایات هیتلر را کم‌اهمیت جلوه داده و برخی از اعضای آن از شعارهای نازی‌ها لذت برده‌اند.
سازمان‌های اطلاعاتی آلمان بخش‌هایی از AfD را به عنوان گروه‌های افراطی طبقه‌بندی کرده‌اند. برخی از اعضای این حزب در ارتباط با طرح‌های مختلف برای سرنگونی دولت دستگیر شده‌اند. گزارش‌هایی نیز حاکی از آن است که برخی از اعضای این حزب سال گذشته در گردهمایی‌ای حضور داشته‌اند که در آن درباره اخراج نه‌تنها پناهجویان، بلکه شهروندان آلمانی مهاجر نیز بحث شده بود.
«پایبندی به شعار “هرگز دوباره” با حمایت از AfD قابل‌جمع نیست.» این سخن را اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، روز شنبه در مونیخ، به عنوان بخشی از انتقادهای مفصل از ونس بیان کرد.
او افزود: «این “هرگز دوباره”، مأموریت تاریخی‌ای است که آلمان به عنوان یک دموکراسی آزاد باید هر روز به آن پایبند باشد و آن را محقق کند. هرگز دوباره فاشیسم، هرگز دوباره نژادپرستی، هرگز دوباره جنگ تجاوزکارانه.»
دهه‌هاست که قوانین و رویه‌های سیاسی آلمان حول این باور شکل گرفته‌اند که برای جلوگیری از ظهور دوباره فردی مانند هیتلر، دولت باید سخنان نفرت‌پراکنانه را ممنوع کند و احزاب سیاسی‌ای را که افراطی تلقی می‌شوند، منزوی نماید. این کشور یک «اداره فدرال برای حفاظت از قانون اساسی» دارد که از ابزارهای اطلاعاتی برای نظارت بر افراط‌گرایان استفاده می‌کند، و دادگاه قانون اساسی که در موارد نادری می‌تواند احزاب را به‌طور کامل ممنوع کند.
اما ونس، مانند یک مقام دیگر دولت ترامپ، یعنی ایلان ماسک، به‌طور ناگهانی وارد فضای انتخابات پارلمانی آلمان شده و این رویکرد را به چالش کشیده است. هر دو نفر معتقدند که زمان آن رسیده که آلمانی‌ها دست از کنترل گفتار بردارند و جناح راست افراطی کشور را به عنوان نمایندگان رأی‌دهندگان محروم، که با ترامپ در مخالفت با مهاجرت گسترده هم‌نظر هستند، بپذیرند.
ایلان ماسک به‌طور علنی از AfD حمایت کرده و ماه گذشته به اعضای این حزب گفته است که آلمانی‌ها «بیش از حد بر احساس گناه گذشته تمرکز کرده‌اند.»
نسخه‌های پیشنهادی ماسک و ونس: پیام ممنوعه در سیاست آلمان
نسخه‌های پیشنهادی ایلان ماسک و جی‌دی ونس در مجموع حاوی پیامی هستند که شاید بتوان آن را ممنوعه‌ترین پیام در سیاست جریان اصلی آلمان دانست — و این موضوع زمانی شگفت‌انگیزتر می‌شود که در نظر بگیریم این پیام از کشوری می‌آید که آلمانی‌ها مدت‌ها آن را به خاطر پایان دادن به یکی از شرم‌آورترین دوره‌های تاریخ خود مورد ستایش قرار داده‌اند.
یک نویسنده در نشریه اشپیگل، یکی از معتبرترین رسانه‌های آلمان، روز شنبه صبح اعلام کرد که ونس به حزب AfD یک «Wahlkampfgeschenk» — به معنای «هدیه انتخاباتی» — تقدیم کرده است.
حتی پیش از سخنرانی، تحلیلگران حاضر در کنفرانس مونیخ هشدار داده بودند که نگاه دولت ترامپ به جهان می‌تواند اتحادهای دو سوی اقیانوس اطلس را به چالش بکشد.
جانا پوگلی‌یرین، پژوهشگر ارشد در شورای روابط خارجی اروپا در برلین، روز جمعه در یک نشست گفت: «ما با دولتی در آمریکا روبه‌رو هستیم که ارزش‌ها و چشم‌اندازی متفاوت از آنچه غرب باید باشد، دارد.»
در سخنرانی خود، ونس محدودیت‌های اروپا در آزادی بیان را تهدیدی بزرگ‌تر از حمله نظامی روسیه یا چین دانست و آن را با محدودیت‌هایی که اتحاد جماهیر شوروی در دوران جنگ سرد اعمال می‌کرد، مقایسه کرد.
ونس گفت: «من به بروکسل نگاه می‌کنم، جایی که مقامات کمیسیون اتحادیه اروپا به شهروندان هشدار می‌دهند که قصد دارند در زمان‌های ناآرامی‌های مدنی، در لحظه‌ای که محتوای نفرت‌پراکنانه تشخیص داده شود، شبکه‌های اجتماعی را مسدود کنند. یا به همین کشور (آلمان) که در آن پلیس به منازل شهروندانی که مظنون به ارسال نظرات ضد فمینیستی در فضای آنلاین هستند، یورش برده است، به بهانه مبارزه با زن‌ستیزی.»
چه آگاهانه و چه ناآگاهانه، سخنان ونس درست در میانه دو بحث سیاسی جنجالی مطرح شد. اروپا در حال حاضر با این پرسش درگیر است که چگونه باید با احزاب راست افراطی که سهم بیشتری از آراء را به دست آورده‌اند، برخورد کند. در برخی کشورها، مانند اتریش و هلند، این احزاب به دولت‌های فدرال پیوسته‌اند. اما در برخی دیگر، مانند فرانسه و آلمان، احزاب جریان اصلی تاکنون راه را بر ورود آنها به دولت بسته‌اند.
با این حال، برخی خطوط همچنان مبهم‌اند. فریدریش مرتس، نامزد پیشتاز برای مقام صدراعظمی آلمان، ماه گذشته به دلیل ارائه مجموعه‌ای از محدودیت‌های مهاجرتی در پارلمان که برای تصویب به رأی حزب AfD نیاز داشت، مورد انتقاد قرار گرفت — حرکتی که مدت‌ها تابو محسوب می‌شد. مرتس از این تصمیم دفاع کرد اما تأکید داشت که هرگز به AfD اجازه نخواهد داد که به‌طور رسمی در دولت ائتلافی با حزب دموکرات‌مسیحی او حضور داشته باشد.
کاخ سفید بلافاصله به درخواست اظهارنظر درباره انتقادات آلمانی‌ها از سخنان ونس واکنشی نشان نداد.
تظاهرات در برلین علیه راست افراطی
آلمان همچنین مدتی طولانی بر سر دامنه قوانین مربوط به آزادی بیان دچار اختلاف بوده است — و این مناقشه اخیراً با جنگ غزه شدت گرفته است. محدودیت‌های این کشور، سخنان یهودستیزانه را ممنوع کرده است، اما برخی آلمانی‌ها — از جمله فعالان هنری در برلین — معتقدند که این قوانین بیش از حد گسترده تعریف شده‌اند و عملاً هرگونه انتقاد از اسرائیل یا عملکرد آن در جنگ را غیرممکن می‌کنند.
دو انگیزه اصلی در اقدامات ماسک و ونس
به نظر می‌رسد دو عامل هم‌پوشان در پشت پرده ورود ماسک و ونس به عرصه سیاست آلمان نقش دارند.
نخست، تلاش برای ایجاد اتحادهای جدید در آن سوی اقیانوس اطلس میان احزابی که ارزش‌های کلیدی ترامپ را، به‌ویژه مخالفت سرسختانه با مهاجرت گسترده، مشترک می‌دانند.
دوم، تلاشی برای از میان برداشتن قوانینی که علیه سخنان نفرت‌پراکنانه در اروپا وضع شده‌اند. چه به صورت آنلاین و چه در فضای عمومی، این قوانین از دیدگاه دولت‌های اروپایی برای جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست و گفتمان افراطی ضروری‌اند، اما از دید محافظه‌کاران، این‌ها ابزاری برای سرکوب دیدگاه‌های سیاسی آنها محسوب می‌شوند. ماسک این محدودیت‌ها را حمله‌ای به آزادی توصیف کرده است و در شبکه اجتماعی خود، X، انتشار چنین دیدگاه‌هایی را تشویق کرده است.
حزب AfD در دهه گذشته به لطف وعده‌های خود برای اعمال محدودیت‌های شدید بر مهاجرت و اخراج میلیون‌ها پناهجویی که از خاورمیانه و دیگر مناطق وارد آلمان شده‌اند، در نظرسنجی‌ها صعود کرده است. نامزد این حزب برای مقام صدراعظمی، آلیس وایدل، مقامات آلمان و اتحادیه اروپا را به سانسور متهم کرده است. او در حاشیه کنفرانس مونیخ با ونس دیدار کرد.
وایدل انتقاداتی مشابه ونس مطرح کرده است، اما نکته جالب اینجاست که او این انتقادات را بخشی از تلاش‌های AfD برای فاصله‌گیری از نازی‌ها و نشان دادن احزاب جریان اصلی به عنوان تهدید واقعی برای کشور جلوه داده است.
او ماه گذشته در گفت‌وگویی با ماسک در شبکه X گفت: «اولین کاری که آدولف هیتلر انجام داد این بود که آزادی بیان را خاموش کرد. او رسانه‌ها را کنترل کرد. بدون این کار، هرگز موفق نمی‌شد.»
■ همفکرم با مضمون این نوشته. چند کلامی در باره شبکه‌های اجتماعی:
نگرانی اصلی از بابت پلاتفرم های اجتماعی نه آزادی بیان فردی، بلکه به جهت نقش کنترلی آنها بر افکار عمومی و روندهای سیاسی است. و اینکه این نقش کنترلی کاملا قابل تنظیم و هدایت توسط صاحبان هر پلاتفرم و استفاده از الگوریتم و AI پشت این شبکه‌ها است. باید معترف بود که این نقصان، یعنی “کنترل” همواره در وسایل ارتباط جمعی سنتی (رادیو، تلوزیون، روزنامه) وجود داشته و صاحبان اصلی قدرت این کار را می‌کرده‌اند. امروزه این معادله با سرعت زیاد در حال تغییر است و بازیگران جدید که کنترل عمده بر شبکه‌های اجتماعی دارند دارای اهدافی متفاوت و بهتر بگوییم متضاد با اربابان رسانه‌ای قبلی هستند. روس‌های همگام با کرملین، شرکت‌های چینی، و الیگارش‌های آمریکایی (ماسک، زاگربرگ ، آلتمن) حرف اول را در سیستم کنترلی شبکه‌های اجتماعی می‌زنند و اهداف سیاسی اجتماعی آنها اغلب با راهبرد کلاسیک غربی تضاد آشکار دارد.
با احترام، پیروز.
