دیپلماسی اقتصادی با همسایگان هزینه یا سود؟

سفر پزشکیان به عراق و دیپلماسی منطقه‌ای رژیم ولایی با همسایگان می‌تواند - به‌جز اهمیت نمادین - به افزایش برخی از همکاری‌های اقتصادی با عراق، و دورزدن برخی از تحریم‌ها - البته به بهای دادن امتیازهای کلان - کمک کند، اما برای رفع کامل گره کور تحریم‌ها و پایه‌ریزی رشد اقتصادی درونزا و برون‌گرای پایدار، ایران، نیازمند راهبردهای جامع‌تری و گشایش سیاسی و اقتصادی ایران به جهان است.

این راهبردها باید شامل انتقال فن‌آوری نوین، مدیریت مدرن، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI)، و خروج از انزوای بانکی به دلیل مشکلاتی مانند لیست سیاه اف‌تی‌ای‌اف (FATF)، تنوع بخشیدن به اقتصاد، افزایش سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای و خارجی، توسعه زیرساخت‌ها و کاهش تنش‌های بین‌المللی باشد. تنها در این صورت است که دیپلماسی منطقه‌ای می‌تواند به بخشی از راه‌حل کلان اقتصادی ایران تبدیل شود.

دیپلماسی اقتصادی حاکمیت ولایی که اولویت را به همکاری با کشورهای همسایه و کمتر توسعه‌یافته می‌دهد، می‌تواند تنگناها و هزینه‌هایی گزافی را برای ایران داشته باشد که به مرور زمان تأثیرات منفی خود را بر رشد اقتصادی درونزا، برون‌گرای پایدار و توسعه بلندمدت کشور نشان می‌دهد.

برخی از عمده ترین هزینه‌های چنین دیپلماسی همسایگی عبارتند از:

محدودیت‌های فن‌آوری و توسعه‌ای بازار
یکی از اصلی‌ترین تنگناهای همکاری اقتصادی با کشورهای همسایه کمتر توسعه‌یافته، نبود دسترسی به تکنولوژی‌های پیشرفته و مدیریت مدرن است.

فقدان فن‌آوری مدرن کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، و برخی دیگر، خودشان از نظر تکنولوژی‌های نوین و زیرساخت‌های صنعتی نارسا هستند. این امر باعث می‌شود که همکاری با این کشورها نتواند به انتقال فن آوری و پیشرفت‌های صنعتی که ایران به آن‌ها نیاز دارد، منجر شود.

کاهش توان رقابتی عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و شیوه‌های مدیریتی کارآمد، توان رقابتی ایران در بازارهای جهانی را محدود می‌کند. در شرایطی که رقبای منطقه‌ای مانند ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس به سرمایه‌گذاری‌های کلان و تکنولوژی‌های نوین دسترسی دارند، ایران با اتکا به همسایگان کمتر توسعه‌یافته، از رقابت باز می‌ماند.

محدودیت در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی(FDI)
یکی دیگر از تنگناهای مهم، محدودیت در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی است. کشورهای همسایه که با ایران همکاری می‌کنند، خودشان سرمایه‌گذاران عمده‌ای نیستند و منابع مالی مالی محدودی دارند. آنها به دلیل شرایط خاص حتی نمی توانند سرمایه گذاری مستقیم خارجی جذب نمایند.

کاهش منابع مالی کشورهای همسایه ایران مانند عراق، افغانستان و سوریه اغلب با مشکلات اقتصادی داخلی دست و پنجه نرم می‌کنند. بنابراین، نمی‌توانند سرمایه‌گذاری‌های کلانی در ایران انجام دهند و این امر ایران را از منابع خارجی بزرگتر محروم می‌کند.

نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان برای توسعه زیرساخت‌ها ایران برای توسعه زیرساخت‌ها، صنایع و بخش‌های کلیدی خود به سرمایه‌گذاری‌های عمده نیاز دارد که تنها از طریق تعامل با کشورهای توسعه‌یافته یا قدرت‌های اقتصادی بزرگ امکان‌پذیر است. همکاری با همسایگان نمی‌تواند این نیازهای اقتصاد ایران را برطرف کند.

انزوای اقتصادی و بانکی بین‌المللی
یکی از تنگناهای کلیدی این دیپلماسی، عدم دسترسی به سیستم مالی و بانکی بین‌المللی به دلیل تحریم‌ها و مشکلاتی مانند FATF است. کشورهای همسایه نیز به دلیل ضعف سیستم‌های مالی و بانکی خود، نمی‌توانند جایگزین مناسبی برای سیستم مالی جهانی باشند.

مشکلات بانکی و تراکنش‌ها همکاری اقتصادی با کشورهای همسایه نمی‌تواند به حل مشکلات انتقال پول، تراکنش‌های مالی بین‌المللی و دسترسی به سیستم بانکی جهانی کمک کند. این مسئله به ویژه برای توسعه تجارت بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی بسیار حیاتی است. ادامه انزوای بانکی حتی با گسترش همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای، ایران همچنان در انزوای بانکی قرار می‌گیرد و این باعث کاهش جذابیت ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی می‌شود.

وابستگی به بازارهای محدود
تمرکز بر همکاری اقتصادی با همسایگان منجر به وابستگی بیش از حد به بازارهای محدود و ضعیف میشود که دارای ثبات، امنیت و رشد نیستند، بنابراین همه این این پیامدهای منفی گریبان اقتصاد ایران را خواهد گرفت. با تدوام همکاری ها اقتصاد به آنها وابسته شده و بعید نیست در مشکلات این بازارها که بازده چندانی ندارند غرق شود.

ریسک اقتصادی بازارهای همسایگان ایران اغلب کوچک و شکننده هستند. این بازارها به راحتی می‌توانند تحت تأثیر تغییرات سیاسی، جنگ، و ناپایداری اقتصادی قرار بگیرند. به عنوان مثال، عراق با ناپایداری‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی داخلی مواجه است که بازرگانی با ایران را تحت تأثیر قرار میدهد و به درون اقتصاد ایران رخنه می کند.

محدودیت در تنوع بازارها ایران برای رشد اقتصادی درونزا، برون گرای پایدار نیاز به تنوع در بازارهای صادراتی خود دارد. محدود شدن به کشورهای همسایه که خودشان بازارهای کوچکی دارند، مانع از تنوع‌بخشی به صادرات و گسترش تعاملات با بازارهای جهانی می‌شود.

فقدان رشد اقتصادی درونزا، برون گرای پایدار
دیپلماسی اقتصادی که بر کشورهای توسعه‌نیافته متمرکز است، نمی‌تواند به رشد اقتصادی درونزا، برون گرا و پایدار و بلندمدت منجر شود.

فقدان برنامه‌های توسعه بلندمدت همکاری با همسایگان ممکن است در کوتاه‌مدت به میزان محدودی به اقتصاد ایران کمک کند، اما برای رشد پایدار و افزایش بهره‌وری اقتصادی، نیاز به برنامه‌های توسعه بلندمدت، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تکنولوژی‌های پیشرفته وجود دارد. این اهداف تنها از طریق همکاری با کشورهای پیشرفته و اصلاحات داخلی قابل دست‌یابی است.

افزایش هزینه‌های تحریم‌ها
در شرایطی که ایران به کشورهای همسایه اتکا کند و نتواند از طریق دیپلماسی گسترده‌تری با قدرت‌های اقتصادی جهانی، تحریم‌ها را کاهش دهد، هزینه‌های تحریم‌ها برای ایران همچنان بالا خواهد ماند.

افزایش هزینه‌های تجارت و واردات به دلیل تحریم‌ها، تجارت با همسایگان نیز با هزینه‌های اضافی همراه است. این امر می‌تواند هزینه‌های واردات کالاها و خدمات را برای ایران افزایش دهد و در نتیجه بر روی معیشت مردم و صنایع تاثیر منفی بگذارد.

فرصت‌های از دست‌رفته برای تعامل جهانی
یکی از بزرگترین هزینه‌های این نوع دیپلماسی اقتصادی، از دست دادن فرصت‌ها برای تعامل با قدرت‌های اقتصادی جهانی است.

از دست دادن بازارهای بزرگتر کشورهای توسعه‌یافته و قدرت‌های بزرگ اقتصادی مانند چین، اروپا و آمریکا بازارهای بسیار بزرگی دارند که ایران در صورت تعامل با آن‌ها می‌توانست بهره‌وری اقتصادی خود را افزایش دهد. اتکا به همسایگان این فرصت را محدود می‌کند.

فقدان مشارکت در زنجیره‌های جهانی تولید تعامل محدود با جهان توسعه‌یافته باعث می‌شود که ایران نتواند در زنجیره‌های جهانی تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تکنولوژیکی شرکت کند.

نتیجه‌گیری
دیپلماسی اقتصادی حاکمیت ولایی با تمرکز بر کشورهای همسایه و کمتر توسعه‌یافته، هرچند می‌تواند فرصت‌هایی برای دور زدن تحریم ها، تجارت کالاهای نه چندان پیشرفته و کاهش اثرات کوتاه‌مدت تحریم‌ها ایجاد کند، اما تنگناها و هزینه‌های قابل‌توجهی نیز دارد. این دیپلماسی نمی‌تواند به مسائل اساسی مانند انتقال تکنولوژی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، حل مشکلات بانکی و رشد درونزا، برون گرای پایدار اقتصادی پاسخ دهد. در نتیجه، برای حل این چالش‌ها، ایران نیاز به تعامل با قدرت‌های اقتصادی جهانی، اصلاحات داخلی و تنوع‌بخشی به بازارهای تجاری خود دارد تا بتواند به رشد اقتصادی پایدار و توسعه بلندمدت دست یابد.