تئوریزه کردن فحاشی؟
حمید فرخنده
اینکه جوانان خشمگین در زیر فشار و باتومِ سرکوبگران به آنها ناسزا بگویند یا گاز اشک‌آور و چوب بسیجی را با فحاشی پاسخ دهند، اتفاقی است قابل درک. به‌ویژه اینکه حکومت هرگز فرصت اعتراضات مسالمت‌آمیز را به آنها نداده است. البته ناسزا گویی در فضای هیجانی و سرکوب در هر جای دنیا که با تظاهرکنندگان با خشونت رفتار شود کم‌وبیش دیده می‌شود.
استفاده از ادبیات رکیک در جریان اعتراضات اخیر اما دو ویژگی مهم دارد که آن را از موارد دیگر متفاوت می‌کند. اول اینکه استفاده از ناسزا از جنبه فردی فراتر رفته و به برخی از شعارهای تظاهرکنندگان تبدیل شده است. حتی در دانشگاه‌های کشور که به‌خاطر جایگاه آکادمیک و تحصیلی دانشجویان معمولا از کاربرد کلمات رکیک حتی در ابعاد فردی به‌دور بوده است، شاهد سر داده شدن اینگونه شعارها هستیم.
دومین نکته اینکه برخی در جایگاه جامعه‌شناس، روشنفکر و فعال سیاسی یا فمینیست به دفاع و تئوریزه کردن این شعارها نیز پرداخته‌اند. برخی از آنها البته فقط جنبه‌های تابوشکنانه و قدسیت‌زدایانه برای رهبر و نظام دینی با ظاهر اخلاق‌مدار را جنبه مثبت این نوع شعارها ارزیابی می‌کنند. اما اگر این جنبش اعتراضی را از جنبه سیاسی و خواست معترضین برای دست‌یابی به اهداف خود که کف آن اعتراض به گشت ارشاد، و سقف آن گذار از جمهوری اسلامی، سرنگونی نظام و یا انقلاب است بنگریم باید دید چنین شعارهایی در خدمت اهداف جنبش است یا برعکس به آن صدمه می‌زند.
هر جنبش سیاسی که به اعتراضات خیابانی در برابر یک نظام سرکوبگر روی می‌آورد برای موفق شدن باید بتواند اقشار و اصناف هرچه بیشتری از مردم را به خیابان بیاورد یا حداقل همدلی گروه‌های بیشتری از مردم را با خود داشته باشد. در همه کشورها، به‌ویژه در ایران با داشتن بخش بزرگی از مردم با فرهنگ سنتی، استفاده از فحاشی به‌عنوان شعار ممکن است از زاویه نمایشی کنجکاوی‌ها را برانگیزد اما همدلی و همراهی را نه تنها ایجاد نمی‌کند، بلکه می‌تواند نیروی دافعه قوی نیز در میان نسل‌های پیشین و جامعه سنتی ایجاد کند.
از این گذشته یکی از پیام‌های مهم و روح شعار اصلی این جنبش یعنی «زن، زندگی، آزادی» مخالفت و چالش با نگاه و فرهنگ جنسیت‌زده حکومت اسلامی به «زن» است. استفاده از شعارهای جنسیت‌زده بازتولید یا ادامه همان فرهنگی است که معترضان برای مخالفت با آن به خیابان‌ها آمده‌اند و هزینه داده‌اند.
نکته آخر اینکه سیاست عرصه حرکت جمعی است و ادبیات عرصه فعالیت فردی است. این استدلال که «هر کلمه و طبیعتا هر فحش و ناسزایی کاربردی داشته است که ساخته شده» به معنای درست یا به‌جا بودن کاربرد آن کلمات در مبارزه سیاسی یا فرهنگی نیست. به همین سیاق «حق آزادی بیان» نیز به معنای صحیح بودن استفاده از هر حقی در هر زمان و مکانی نیست، به‌ویژه در عرصه سیاست که میدان جذب نیرو، ایجاد همدلی، همبستگی و اتحاد و تلاش برای ریزش نیروهای طرف مقابل است.
