«محور مقاومت» ایران در حال فروپاشی است!
* سقوط اسد ضربه‌ای به محور جهانی “مقاومت” ایران بود
* برای دولت تئوکراتیک ایران، اوضاع هر روز بدتر می‌شود
استراتژی چند دهه‌ای ایران برای ساختن «محور مقاومت» از طریق حمایت از گروه‌های تروریستی و نیابتی در منطقه در حال فروپاشی است. نخست، حمله اسرائيل به غزه پس از حمله و کشتار ۷ اکتبر ۲۰۲۳ توسط حماس، که از حمایت ایران برخوردار است، این محور را به چالش کشید.
این جنگ به درگیری دیگری در لبنان انجامید، جایی که اسرائیل قدرتمندترین متحد ایران، یعنی حزب‌الله، را پس از یک سال شلیک بی‌وقفه موشک به شمال اسرائیل، که بدون تحریک و در پی حمله حماس آغاز شده بود، مورد حمله قرار داد. آتش‌بسی لرزان اواخر ماه گذشته برقرار شد.
پس از آنکه تهران دو حمله جداگانه با موشک بالستیک و پهپاد علیه اسرائیل در ماه‌های آوریل و اکتبر انجام داد، اسرائیل برای نخستین بار به صورت علنی به اهدافی حساس در داخل ایران حمله کرد.
اکنون، متحد دیرینه و دست‌نشانده ایران در سوریه، رئیس‌جمهور بشار اسد، از قدرت برکنار شده است. با طلوع آفتاب یکشنبه، نیروهای شورشی با تکمیل یک حمله برق‌آسا، پایتخت باستانی دمشق را تصرف کرده و نمادهای بیش از ۵۰ سال حکومت خاندان اسد بر این چهارراه خاورمیانه را تخریب کردند.
علی‌اکبر ولایتی، مشاور ارشد رهبر ایران آیت‌الله علی خامنه‌ای، زمانی اسد و سوریه را «حلقه طلایی زنجیره مقاومت در منطقه» نامیده بود. او گفته بود: «بدون دولت سوریه، این زنجیره شکسته خواهد شد و مقاومت علیه اسرائیل و حامیانش تضعیف خواهد شد.»
این شکاف در زنجیره به معنای واقعی کلمه رخ داده است. سوریه پیوند جغرافیایی مهمی بود که به ایران اجازه می‌داد تسلیحات و دیگر تجهیزات را به حزب‌الله در لبنان منتقل کند. از دست دادن این کشور، حزب‌الله را که زرادخانه قدرتمندی در جنوب لبنان داشت و نفوذ ایران را مستقیماً به مرز اسرائیل رسانده بود، بیش از پیش تضعیف می‌کند.
ایران، حزب‌الله و حماس همگی مصمم به نابودی اسرائیل هستند. اسد، برخلاف پدرش حافظ، حتی پایان دادن به وضعیت جنگی سوریه با اسرائیل را نیز مدنظر قرار نداده بود.
انور قرقاش، دیپلمات ارشد امارات متحده عربی، در همایش گفتگوی منامه، در مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در بحرین گفت: «تفکر بازدارندگی ایران واقعاً با وقایع غزه، رویدادهای لبنان و قطعاً تحولات سوریه متلاشی شده است.»
ایران همچنان برگ برنده برنامه هسته‌ای خود را در دست دارد. اگرچه این کشور قصد دستیابی به سلاح هسته‌ای را انکار می‌کند، اما می‌تواند از احتمال دستیابی به قابلیت تولید سلاح برای ایجاد سایه نفوذ در منطقه استفاده کند. مقامات اطلاعاتی ایالات متحده نگران هستند که ایران اکنون واقعاً در پی ساخت بمب باشد.
یک تغییر دراماتیک
تنها چند سال پیش، جمهوری اسلامی به‌عنوان نیرویی برتر در سراسر خاورمیانه ظاهر شده بود. «محور مقاومت» آن در اوج خود قرار داشت. حزب‌الله در لبنان با قاطعیت در برابر اسرائیل ایستاده بود. اسد به نظر می‌رسید که توانسته است از بحران بهار عربی که به یک جنگ داخلی تبدیل شده بود، جان سالم به در ببرد.
شورشیان عراقی با استفاده از بمب‌های کنار جاده‌ای طراحی‌شده توسط ایران، نیروهای آمریکایی را به قتل می‌رساندند. شورشیان حوثی یمن نیز ائتلاف به‌رهبری عربستان سعودی را در بن‌بست نگه داشته بودند. سوریه، به‌عنوان چهارراهی استراتژیک، نقشی حیاتی ایفا می‌کرد.
در اوایل جنگ داخلی سوریه، زمانی که به نظر می‌رسید اسد ممکن است سرنگون شود، ایران و متحدش حزب‌الله به سرعت نیروهایی را برای حمایت از او اعزام کردند - به بهانه دفاع از اماکن مقدس شیعه در سوریه. روسیه نیز بعداً با اجرای بمباران هوایی ویرانگر وارد میدان شد.
این عملیات منجر به بازپس‌گیری بخش‌هایی از قلمرو شد، هرچند سوریه همچنان به مناطق تحت کنترل دولت و شورشیان تقسیم شده باقی ماند.
اما سرعت فروپاشی اسد در هفته گذشته نشان داد که او تا چه حد به حمایت ایران و روسیه وابسته بود - حمایتی که در لحظه‌ای حیاتی ارائه نشد.
روسیه همچنان درگیر پیامدهای ناشی از حمله تمام‌عیار به اوکراین در سال ۲۰۲۲ است. از سوی دیگر، تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه هسته‌ای پیشرفته ایران اقتصاد این کشور را به شدت فرسوده کرده است.
برای اسرائیل، قطع شبکه منطقه‌ای ایران هدفی اساسی بوده است، هرچند نسبت به جنگجویان جهادی در میان شورشیانی که اسد را سرنگون کردند، محتاط است. اسرائیل روز یکشنبه نیروهایی را وارد منطقه حائل غیرنظامی در امتداد مرز خود با سوریه کرد و این اقدام را به‌عنوان یک تدبیر امنیتی موقت توصیف کرد.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، سقوط اسد را «روزی تاریخی» توصیف کرد و گفت این اتفاق «نتیجه مستقیم اقدامات قاطع ما علیه حزب‌الله و ایران، حامیان اصلی اسد» بوده است.
حاکمان تئوکرات ایران مدت‌ها شبکه منطقه‌ای خود را به‌عنوان نمادی از قدرت کشورشان به ایرانیان معرفی کرده بودند، و فروپاشی این شبکه ممکن است پیامدهایی داخلی به دنبال داشته باشد — هرچند هیچ نشانه فوری از تضعیف حاکمیت آن‌ها دیده نمی‌شود. خشم عمومی از ده‌ها میلیارد دلاری که تصور می‌شود ایران برای حمایت از اسد خرج کرده است، در دورهای متعدد اعتراضات ضدحکومتی در سراسر کشور، به‌ویژه در سال ۲۰۲۲، به یکی از شعارهای اصلی تبدیل شده بود.
ایران چگونه می‌تواند واکنش نشان دهد؟
از دست دادن سوریه به معنای پایان توانایی ایران برای نمایش قدرت در خاورمیانه نیست. شورشیان حوثی در یمن همچنان به حملات خود علیه اسرائیل و کشتی‌های عبوری از دریای سرخ ادامه می‌دهند — هرچند که شدت این حملات دوباره کاهش یافته است، بدون آنکه توضیح روشنی از سوی رهبران آن‌ها ارائه شود.
ایران همچنین برنامه هسته‌ای خود را حفظ کرده است. در حالی که اصرار دارد غنی‌سازی اورانیوم را برای اهداف صلح‌آمیز انجام می‌دهد، آژانس‌های اطلاعاتی غربی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گویند که ایران تا سال ۲۰۰۳ یک برنامه سازمان‌یافته برای تولید سلاح‌های هسته‌ای داشته است.
رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز جمعه هشدار داد که ایران در آستانه افزایش «بسیار چشمگیر» ذخایر اورانیوم غنی‌شده نزدیک به سطح تسلیحاتی است، زیرا شروع به استفاده از آبشارهای سانتریفیوژهای پیشرفته کرده است.
تانوس دوکوس، مشاور امنیت ملی یونان، در بحرین گفت: «اگر ایران سلاح هسته‌ای توسعه دهد، این ضربه بزرگی به رژیم بین‌المللی منع گسترش تسلیحات خواهد بود.»
همچنین خطر حملات گسترده‌تر در منطقه، به‌ویژه علیه زیرساخت‌های نفتی، وجود دارد. حمله‌ای در سال ۲۰۱۹ که در ابتدا حوثی‌ها مسئولیت آن را بر عهده گرفتند اما بعداً کارشناسان آن را به ایران نسبت دادند، به طور موقت تولید نفت عربستان سعودی را به نصف کاهش داد.
دوکوس هشدار داد: «اگر در نتیجه تشدید تنش‌ها حملاتی علیه زیرساخت‌های انرژی ایران یا عربستان سعودی انجام شود، این خبر بدی برای عرضه جهانی نفت خواهد بود.»
گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس
