اتصال عراق به اروپا با پروژه «مسیر توسعه» از بندر فاو

وزیر حمل و نقل عراق از اقدام ترکیه برای تاسیس یک شورای چهارجانبه با حضور عراق، مجارستان و بلغارستان برای تسهیل آماده‌سازی اتصال پروژه موسوم به «مسیر توسعه» به قاره اروپا خبر داد.

رزاق محیبس السعداوی، وزیر حمل و نقل عراق روز شنبه دوم نوامبر (۱۲ آبان ۱۴۰۳) اعلام کرد که مراحل نهایی طراحی پروژه «مسیر توسعه» [به عربی: طريق التنميه] آغاز شده و تاکید کرد که درهای عراق به روی هر کشوری که مایل به پیوستن به این پروژه باشد باز است.

به گزارش خبرگزاری رسمی عراق، آقای السعداوی تاکید کرد که ترکیه اهتمام فزاینده‌ای به اجرای این پروژه نشان داده است. پروژه مسیر توسعه عراق با مشارکت مالی کشورهای قطر، امارات عربی متحده و البته عراق و ترکیه انجام می‌شود و از سوی برخی تحلیلگران به عنوان جایگزین کریدور جنوب به شمال ایران مطرح می‌شود.

اهمیت ژئوپلتیکی مسیر توسعه چیست؟

«مسیر توسعه» با بودجه ۱۷ میلیارد دلاری به دنبال تبدیل کردن عراق به عنوان یک نقطه کانونی حمل و نقل منطقه‌ای از طریق اتصال مناطق جنوبی عراق به مرز ترکیه در شمال است و به عنوان محرک اصلی شکوفایی اقتصادی در عراق در نظر گرفته می‌شود.

مشارکت همزمان دوحه و ابوظبی در این پروژه حائز اهمیت است، چرا که نشانگر گرم شدن روابط بین این کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) پس از شکرآب شدن روابط قطر با همسایگانش در سال ۲۰۱۷ و آشتی دوباره آن‌ها در سال ۲۰۲۱ را برجسته می‌کند.

البته مشارکت آنکارا در پروژه مسیر توسعه نیز با چندین چالش روبرو است. ترکیه در حال حاضر در حال انجام عملیات نظامی علیه حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در شمال عراق است.

رقیبی برای پروژه ایران

ایران که در پروژه گنجانده نشده است نسبت به این پروژه به دیده تردید و نگرانی نگاه می‌کند و از طریق متحدان خود در عراق این پتانسیل را دارد که پیشرفت این پروژه را تضعیف کند. این پروژه می‌تواند منافع اقتصادی و ژئواستراتژیک ایران و کویت را تضعیف کند.

برای موفقیت این پروژه باید به عوامل مختلف ژئوپلیتیکی و داخلی دیگر از جمله وضعیت بحث برانگیز حضور پ‌ک‌ک در عراق و تنش‌ها بین اربیل و بغداد نیز توجه شود.

پروژه مسیر توسعه با هدف کوتاه کردن زمان سفر بین آسیا و اروپا، از طریق اتصال بصره عراق به اواکوی ترکیه طراحی شده و بخشی از طرح‌های بزرگ ادغام اقتصادی منطقه‌ای مانند طرح یک کمربند و یک جاده (BRI) و کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) است.

مهم ترین جزء طرح «مسیر توسعه»، بندر بزرگ فاو است که ظرفیت عراق را برای پذیرش کشتی‌های کانتینری بزرگتر بهبود می‌بخشد و اتکای آن به بندر ام قصر مجاور را کاهش می‌دهد. بندر بزرگ فاو ترمینال جنوبی مسیر توسعه را تشکیل می دهد و انتظار می رود در سال ۲۰۲۸ - اولین فاز از سه فاز آن - به پایان برسد.

پس از آن، خطوط جاده‌ای و ریلی مسیر توسعه به طول ۱۲۰۰ کیلومتر وارد عمل می‌شوند و فاو را در بصره به فِیش‌خابور در مرز عراق و ترکیه وصل می‌کند و متعاقباً از آنجا به شبکه ریلی و جاده‌ای ترکیه متصل می‌کند.

فاو، شبه جزیره‌ای در منتهی‌الیه جنوب عراق است که شاهد برخی از خونین‌ترین نبردها در طول جنگ عراق و ایران (۱۹۸۰-۱۹۸۸) بود. این منطقه در سال ۱۹۸۶ توسط نیروهای ایرانی تصرف شد و در سال ۱۹۸۸ توسط ارتش عراق پس گرفته شد. این واقعیت تاریخی تنها بر شکنندگی وضعیت پایدار این منطقه مرزی اشاره دارد.

علاوه بر این، اختلاف‌نظرها بین بغداد و حکومت اقلیم کردستان، که کنترل فیش خابور را در دست دارد، می‌تواند پیامدهایی برای مشارکت بلندمدت ترکیه در این پروژه داشته باشد. به غیر از ۱۵ کیلومتر آخر در نزدیکی مرز با ترکیه، بقیه پروژه مسیر توسعه خارج از منطقه کردستان قرار دارد.

محرومیت حکومت اقلیم کردستان از این پروژه باعث شده که اربیل تلاش‌های خود را برای ایجاد خط آهنی که ایران و ترکیه را از طریق قلمرو تحت کنترل خود به هم متصل می‌کند، تجدید کند، که این موضوع هم تنها در پس زمینه بهبود روابط بین اقلیم کردستان و ایران و ترکیه معنا پیدا می‌کند.

هدف این ابتکار ایجاد دسترسی به دریای مدیترانه از طریق بندر مرسین ترکیه و تسهیل سفر جاده ای به اروپا از طریق استانبول است.

آقای السعداوی به خبرگزاری عراقی (INA) گفت: «طراحی‌های اولیه راه‌آهن در پروژه مسیر توسعه به میزان ۱۰۰درصد تکمیل شده و این وزارتخانه هم اکنون طراحی‌های نهایی را آغاز کرده است.»

وی همچنین اعلام کرد که «طرح‌های اولیه جاده‌ای این پروژه نیز ۸۴ درصد تکمیل شده، مطالعات امکان‌سنجی ۱۰۰ درصد انجام شده و آزمایش خاک در مساحت بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر انجام شده است.»

وی در ادامه با بیان اینکه «کار برای اجرای این پروژه در حال انجام است» خاطرنشان کرد که «در بیانیه وزیران حمل‌ونقل ۴ کشور در دومین نشست اخیر خود در بغداد [پنج‌شنبه]، چگونگی روابط، نقش‌ها و مسئولیت‌ها در مدیریت این پروژه قید شده است.»

وی با تاکید بر اینکه «این بیانیه شامل یک بند است که درها را به روی هر کشوری که مایل به پیوستن به پروژه است باز نگه می دارد»، توضیح داد که «مذاکرات و مطالعات پیش رو به تدوین نقشه راه سیستماتیک برای اجرای جاده توسعه کمک می کند.»

یورونیوز فارسی