مغازله پوتین و نتانیاهو و پرسشی کانونی! / صابر گل‌عنبری
چند ساعت بعد از اعلام بنیامین نتانیاهو مبنی بر تشکیل کابینه، رئیس جمهور روسیه امروز با او تماس گرفته بازگشتش به قدرت و تشکیل کابینه اسرائیل و عید یهودی حانوکا را تبریک گفته است.
بر پایه بیانیه کرملین، دو طرف در این تماس تلفنی، درباره “دستور کار دو جانبه و وضعیت بین‌المللی” گفتگو کرده و ابراز امیداری کردند که روابط روسیه و اسرائیل “به صورت مداوم توسعه” یابد.
مبادرت پوتین به تماس با نتانیاهو پس از “تنش ناچیز” در روابط مسکو و تل آویو در نتیجه اظهارنظرهای یائیر لاپید نخست وزیر پیشین اسرائیل در انتقاد از جنگ روسیه علیه اوکراین بیانگر این است که پوتین بیش از طرف اسرائیلی برای عبور از این تنش جزئی و گسترش و تقویت روابط تمایل و عجله دارد. قبلا نیز نگارنده پس از پیروزی راستگرایان اسرائیلی به رهبری نتانیاهو در انتخابات اخیر درباره آثار احتمالی بازگشت بی بی به قدرت گفت که یکی از این آثار، بهبودی و گسترش مناسبات اسرائیل و روسیه در برهه آتی تحت تاثیر دو پیشران خواهد بود: نخست دوستی دیرینه نتانیاهو و پوتین و دوم موضع متفاوت عمده راستگرایان اسرائیلی نسبت به چپ‌ها و راست میانه مبنی بر ضرورت بی‌طرفی در جنگ اوکراین و پرهیز از آسیب زدن به روابط با روسیه.
البته ناگفته هم نماند که در کل کرملین در دوران حکمرانی پوتین روابط حسنه‌ای با جامعه راستگرای اسرائیلی که بیشتر یهودیان روس‌تبار به آن تعلق دارند، داشته است. اما روابط پوتین و نتانیاهو شکل ویژه‌ای دارد که در تماس‌ها و دیدارهای فشرده و مستمر دو طرف و همچنین نامه‌نگاری‌های پوتین و تبریک سالگرد تولد نتانیاهو نمود عینی داشت.
حالا هم که راستگرایان تندرو اسرائیلی دوباره به قدرت بازگشته و در تحولی بی‌سابقه، دولتی صرفا راستگرا به رهبری نتانیاهو تشکیل داده‌اند، طبیعی است که پوتین شادمان از آن با نتانیاهو تماس بگیرد تا اولین مقام خارجی باشد که تشکیل کابینه را به بی بی شادباش بگوید. اما این کل ماجرا نیست. اسرائیل و روسیه در این برهه زمانی به شدت به یکدیگر نیاز دارند. نیاز اسرائیل به ویژه پس از بازگشت نتانیاهو به قدرت تقریبا روشن است. قبلا نیز گفته شده است که اولویت نخست او در سیاست خارجی مواجهه با ایران در سایه رسیدن آن به حساس‌ترین زمان و پلان خود در پرونده‌های مختلف است. نتانیاهو از یک سو می‌خواهد حمایت و حداقل چراغ سبز روسیه را در هنگامه رسیدن منازعه با ایران به این دوره حساس داشته باشد و از دیگر سو نیز پس از افزایش تنش‌ها میان روسیه و غرب و گسترش نوعی همکاری نظامی میان ایران و روسیه می‌خواهد مانع تداوم این امر شود.
اما در آن سو نیز روسیه و پوتین در این دوره شدیدا به اسرائیل و نتانیاهو نیاز دارد. تماس تلفنی سریع پوتین با نتانیاهو معطوف به الزامات این نیاز است. جنگ اوکراین به جنگی کاملا فرسایشی تبدیل شده است و پوتین اکنون نیک می‌داند که فعلا راه خروجی آبرومندانه از این باتلاق وجود ندارد و غرب با مدیریت آمریکا به دنبال آن است که روسیه را کاملا در اوکراین زمین زند و در عرصه اقتصادی نیز حتی اگر جنگ خاتمه یابد، تحریم‌های غرب پابرجا خواهد ماند. در این میان، به احتمال زیاد روسیه معتقد است که هیچ طرف خارجی به اندازه اسرائیل نمی‌تواند کمک حالش باشد و از این جهت به اسرائیل و لابی‌گری آن در آمریکا برای یافتن راه حلی میانه نیاز دارد.
در همین حال نیز، هم نتانیاهو هم پوتین در معادلات قدرت در آمریکا منافع مشترکی دارند. هر دو طرف، با دولت بایدن مشکل دارند و حضور جمهوری‌خواهان در قدرت در آمریکا را به نفع خود می‌دانند. از این رو، بازگشت ترامپ به قدرت و یا شخصی شبیه او مهم‌ترین آرزوی نتانیاهو و پوتین است و احتمالا هر کدام به طریقی و جداگانه به دنبال تاثیرگذاری بر روند سیاسی در آمریکا برای تحقق این هدف مطلوب مشترک باشند.
اما برآورده شدن نیاز مبرم پوتین و نتانیاهو به یکدیگر بدون مابه‌ازایی فراتر از روابط دو سویه امکان‌پذیر نیست. اسرائیل به دنبال ما به ازایی از روسیه در پرونده ایران است و بعید است که نتانیاهو بدون آن بخواهد در قامت یک میانجیگر برای یافتن راه حلی میانه برای جنگ اوکراین لابی‌گری کند که به نوعی وجهه روسیه را نیز حفظ کند. حال باید دید روسیه در این میان، “عملا” به کدام سمت غش می‌کند؛ ایران یا اسرائیل.
بدون شک روسیه منافع مشترکی هم با تهران دارد؛ اما منافعش با اسرائیل بیشتر است و روابط‌‍شان نیز در هم تنیده‌تر که به الزامات آن به ویژه در سوریه تن داد. همچنین آنچه باعث می‌شود، مسکو در منازعات منطقه‌ای منافع خود با ایران را در اولویت قرار ندهد، منافع متداخلش با جبهه مقابل ایران است، از اسرائیل گرفته تا عربستان و امارات. همین باعث می‌شود احیانا از روابط با ایران برای گرفتن امتیازاتی از این بلوک اهرم‌سازی کند.
