چرا شاه کشتار نکرد؟ / صادق زیباکلام

سرانجام؛ کتابِ «شاه کشتار نکرد» برای اخذ مجوز، به ارشاد رسید. خیلی بعید بنظرم می‌رسد که ارشاد به آن مجوز دهد؛ و به سرنوشت «تولّد اسرائیل» و «رضاشاه» دچار خواهد شد. چون کتاب نشان می‌دهد که رژیم شاه، حاضر به سرکوب در دوران انقلاب نمی‌شود. چنین نگاهی، درست در نقطۀ مقابلِ روایت نظام قرار می‌گیرد. روایت رسمی، معتقد است که محمدرضا پهلوی تا آن‌جا که می‌توانست، سرکوب نمود؛ اما سرانجام وقتی متوجه می‌شود که قطار انقلاب با هیچ حجمی از کشتار متوقف نخواهد شد، از قدرت کناره‌گیری کرده و از کشور خارج می‌شود.

کتاب، در همان ابتدا نشان می‌دهد که روایت حکومتی نادرست است، و شاه علی‌رغم برخورداری از ارتشِ گوش‌بفرمانِ ششصدهزار نفری، گارد جاویدان، ساواک، نیروی انتظامی، رنجرها، کلاه‌سبزها و سایر نیروهای وفادار و تحت امر، حاضر به سرکوب نمی‌شود.

تا بدین‌جا، کتاب با استقبال سلطنت‌طلب‌ها، و متقابلاً لعن و نفرین طرفداران نظام روبروست. اما از این نقطه ببعد است، که جای لعن و نفرین‌ها و تشویق و ترغیب‌ها عوض می‌شود. چرا که کتاب نشان می‌دهد خودداری شاه از سرکوب و کشتار، لزوماً باین خاطر نبود که شاه، رهبری آزادی‌خواه بوده؛ برعکس، کتاب نشان می‌دهد که رژیم شاه، با داشتن آمارِ زندانیان سیاسیِ بالا و سرکوب مخالفین، دارای یکی از سیاه‌ترین پرونده‌های حقوق‌بشر بود.

می‌ماند این سؤال پیچیده: اگر رژیم شاه، رژیمی دمکراتیک نبود و برعکس، سرشتی  دیکتاتورمآبانه داشت و شاه حاضر به تحمل کوچک‌ترین ابراز مخالفت و اعتراض نبود، بعلاوه، از ابزار کامل برای سرکوب هم برخوردار بود، چرا حاضر به ایستادگی و قلع‌وقمع نشد؟ چرا حتی علی‌رغم آن‌که فرماندهان نظامی و انتظامی‌اش حاضر به سرکوب و جمع‌کردن اعتصابات و اعتراضات بودند(و از قضا، شانس موفقیت‌شان هم کم نبود)، او حاضر نشد چنین اختیاراتی به آن‌ها بدهد؟ موضوع اصلی کتاب، در حقیقت، تلاش به منظور یافتن پاسخ این پرسش کلیدی است.

همانند سایر آثارم، به جای پناه‌بردن به «شهر فرنگ و پادشاه جن‌ها»، رفتن به سر وقت تئوری‌های توطئه، که فکر و ذهن بسیاری از ایرانیان را پر کرده؛ کتاب نشان می‌دهد که پاسخ این پرسش در گرو شناخت شخصیت، خلقیات، روحیات، باورها و تصویر و تصورات شاه، و از سویی دیگر، نظام سیاسی بسته و امنیتی که ایجاد کرده بود. نظامی که همه‌چیز تحت اختیار یک‌نفر بود، به اسم: اعلی‌حضرت همایونی شاهنشاه آریامهر؛ و مابقی، سی‌وچهار میلیون گوش‌به‌فرمانِ منویات ملوکانۀ ذات اقدس شهریاری.