نگاهی به گزارش ««پایش فقر در سال ۱۳۹۹»

بیش از یک سوم جمعیت ایران در «فقر مطلق» هستند

روزآروز: وزارت کار در تازه‌ترین گزارش سالانه «پایش فقر» به بررسی وضع معیشت مردم ایران پرداخته. گزارش جدید وزارت کار ایران نشان می‌دهد که بیش از یک سوم جمعیت ایران در «فقر مطلق» زندگی می‌کنند. بیایید به مهم‌ترین نکته‌های این گزارش نگاهی بیندازیم.

بنا بر این گزارش «نرخ‌های تورم ۴۷.۵ و ۲۲ و ۴۹ درصدی (نقطه‌به‌نقطه) در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ هزینه زندگی را افزایش داده و در نتیجه خط فقر را نیز ۳۸ درصد در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ بالا برده.»

در این گزارش آمده در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ [در بازه زمانی مذاکرات، به‌دست آمدن توافق و اجرای برجام] «نرخ تورم از ثبات نسبی برخوردار بوده و نرخ تورم در این سال‌ها به طور متوسط سالیانه (نقطه‌به‌نقطه) ۱۰.۲ درصد بوده.»

اما زمستان ۱۳۹۶ «با تغییر در انتظارات تورمی به علت احتمال تغییر در مناسبات بین‌المللی[روی کار آمدن ترامپ و احتمال خروج از برجام] و افزایش نسبی قیمت دارایی‌ها از جمله دلار، نرخ تورم رو به افزایش گذاشت و با خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷، شدت گرفت». بر این اساس «بالاترین نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در اردیبهشت ۱۳۹۷، ۵۲.۱ درصد بوده». درست زمانی که ترامپ اعلام کرد که آمریکا از برجام خارج شده و تحریم‌ها علیه ایران بازگشتند.

این گزارش همچنین به چرایی افزایش نزخ تورم هم پرداخته: «نرخ تورم در سال ۱۳۹۸ روند رو به کاهش داشت، اما در سال ۱۳۹۹ با کاهش شدید درآمدهای نفتی (از محل قیمت نفت و تحریم‌ها) و رشد پایه پولی و نقدینگی (بــه علت کسری بودجه دولت و سیاست‌های حمایتی کرونا) دوباره رو به افزایش گذاشت.

در مجموع اصلی‌ترین عامل تورم در همه سال‌ها رشد نقدینگی بوده و شوک‌هایی مانند خروج از برجام و کرونا، باعث شدت گرفتن تورم در سال‌های ۱۳۹۷ به بعد شد».

همچنین در ادامه آمده «سال ۱۳۹۹ با شوک کرونا آغاز شد و همین موضوع باعث شد تا در کنار رفاه از دست‌رفته در دهه‌ی ۱۳۹۰، سال ۱۳۹۹ شرایط بدتری را برای معیشت خانوارها در پی داشته باشد. رشد تولید ناخالص داخلی در ۹ماهه اول ســال ۱۳۹۹ برابر با ۱.۲- درصد بوده که عمدتا از محل رشد منفی بخش خدمات (که سهم حدود ۵۰ درصدی در اشتغال دارد) بوده».

طبق آمار ارائه‌شده در گزارش رسمی وزارت کار، «درآمد سرانه ایرانیان در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۰ در حدود ۳۳ درصد کاهش داشته است».

این گزارش به اشتغال و ضربات کرونا به آن هم اشاره کرده و گفته بین پاییز ۹۳ تا پاییز ۹۸ حدود سه‌میلیون شغل ایجاد شده که شاغلان غالبا جوانان دهه ۷۰ بودند و در مشاغلی غیر از مشاغل رسمی.

اما «در بهار سال ۱۳۹۹ در حدود یک و نیم میلیون شغل و در مجموع کل سال یک میلیون شغل از دست رفته». اکثر این یک و نیم میلیون شغل از دست رفته همان‌هایی بودند که حد فاصل ۹۳ تا ۹۸ ایحاد شده بودند؛ مشاغلی که غیررسمی بودند و «بیش از ۶۰۰ هزار شغل برای افراد دارای اشتغال ناقص بوده است»؛ کسب و کارهایی که نوپا بودند و اجتماع‌محور.

به نوشته این گزارش «داده‌های شاپرک نشان می‌دهد که سهم هزینه‌های خوراک از کل هزینه‌های خانوار (به عنوان یک شاخص رفاهی که هرچه کمتر باشد بــه معنای رفاه بیشتر است) در سال ۱۳۹۹ افزایش یافته.

سهم خوراک از کل هزینه در سال ۱۳۹۹ به ۲۳.۴ درصد رسیده که نسبت به سال ۱۳۹۸ که ۲۲.۱ درصد بوده افزایش داشته و نشان‌دهنده کاهش سطح رفاه خانوار است.

همچنین بر اساس این داده‌ها مجموع هزینه‌های مصرفی خانوار در سال ۱۳۹۸ تا ماه دوم سال ۱۳۹۹ همواره رشد منفی داشته که وام یک میلیون تومانی کرونا نقش مؤثری در مثبت شدن رشد هزینه‌های مصرفی خانوار از ماه سوم سال ۱۳۹۹ داشته».

به نوشته این گزارش «در مجموع شوک تحریم و شوک کرونا هر دو بر وضعیت معیشت خانوار مؤثر بوده. شوک تحریم موجب کاهش شدید درآمدهای دولت، افزایش کسری بودجه و تورم‌های فزاینده شده و هزینه‌های خانوار را به شدت افزایش داده.

در کنار آن، تحریم موجب کاهش صادرات نفتی و غیر نفتی و کوچک شدن اقتصاد شده و رشد اقتصادی منفی را در پی داشته و در نهایت به کاهش درآمد سرانه ایرانیان منجر شده؛ بنابراین، مهم‌ترین عامل اثرگذار بر وضعیت معیشتی خانوار، در دهه ۱۳۹۰ تحریم‌ها بوده.

هرچند باید توجه داشت که تحریم در کنار سیاست‌های غلط اقتصادی در داخل توانسته تا این حد به کاهش رشد اقتصادی در این دهه منجر شود».

این گزارش درباره چگونگی تاثیر کرونا بر بیکاری و گسترش فقر نوشته «شوک کرونا باعث کاهش قیمت جهانی نفت و همچنین کاهش صادرات غیر نفتی شده و از دو منظر درآمدهای ارزی ایران را بیش از پیش کاهش داد.

از طرف دیگر، شوک کرونا موجب از بین رفتن طیف وسیعی از مشاغل به خصوص در بخش خدمات شد و از این طریق هم موجب کاهش تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی منفی شده و هم مشاغل زیادی به واسطه آن از دست رفت. مشاغلی که بیش‌تر در بخش غیررسمی و در اختیار گروه‌های پایین درآمدی قرار داشت».

گزارش مذکور یک نکته مثبت هم دارد! وام یک میلیونی کرونا: «در این میان، از بین سیاست‌های حمایتی کرونایی به اجرا گذاشته شده، به نظر می‌رسد که وام یک میلیون تومانی کرونا سیاست مؤثری بوده و توانسته رشد هزینه مصرفی خانوار را پس از ۱۴ ماه رشد منفی، مثبت کند».

اما بخش اصلی این گزارش درباره خط فقر است که در چند سال اخیر غوغا کرده: «برآورد خط فقر متوسط کشوری برای سال ۱۳۹۹ یک میلیون و ۲۵۴ هزار تومان به صورت سرانه بوده است که نسبت به خط فقر سال ۱۳۹۸ رشد ۳۸درصدی داشته. تورم بالای بخش خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و همچنین بخش مسکن در سال ۱۳۹۹ که عمده هزینه‌های خانوار فقیر را تشکیل می‌دهد، از دلایل اصلی این افزایش است».

نویسندگان گزارش بر این اعتقادند که «با افزایش شدید خط فقر در سال ۱۳۹۹ می‌توان گفت به دلیل عدم افزایش متناسب درآمدها و نبود رشد اقتصادی بالا، به احتمال زیاد، تعداد بیشتری از خانوارها به زیر خط فقر سقوط کرده و شاهد افزایش نرخ فقر در این سال خواهیم بود» و «نرخ فقر در سال ۱۳۹۸ به حدود ۳۲ درصد رسیده که بالاترین نرخ طی ده سال گذشته.»

همچنین گفته شده که «سال ۱۳۹۷، رکود اقتصادی و کاهش پیوسته درآمد ملی سرانه باعث شده تا خانوارهای ایرانی به طور مکرر طی ۱۰ سال گذشته با کاهش رفاه روبه‌رو بوده و در نهایت در سال ۱۳۹۸ در حدود ۲۶.۵ میلیون نفر در زیر خط فقر قرار داشته باشند.»

نکته مهم دیگر گزارش این است که بنا به شاخص محرومیت استان‌ها که سیستان و بلوچستان بیش‌ترین و یزد کم‌ترین را دارد گفته که «۳۱.۴ درصد از افراد جامعه دارای محرومیت هستند». یعنی از هر سه نفر یک نفر دچار محرومیت است؛ آماری هولناک.

بر اساس محاسبات انجام شده در این گزارش، «در سال ۱۳۹۸ متوسط مصرف ماهانه گوشت مرغ ۱۱ درصد، گوشت قرمز ۵۲ درصد، لبنیات ۳۵ درصد و برنج ۳۴درصد نسبت به سال ۱۳۹۰ کاهش داشته».