آنچه بایددرباره گفت‌وگوهای آمریکا با ایران بدانید

یک دست دادن کوتاه احتمالاً محتمل‌ترین نتیجه از گفت‌وگوهای مقدماتی دیپلماتیک بین مقامات آمریکایی و ایرانی است که روز شنبه برنامه‌ریزی شده است.

این احتمالاً برای ادامه گفت‌وگوها کافی خواهد بود و ممکن است به اولین مذاکرات رسمی چهره‌به‌چهره بین دو کشور از زمانی منجر شود که پرزیدنت ترامپ هفت سال پیش از یک توافق هسته‌ای تاریخی خارج شد.

این گفت‌وگوها که قرار است در عمان برگزار شود، به عنوان جلسه‌ای برای سنجش فضای مذاکرات خواهد بود تا مشخص شود آیا دولت ترامپ و حکومت ملاهای ایران می‌توانند به مذاکرات کامل برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران برسند یا خیر.

هر دو طرف با بی‌اعتمادی زیاد وارد مذاکرات می‌شوند، چرا که آقای ترامپ از توافق سال ۲۰۱۵ که ایران با آمریکا و دیگر قدرت‌های جهانی به آن رسیده بود، خارج شد و در دوره اول ریاست‌جمهوری خود تحریم‌های شدیدی علیه تهران اعمال کرد.

ترامپ اکنون می‌خواهد به یک توافق برسد — هم برای نمایش مهارت‌های مذاکره‌ای خود و هم برای جلوگیری از تشدید تنش‌های فزاینده بین ایران و اسرائیل که می‌تواند به درگیری شدیدتری منجر شود و خاورمیانه را بیش از پیش متشنج کند. مقامات ایرانی مظنون هستند اما «آماده‌اند تا با جدیت و با هدف دستیابی به یک توافق وارد مذاکره شوند»، همان‌طور که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، این هفته در واشنگتن پست نوشت.

اهداف جلسه روز شنبه متواضعانه است و نشان‌دهنده شکاف بین دو طرف است: توافق بر روی یک چارچوب برای مذاکرات و یک جدول زمانی. مشخص نیست که نمایندگان به صورت مستقیم با هم صحبت خواهند کرد — همان‌طور که ترامپ اصرار دارد — یا پیام‌ها را از طریق واسطه‌های عمانی که بین اتاق‌ها در رفت‌وآمد هستند ردوبدل خواهند کرد، همان‌طور که عراقچی اشاره کرده است.

به گفته دو مقام ارشد ایرانی که به دلیل حساسیت موضوع به صورت ناشناس صحبت کرده‌اند، هیئت ایرانی قصد دارد این پیام را منتقل کند که برای گفت‌وگو درباره کاهش غنی‌سازی و اجازه نظارت خارجی باز است. اما آن‌ها گفته‌اند که علاقه‌ای به بحث درباره برچیدن برنامه هسته‌ای ندارند — موضوعی که مقامات دولت ترامپ بر آن اصرار دارند.

کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که یک دست دادن یا مواجهه کوتاه دیگر می‌تواند راهی برای رضایت هر دو طرف و ارسال نشانه‌ای از حسن نیت بدون مذاکره مستقیم باشد.

ترامپ گفته است که برای تشخیص این‌که آیا گفت‌وگوهای روز شنبه — که انتظار می‌رود در یک مجموعه ساحلی برگزار شود — می‌تواند به مذاکرات بیشتر منجر شود، به حس درونی خود تکیه خواهد کرد. او این هفته گفت: «وقتی مذاکرات شروع می‌شود، می‌فهمی که آیا پیش می‌رود یا نه. و نتیجه‌گیری زمانی خواهد بود که فکر کنم پیش نمی‌رود. این فقط یک حس است.» 

چه چیزی در خطر است؟

موضوع اصلی، کاهش قدرت توافق هسته‌ای اولیه (برجام) است — که رهبران اروپایی از سال ۲۰۱۸، زمانی که ترامپ آمریکا را از آن خارج کرد، به زحمت آن را حفظ کرده‌اند — پیش از آن‌که محدودیت‌های شدید آن در اکتبر به پایان برسد.

این توافق که تحت ریاست جمهوری باراک اوباما به عنوان “برنامه جامع اقدام مشترک” (JCPOA) شناخته می‌شود، حاصل سال‌ها مذاکره فنی و دقیق بود که بر اساس آن، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران در ازای محدودیت‌های برنامه هسته‌ای آن لغو شد.

تنها ۹ کشور در جهان دارای سلاح هسته‌ای هستند، و اضافه شدن ایران به این فهرست می‌تواند تهدیدی وجودی برای اصلی‌ترین دشمن آن، اسرائیل، و احتمالاً دیگر کشورها ایجاد کند. کارشناسان همچنین نگرانی‌هایی را مطرح کرده‌اند که ایران ممکن است توانایی‌های هسته‌ای خود را، احتمالاً با گروه‌های تروریستی، به اشتراک بگذارد.

ایران همواره تأکید کرده که فعالیت‌های هسته‌ای آن قانونی و صرفاً برای مقاصد غیرنظامی مانند انرژی و پزشکی است، نه برای ساخت سلاح. اما این کشور اورانیوم — ماده کلیدی برای ساخت بمب هسته‌ای — را فراتر از سطح مورد نیاز برای مصارف غیرنظامی غنی‌سازی کرده است.

در سال‌های پس از خروج ترامپ از توافق، ایران به طور پیوسته غنی‌سازی اورانیوم را افزایش داده تا جایی که برخی کارشناسان تخمین می‌زنند این کشور به زودی می‌تواند سلاح هسته‌ای بسازد. اقتصاد ایران تحت تحریم‌های آمریکا فروپاشیده است، و ترامپ همین هفته اقدامات جدیدی را علیه تجارت نفت ایران اعمال کرد.

دولت اسرائیل در تلاش است تا برنامه هسته‌ای ایران را نابود کند زیرا معتقد است تهران آن را گسترش خواهد داد.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، این هفته گفت: “توافق با ایران تنها در صورتی قابل قبول است که تأسیسات هسته‌ای تحت نظارت آمریکا از بین برود. در غیر این صورت، گزینه نظامی تنها انتخاب است.”

در حالی که عراقچی به‌طور نزدیک در مذاکرات قبلی مشارکت داشته، استیو ویتکوف — نماینده پیش‌بینی‌شده آمریکا — تجربه کمی در جنبه‌های فنی برنامه هسته‌ای ایران دارد. او قرار است پس از دیدار روز جمعه از سنت پترزبورگ برای گفت‌وگو با ولادیمیر پوتین درباره آتش‌بس احتمالی بین روسیه و اوکراین، به عمان برسد.

ایران به احتمال زیاد گفت‌وگوهای دیپلماتیک را تا حد امکان طولانی خواهد کرد — هم برای به تأخیر انداختن هرگونه اقدام نظامی اسرائیل و هم برای عبور از مهلت ۱۸ اکتبر، زمانی که اختیار سازمان ملل برای اعمال تحریم‌های فوری (snapback) به پایان می‌رسد.

الیوت آبرامز، که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ به عنوان فرستاده ویژه او در امور ایران خدمت می‌کرد، می‌گوید “آنها این فرصت را دارند که با ورود به مذاکرات، اسرائیل و آمریکا را در بن‌بست قرار دهند — مذاکراتی که در آن ویتکوف را فریب می‌دهند تا فکر کند گفتگوها به نتایج بزرگی خواهد رسید”.  “پس مذاکرات شروع می‌شود، که اسرائیل را عقب نگه می‌دارد، و همین‌طور ادامه می‌یابد و ادامه می‌یابد.”

او گفت یک توافق جدید “می‌تواند به سرعت حاصل شود” — اما ایران به احتمال زیاد چیزی فراتر از توافق سال ۲۰۱۵ را متعهد نخواهد شد. چنین نتیجه‌ای اسرائیل را خشمگین خواهد کرد.

همچنین ممکن است برای ترامپ کافی نباشد، کسی که قبلاً خواستار محدودیت‌های بیشتر هم بر موشکهای ایران و هم بر نیروهای نیابتی شیعه آن در عراق، لبنان و یمن بود تا ادعا کند توافقی بهتر از پیشینیان دموکرات خود به دست آورده است.

دیپلماسی یا درگیری؟

آبرامز پیش‌بینی کرد که اسرائیل در هر صورت به ایران حمله خواهد کرد. حداقل از پاییز گذشته، اسرائیل در حال آماده‌سازی موشک‌های دوربرد بسیار دقیق — از جمله موشک‌هایی که قادر به اصابت به اهداف زیرزمینی هستند — برای یک حمله هوایی به ایران بوده است.

دولت ترامپ نیز یک تحول نظامی چشمگیر در منطقه ایجاد کرده، از جمله دو ناو هواپیمابر، بمبافکن‌های استیلث B-2 اضافی، جنگنده‌ها و همچنین سیستم‌های دفاع هوایی.

با این حال، ترامپ به شدت می‌خواهد از یک جنگ جدید در منطقه جلوگیری کند — جنگی که مشاورانش به او هشدار داده‌اند منابع نظامی را از سایر تهدیدات بالقوه، مانند چین، منحرف می‌کند و تلاش‌های او برای به عنوان یک رئیس‌جمهور صلح‌طلب شناخته شدن را خدشه‌دار خواهد کرد.

دانا استرول، که در دولت بایدن مقام ارشد پنتاگون در سیاست خاورمیانه بود می‌گوید “رئیس‌جمهور واقعاً نمی‌خواهد از نیروی نظامی در اینجا استفاده کند”.

او گفت، مشابه نحوه برخورد روسای جمهور اخیر با ایران، به نظر می‌رسد ترامپ نیز “به این فکر کرده که یک اقدام نظامی چگونه خواهد بود و چه چیزی واقعاً می‌تواند به دست آورد، و سپس مسیر دیپلماتیک را امتحان کند.”

او اشاره کرد که ترامپ قصد دارد به زودی در ماه آینده از قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی دیدار کند. “آنچه او از تمام رهبران عربی که با آنها صحبت می‌کند می‌شنود این است که آنها جنگ بیشتری نمی‌خواهند.”

ترامپ گفته است که برای بدترین سناریو آماده است. “اگر نیاز به اقدام نظامی باشد، اقدام نظامی خواهیم کرد،” او روز چهارشنبه گفت و اضافه کرد که اسرائیل “بدیهی است که پیشتاز آن خواهد بود.”

ایران نیز خود را آماده می‌کند. عراقچی در واشنگتن‌پست نوشت: “حرف مرا به خاطر بسپارید: ایران دیپلماسی را ترجیح می‌دهد، اما می‌داند چگونه از خود دفاع کند”. “ما به دنبال صلح هستیم، اما هرگز تسلیم را نمی‌پذیریم.”

لارا جیکس / نیویورک تایمز / ۱۲ آوریل ۲۰۲۵
(لارا جیکس برای بیش از یک دهه در مورد مذاکرات دیپلماتیک آمریکا با ایران گزارش داده است.)