سقوط تاریخی ارزش پول ایران در برابر دلار

روز شنبه، در حالی که کشور پس از تعطیلات طولانی‌مدت به کار بازگشته، ارزش پول ملی ایران (ریال) در برابر دلار آمریکا به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسید. هر دلار آمریکا بیش از یک میلیون ریال معامله شد و تنش‌های فزاینده میان تهران و واشنگتن احتمالاً این روند نزولی را تشدید خواهد کرد.

نرخ ارز در تعطیلات نوروزی و در نبود فعالیت رسمی صرافی‌ها، به بیش از یک میلیون ریال رسید، چرا که در این مدت تنها معاملات غیررسمی خیابانی انجام می‌شد و این خود فشار بیشتری بر بازار وارد کرد. اما با آغاز به کار دوباره صرافی‌ها در روز شنبه، نرخ ارز بیش از پیش سقوط کرد و به ۱۰۴ هزار تومان (۱٬۰۴۳٬۰۰۰ ریال) برای هر دلار رسید؛ نشانه‌ای از آن که این نرخ پایین احتمالاً ماندگار خواهد بود.

در خیابان فردوسی تهران، مرکز اصلی تبادلات ارزی کشور، برخی صراف‌ها حتی تابلوی نمایشگر نرخ ارز را خاموش کرده‌اند، چرا که آینده نرخ ارز در ابهام کامل قرار دارد.

رضا شریفی، کارمند یکی از صرافی‌ها، گفت: «تابلو را خاموش می‌کنیم چون مطمئن نیستیم نرخ تا چه اندازه پشت سر هم تغییر می‌کند.»

تنش‌ها با آمریکا، ریال را تحت فشار قرار داده است

اقتصاد ایران به‌شدت تحت تأثیر تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته، به‌ویژه از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، در سال ۲۰۱۸ به‌طور یک‌جانبه آمریکا را از توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی خارج کرد. در زمان توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، که طی آن ایران به‌طور چشمگیری برنامه غنی‌سازی و ذخیره‌سازی اورانیوم خود را محدود کرد و در مقابل، تحریم‌های بین‌المللی لغو شد، نرخ دلار حدود ۳۲٬۰۰۰ ریال بود.

با بازگشت ترامپ به کاخ سفید برای دومین دوره ریاست جمهوری‌اش در ژانویه گذشته، او کمپین موسوم به «فشار حداکثری» خود علیه تهران را از سر گرفت. این بار نیز شرکت‌هایی که در تجارت نفت خام ایران نقش دارند، از جمله آن‌هایی که با تخفیف به چین نفت می‌فروشند، هدف تحریم قرار گرفتند.

در همین حال، ترامپ نامه‌ای به رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله علی خامنه‌ای، نوشته و تلاش کرده است تا مذاکرات مستقیم میان تهران و واشنگتن را آغاز کند. با این حال، ایران همچنان بر آمادگی خود برای مذاکرات غیرمستقیم تأکید دارد؛ مذاکراتی که در دوران دولت بایدن نیز پیشرفتی حاصل نکرد.

از سوی دیگر، ترامپ کمپین شدید حملات هوایی علیه شورشیان حوثی مورد حمایت ایران در یمن را ادامه داده است؛ گروهی که آخرین عضو فعال «محور مقاومت» مورد ادعای تهران است که پس از تلفات سنگین دیگر گروه‌های شبه‌نظامی از سوی اسرائیل در جریان جنگ غزه، هنوز قادر به حمله به اسرائیل باقی مانده‌اند.

مهدی دارابی، تحلیلگر بازار، در گفت‌وگو با روزنامه اقتصادی دنیای اقتصاد تهران می‌گوید: «فشارهای خارجی در ماه‌های اخیر، انتظارات مربوط به کاهش احتمالی فروش نفت و افزایش بیشتر تورم را به وجود آورد و همین باعث رشد نرخ ارزهای خارجی شد.»

بازنشسته‌ای به نام سعید  —  که تنها نام کوچک خود را به دلیل ترس از پیامدهای احتمالی فاش کرد  —  گفت اگر ایران سیاست خصمانه‌اش را در قبال جهان خارج کنار بگذارد، ممکن است گشایش اقتصادی حاصل شود.

او گفت: «اگر بخواهیم زندگی راحتی داشته باشیم، باید با همسایه‌ها روابط خوبی حفظ کنیم. نباید دندان نشانشان بدهیم؛ آن‌ها هم با ما همان‌گونه رفتار خواهند کرد.»

فشار اقتصادی، مردم و سیاست ایران را ملتهب کرده است

تحولات اقتصادی، پس‌اندازهای مردم را از بین برده و بسیاری از شهروندان عادی را به سمت نگهداری ارزهای خارجی، طلا، خودرو و دیگر دارایی‌های ملموس سوق داده است. برخی دیگر به دنبال رمزارزها رفته‌اند یا گرفتار طرح‌های «سریع پولدار شو» شده‌اند.

هم‌زمان، فشارهای داخلی سیاسی نیز همچنان در زمینه حجاب اجباری ادامه دارد؛ بسیاری از زنان در خیابان‌های تهران همچنان قانون را نادیده می‌گیرند و بدون حجاب ظاهر می‌شوند. همچنین شایعاتی مبنی بر احتمال افزایش قیمت بنزین یارانه‌ای توسط دولت در جریان است؛ موضوعی که در گذشته اعتراضات سراسری را در پی داشته است.

سقوط ارزش ریال فشار بیشتری بر رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب ایران، مسعود پزشکیان وارد کرده است. در ماه مارس، زمانی که نرخ دلار به ۹۳۰٬۰۰۰ ریال (۹۳ هزار تومان) رسیده بود، مجلس ایران وزیر اقتصاد او، عبدالناصر همتی را به دلیل سقوط ریال و اتهامات سوء‌مدیریت، استیضاح کرد.

خشم عمومی نسبت به نحوه هزینه‌کرد دولت همچنین باعث شد پزشکیان، شهرام دبیری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور را به دلیل سفر تفریحی لوکس به قطب جنوب، از سمت خود برکنار کند؛ موضوعی که رسانه‌های دولتی نیز گزارش دادند. اگرچه دبیری طبق گزارش رسانه‌ها، سفر را با هزینه شخصی خود و به همراه همسرش انجام داده بود، اما انتشار عکس‌های این سفر در اینستاگرام، مردم ایران را که برای گذران زندگی در تقلا هستند، خشمگین کرد.

پزشکیان در نامه‌ی برکناری دبیری نوشت: «در شرایطی که فشارهای اقتصادی بر مردم سنگین است و شمار محرومان بسیار زیاد، سفر تفریحی پرهزینه توسط مسئولان —  حتی با بودجه شخصی — قابل دفاع و منطقی نیست.»

دبیری تاکنون هیچ توضیحی درباره این سفر ارائه نداده است.

پزشکیان روز شنبه همچنین اعلام کرد که ایران خواهان «گفت‌وگو از موضع برابر» با آمریکاست. او گفت: «اگر مذاکره می‌خواهید، تهدید کردن چه معنایی دارد؟» به گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، وی افزود: «آمریکا امروز نه‌فقط ایران، بلکه جهان را تحقیر می‌کند، و این رفتار با دعوت به مذاکره در تضاد است.»

ناصر کریمی و جان گمبریل
خبرگزاری آسوشیتدپرس
۵ آوریل ۲۰۲۵ (۱۶ فروردین ۱۴۰۴)