پیامدهای اعتراضات ضد حماس در غزه چیست؟

اوهاد مرلین
جروزالم پست
۲۷ مارس ۲۰۲۵

تظاهرات نادر ضد حماس که طی روزهای گذشته در غزه برگزار شد، بسیاری را غافل‌گیر کرد. در واقع، این اعتراضات آن‌قدر غیرمنتظره و کم‌سابقه بود که تحلیل‌گران به سختی می‌توانستند آن را خودجوش یا اصیل بدانند و نیمه‌شوخی‌گونه این سؤال را مطرح کردند که آیا ممکن است حماس خود این تظاهرات را ترتیب داده باشد؟ گروهی که با مشت آهنین دهه‌ها بر غزه حکومت کرده و هرگونه مخالفت را سرکوب کرده است.

این تظاهرات که از محله شمالی بیت‌لاهیا آغاز شد، قطعاً علیه جنگ فعلی در غزه بود، اما به شکلی بسیار نادر، خشم مستقیمی نیز نسبت به حماس با شعارهایی مانند “برو بیرون، برو بیرون، برو بیرون! حماس برو بیرون!” ابراز شد. همچنین انتقادهای مستقیمی به رهبران حماس مانند اسامه حمدان وجود داشت و حتی شعارهایی مبنی بر “آزادی زندانیان برای پایان جنگ” شنیده شد که ظاهراً به گروگان‌های اسرائیلی اشاره داشت که هنوز توسط حماس در غزه نگهداری می‌شوند.

در این اعتراضات، فریادهایی نیز علیه شبکه دولتی قطر، الجزیره، به گوش رسید. این شبکه در طول جنگ هرگونه انتقاد از حماس را ممنوع کرده و هر مصاحبه‌شونده‌ای که جرات می‌کرد انگشت اتهام به سوی این گروه تروریستی بگیرد، بلافاصله قطع می‌شد. همه این اتفاقات در روشنی روز و به صورت علنی رخ داد و در ویدیوهای مستند شده‌ای ثبت شد که در آنها حماس به دلیل جنگ مقصر شناخته شد و از آن خواسته شد تا قدرت را رها کند. این موضوع بدون شک سطح شگفتی جهانی را بالا برد.

ادعای سازماندهی تظاهرات توسط اسرائیل!

نظر حماس درباره این تظاهرات را می‌توان از اظهارات مقامات ارشد و رسانه‌های وابسته به آن در سراسر جهان دریافت. اسامه حمدان، یکی از رهبران ارشد حماس، ادعا کرد که این تظاهرات توسط اسرائیل سازماندهی شده است ـــ ادعایی که عجیب نبود و هدف آن بی‌اعتبار کردن اعتراضات و جلوگیری از پیوستن افراد بیشتر به آنها بود.

بسیم نعیم، یکی دیگر از مقامات ارشد حماس، به شبکه قطری العربی گفت که “عناصر دارای برنامه‌های خاص کنترل تظاهرات را در دست گرفتند” و سعی کردند چنین جلوه دهند که مردم فلسطین علیه مقاومت و آرزوهای استقلال‌طلبانه به پا خاسته‌اند.

به این ترتیب، حماس ـــ چندان غیرمنتظره نیست ـــ تصمیم گرفت روایتی ایجاد کند که حمایت از حماس را با “هویت واقعی فلسطینی” یکی می‌داند و معادله‌ای ساخت که بر اساس آن، هر فلسطینی که جرات مخالفت با حماس را داشته باشد، در واقع خائن ملی و همدست اسرائیل است.

رسانه‌های حماس و الجزیره در ابتدا سعی کردند این تظاهرات را نادیده بگیرند، سپس تمرکز خود را بر شعارهای ضد اسرائیل و ضد جنگ گذاشتند و شعارهای خشم‌آلود علیه حماس را حذف کردند. در نهایت، گویندگان الجزیره مجبور شدند در یکی از پخش‌های زنده خود به‌صورت بسیار مختصر اشاره‌ای کنند که نشانه‌های مخالفت با جنبش حماس نیز در تظاهرات دیده شده است، بدون آنکه به معانی، تفسیرها یا پیامدهای چنین گفتمانی بپردازند.

تهدید وبلاگ‌نویس ضد حماس

همچنین در جبهه رسانه‌ای، حمزه المصری، وبلاگ‌نویس ضد حماس و تبعیدی غزه، که به سرعت به منبع اصلی انتشار ویدیوهای تظاهرات تبدیل شد، پس از دریافت تهدیدهای متعدد جانی از سوی بخشی از حماس، ویدیویی حاوی “وصیتنامه” خود را منتشر کرد.

المصری گفت: “من بسیار خوشحالم که توانستم صدای واقعی مردم را منتقل کنم”. “به مدت ۱۸ سال، غزه از سخن گفتن منع شده بود – و بالاخره می‌بینید که غزه بدون هیچ نقابی حرف می‌زند. این یک پیروزی است و من خوشحالم. دوباره همین کار را می‌کنم. اگر خداوند مرا بگیرد، با خوشحالی خواهم رفت و شما هم باید خوشحال باشید. تهدیدهای جدیدی علیه من صورت گرفته – اما نگران من نباشید. نمی‌دانم مرا خواهند کشت یا خواهند ربود، اما من سربلند هستم.”

قطعاً نباید این اعتراضات ضد حماس و ضد جنگ را فراخوانی برای صلح با اسرائیل و به رسمیت شناختن اسرائیل دانست. مهم است توجه داشته باشیم که ایده “مقاومت”، از جمله مقاومت مسلحانه علیه اسرائیل، همچنان در میان فلسطینیان از همه قشرها، بسیار محبوب است و برای مثال، گردان‌های القسام نیز از سوی اکثریت قاطع غزه‌ای‌ها به عنوان قهرمان دیده می‌شوند.

اعتراضات علیه تشکیلات اداری حماس

بنابراین، احساسات ضدیت با حماس که در این اعتراضات بیان شده، باید به‌عنوان مخالفت نه با شبه‌نظامیان یا اصل مقاومت به خودی خود، بلکه با جنبه حکومتی و مدیریتی حماس درک شود. در هر صورت، اگرچه مخالفان حماس در اشکال مختلفی وجود دارند، همچنان بسیار دشوار – اگر نگوییم غیرممکن – خواهد بود که معادلی برای “اردوگاه صلح اسرائیلی” یا حامیان راه‌حل دو دولتی در میان آن‌ها یافت.

در عین حال، نیازی به توسل به تئوری‌های توطئه و ادعای اینکه خود حماس این تظاهرات را سازماندهی کرده نیست، اگرچه کاملاً محتمل است که حداقل در ادامه، این اعتراضات در لحظات آخر چراغ سبز دریافت کنند تا به غزه‌ای‌ها اجازه داده شود خشم خود را تخلیه کنند – روشی شناخته‌شده در میان رژیم‌های اقتدارگرا.

شکسته شدن دیوار ترس

اسرائیل که به نظر می‌رسد تقریباً به اندازه خود حماس از این تظاهرات غافلگیر شده، واکنشی نسبتاً صریح نشان داد: وزیر دفاع کاتز به ساکنان غزه در مورد یک “طرح جدید اقدام” در این منطقه هشدار داد و اعلام کرد در صورتی که گروگان‌ها آزاد نشوند و حماس قدرت را رها نکند، مناطق بیشتری برای نیازهای امنیتی اسرائیل تصرف خواهد شد.

او همچنین از مردم غزه خواست “از ساکنان بیت‌لاهیا درس بگیرند” و خواستار برکناری حماس از قدرت شوند – فراخوانی که بدون شک توسط عناصر حماس مورد استفاده قرار خواهد گرفت تا روایت “تبدیل اعتراض به خیانت” را تقویت کنند.

بدون شک، دیوار ترسی که طی ۱۸ سال حکومت حماس بر غزه حاکم بود، اکنون شکسته شده و این تحولی مهم برای جامعه غزه و جهان خارج است. اسرائیل باید هوشمندانه عمل کند: اگر تصمیم بگیرد بیش از حد به این اعتراضات نزدیک شود، خطر از دست دادن مشروعیت و اصالت آنها را دارد که به نفع حماس تمام خواهد شد. اما اگر اسرائیل بخواهد به‌طور کامل منفعل بماند، ممکن است اعتراضات به حاشیه رانده یا سرکوب شوند، همان‌طور که تظاهرات “بدنا نعیش” (ما می‌خواهیم زندگی کنیم) چند سال پیش در نوار غزه چنین سرنوشتی داشت.

در هر صورت، به نظر می‌رسد هر دو طرف – هم حماس و هم اسرائیل – با واقعیت جدیدی در نوار غزه روبه‌رو شده‌اند، و بدون شک هر یک تلاش خواهند کرد از این شرایط به نفع خود استفاده کنند تا در نبرد برای پیروزی نهایی گام بردارند.