تمایل عربستان به میانجی‌گری بین ترامپ و ایران

سی‌ان‌ان: عربستان می‌گوید آماده است تا میان دولت ترامپ و ایران برای دستیابی به یک توافق جدید جهت محدود کردن برنامه هسته‌ای تهران میانجی‌گری کند. این خبر از منابع سی‌ان‌ان به دست آمده است.

عربستان نگران است که ایران شاید اکنون بیش از گذشته  برای دستیابی به سلاح هسته‌ای تمایل داشته باشد، چرا که متحدان منطقه‌ای آن — که برای مدت‌ها به عنوان بازدارنده‌ای در برابر حملات اسرائیل تلقی می‌شدند — به طور قابل توجهی تضعیف شده‌اند. عربستان سعودی امیدوار است با استفاده از روابط نزدیک خود با دونالد ترامپ، پلی دیپلماتیک به سوی کاخ سفید برای ایران ایجاد کند.

مشخص نیست که آیا عربستان سعودی پیشنهاد رسمی‌ای در این زمینه ارائه کرده است یا خیر، اما این اقدام نشان‌دهنده تمایل ریاض برای تقویت روابط بهبودیافته با دشمن سابق خود ایران و کسب جایگاهی در میز مذاکرات برای یک توافق احتمالی جدید است.

ترامپ گفته است می‌خواهد برای یک توافق جدید وارد مذاکره با ایران شود، اما پیام‌های ایران متناقض بوده است. آیت‌الله علی خامنه‌ای، هفته گذشته گفت که مذاکره با ایالات متحده “هوشمندانه نیست.”

وزارت امور خارجه ایالات متحده و وزارت خارجه عربستان سعودی به درخواست‌های سی‌ان‌ان برای اظهار نظر پاسخ ندادند. نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک نیز گفت که هیچ نظری در این باره ندارد.

عربستان سعودی به طور عمومی از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بین ایران و قدرت‌های جهانی استقبال کرد، اما در خفا از شکست دولت اوباما در رسیدگی به نگرانی‌های خود درباره فعالیت‌های منطقه‌ای تهران — به ویژه برنامه موشکی و گروه‌های نیابتی آن از یمن تا عراق و لبنان — که ریاض آن را تهدیدی برای ثبات منطقه‌ای می‌دید، خشمگین بود. این کشور بعدها از خروج ترامپ از توافق در سال ۲۰۱۸ استقبال کرد.

یک سال پس از خروج ترامپ، تاسیسات نفتی عربستان سعودی هدف حمله گسترده پهپادها و موشک‌ها قرار گرفت که به طور موقت تولید نفت بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان را به نصف کاهش داد. گروه حوثی یمن که از سوی ایران حمایت می‌شود، مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت، اما ایالات متحده ایران را مقصر دانست — هرچند در نهایت از اقدام نظامی برای دفاع از متحد سعودی خود خودداری کرد.

اما تنش‌ها بین عربستان سعودی و ایران از آن زمان به طور قابل توجهی کاهش یافته است. در مارس ۲۰۲۳، این دو کشور با یک توافق غافلگیرکننده که با میانجی‌گری چین صورت گرفت، اعلام کردند که روابط خود را عادی‌سازی خواهند کرد. مقامات سعودی این توافق را یک موفقیت بزرگ می‌دانند و معتقدند که ریاض از مزایای آن بهره‌مند شده است — حملات حوثی‌ها به قلمرو عربستان متوقف شده و این کشور از درگیری‌های تلافی‌جویانه سال گذشته بین اسرائیل و ایران در امان مانده است، با وجود نگرانی‌هایی که وجود داشت مبنی بر اینکه تهران ممکن است در صورت حمله اسرائیل به تاسیسات خود، به تاسیسات نفتی کشورهای عرب خلیج فارس حمله کند.

در طول ۱۵ ماه گذشته، اسرائیل به طور قابل توجهی گروه‌های متحد ایران در لبنان و غزه را تضعیف کرده و به اهدافی در سوریه، عراق و حتی یمن حمله کرده است. این تحولات، همراه با سقوط رژیم اسد در سوریه، ضربه سنگینی به توانایی ایران برای اعمال قدرت فراتر از مرزهای خود وارد کرده است.

مقامات عربستان چشم‌انداز فعلی منطقه را یک فرصت تاریخی برای کاهش تنش‌ها با ایران و بهبود روابط می‌دانند و اصرار دارند که نمی‌خواهند در هیچ گونه رویارویی آمریکا یا اسرائیل با ایران نقشی داشته باشند.

آن‌ها همچنین نگران هستند که ایران تحت فشار  شاید تمایل بیشتری برای ساخت بمب هسته‌ای داشته باشد و یک توافق هسته‌ای جدید را راهی برای جلوگیری از این امر می‌بینند. آن‌ها معتقدند که ایران به‌شدت تضعیف‌شده، به نفع عربستان نیست، چرا که ریاض سیاست خارجی خود را به گونه‌ای تنظیم کرده است که منافع اقتصادی خود را در اولویت قرار دهد و بی‌ثباتی بیشتر منطقه‌ای را مانعی برای پیشرفت می‌داند.

“جشن بزرگ خاورمیانه”

از زمانی که ترامپ برای بار دوم به قدرت رسید، گفته است که می‌خواهد یک توافق جدید با ایران داشته باشد. او با اکراه تحریم‌ها علیه این کشور را به دلیل برنامه هسته‌ای آن تشدید کرده و گفته است که “دوست دارد” به یک توافق دست یابد و روابط را بهبود بخشد.

ترامپ هفته گذشته در شبکه اجتماعی “تروث سوشال” نوشت: “من می‌خواهم ایران یک کشور بزرگ و موفق باشد، اما کشوری که نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد. گزارش‌هایی که می‌گویند ایالات متحده، در همکاری با اسرائیل، قصد دارد ایران را به تکه‌های کوچک تبدیل کند، بسیار اغراق‌آمیز هستند.”

او ادامه داد: “من ترجیح می‌دهم یک توافق صلح هسته‌ای تاییدشده داشته باشیم که به ایران اجازه دهد به طور صلح‌آمیز رشد کند و شکوفا شود. ما باید بلافاصله روی آن کار کنیم و زمانی که این توافق امضا و تکمیل شد، یک جشن بزرگ خاورمیانه برگزار کنیم. خداوند خاورمیانه را برکت دهد!”

با توجه به اینکه اقتصاد ایران تحت تحریم‌های ایالات متحده فلج شده است، رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان — که سال گذشته با شعار آشتی جهانی وارد انتخابات شد — تحت فشار شدید پایگاه اصلاح‌طلب خود و مردم عادی ایران قرار دارد تا به مشکلاتی مانند سقوط ارزش پول، بیکاری گسترده جوانان و قطعی‌های مکرر برق رسیدگی کند.

با این حال، سیگنال‌های تهران متناقض بوده است. پزشکیان و دیگر مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که تمایل دارند با دولت ترامپ برای یک توافق جدید وارد مذاکره شوند و گفته‌اند که گفت‌وگو می‌تواند در مورد “مسائل دیگر” نیز ادامه یابد.

اما روز دوشنبه، پزشکیان صداقت ترامپ در جست‌وجوی یک توافق هسته‌ای جدید را زیر سئوال برد. هفته گذشته هم‌چنین آیت‌الله خامنه‌ای، که اختیار نهایی امور کشور را در دست دارد، اعلام کرد که مذاکره با ایالات متحده “هوشمندانه، خردمندانه و شرافتمندانه نیست”. او به خروج آمریکا از توافق سال ۲۰۱۵ اشاره کرد. با این حال، او به طور کامل ارتباط با واشنگتن را ممنوع نکرد.

افزایش نفوذ ریاض

فیراس مقداد، پژوهشگر ارشد موسسه خاورمیانه در واشنگتن، گفت که اگرچه سیاست خارجی عربستان سعودی بر پایه مشارکت استراتژیک با ایالات متحده است، اما سیاست خارجی ریاض “به دنبال تنوع بخشیدن به گزینه‌های خود، هم در سطح منطقه‌ای و هم بین‌المللی بوده است تا در صورت لزوم انعطاف‌پذیری و عمل‌گرایی داشته باشد.”

او به سی‌ان‌ان گفت: “ابراز تمایل به میانجی‌گری بین رئیس‌جمهور ترامپ و ایران به عربستان اجازه می‌دهد تا به طور ضمنی خود را از کمپین فشار حداکثری ترامپ علیه تهران دور کند.”

با این حال، او گفت که با توجه به فقدان اعتماد میان عربستان سعودی و ایران، “این موضوع بعید است که فراتر از سیگنال‌های دیپلماتیک پیش برود.”

روابط ریاض با ترامپ — و میزان نفوذ ولی‌عهد محمد بن سلمان بر او — احتمالاً با طرح جنجالی رئیس‌جمهور مبنی بر اینکه ایالات متحده باید غزه را “تحت کنترل بگیرد” و جمعیت فلسطینی آن را اخراج کند، مورد آزمایش قرار خواهد گرفت. این پیشنهاد ممکن است عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل را مختل کند، موضوعی که هم ترامپ و هم نخست‌وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو به شدت دنبال کرده‌اند.

هفته گذشته، ترامپ با خوش‌بینی درباره عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل صحبت کرد و ادعا کرد که ریاض در ازای این موضوع خواستار تشکیل یک دولت فلسطینی مستقل نیست.

اما عربستان سعودی به سرعت پاسخ داد و هر گونه طرحی را که شامل جابجایی فلسطینی‌ها باشد، رد کرد و تاکید کرد که بدون تشکیل دولت فلسطینی هیچ عادی‌سازی‌ای صورت نخواهد گرفت.

با این حال، روابط عربستان سعودی با ترامپ همچنان قوی است. در حالی که دیگر متحدان ایالات متحده با احتیاط عمل می‌کنند تا او را تحریک نکنند، جایگاه بین‌المللی و نفوذ این کشور پادشاهی احتمالاً تحت رهبری ترامپ همچنان در حال افزایش خواهد بود.

ترامپ حتی پیشنهاد کرده است که عربستان سعودی همانند دوره اول ریاست جمهوری‌اش، ممکن است مقصد اولین سفر خارجی او به عنوان رئیس‌جمهور باشد؛ فرصتی که محمد بن سلمان ممکن است خود را در نقش غیرمنتظره‌ای به عنوان میانجی بین ایالات متحده و روسیه در تلاش برای پایان دادن به بزرگ‌ترین جنگ اروپا از زمان جنگ جهانی دوم بیابد.