ظهور یک سنوار دیگر در باریکه غزه

وال استریت ژورنال

در پاییز گذشته، زمانی که اسرائیل یحیی سنوار، رهبر و استراتژیست پشت حملات ۷ اکتبر را کشت، حماس ضربه سختی متحمل شد. اما اکنون این گروه که توسط ایالات متحده به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده، سنوار دیگری را در رهبری خود دارد. محمد، برادر کوچک‌تر یحیی، در تلاش است تا این گروه نظامی را بازسازی کند.

کارزار ۱۵ ماهه اسرائیل، پایگاه حماس در نوار غزه را به ویرانه تبدیل کرده، هزاران جنگجوی آن و بخش بزرگی از رهبری‌اش را از بین برده و گذرگاه‌های مرزی که می‌توانست برای مسلح شدن مجدد از آنها استفاده کند، قطع کرده است. واحدهای آموزش‌دیده و مجهزی که در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به جنوب اسرائیل حمله کردند، اکنون به شدت تضعیف شده‌اند.

با این حال، خشونت‌ها نسلی جدید از نیروهای مشتاق را ایجاد کرده و غزه را پر از مهمات منفجرنشده‌ای کرده که جنگجویان حماس می‌توانند آنها را به بمب‌های دست‌ساز تبدیل کنند. این گروه نظامی از این ابزارها برای ادامه وارد کردن آسیب به اسرائيل استفاده می‌کند. ارتش اسرائیل در هفته گذشته گزارش داد که ۱۰ سرباز در منطقه بیت‌حانون در شمال غزه کشته شده‌اند. حماس همچنین طی دو هفته گذشته حدود ۲۰ راکت به سمت اسرائیل شلیک کرده است.

بازسازی حماس

کارزار جذب نیرو و درگیری‌های مداوم تحت رهبری سنوار جوان، چالشی تازه برای اسرائیل ایجاد کرده است. ارتش این کشور حماس را در غزه هدف قرار داده، اما ماه‌هاست که مجبور است به مناطقی که پیش‌تر از شبه‌نظامیان پاکسازی کرده بود، بازگردد تا درگیری‌های جدیدی را مدیریت کند. این چرخه نشان‌دهنده دشواری پایان دادن به جنگی است که نیروهای اسرائیلی را خسته کرده و همچنان گروگان‌های در بند در غزه را در معرض خطر قرار می‌دهد.

امیر آویوی، سرتیپ بازنشسته ارتش اسرائیل، می‌گوید: «ما با وضعیتی روبرو هستیم که سرعت بازسازی حماس بیشتر از سرعت نابودی آن توسط نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF) است. محمد سنوار همه چیز را مدیریت می‌کند.» 

سخنگویان حماس از اظهار نظر در این باره خودداری کردند.

محمد سنوار در مرکز تلاش‌های بازسازی حماس قرار دارد. وقتی سربازان اسرائیلی در ماه اکتبر برادر او را کشتند، مقامات این جنبش که در دوحه، پایتخت قطر مستقر هستند، تصمیم گرفتند یک شورای رهبری جمعی تشکیل دهند، به جای اینکه رئیس جدیدی منصوب کنند.

اما شبه‌نظامیان حماس در غزه با این تصمیم موافق نبودند و به گفته میانجی‌های عربی که در مذاکرات آتش‌بس با اسرائیل نقش دارند، اکنون آنها تحت رهبری سنوار کوچک‌تر به طور خودمختار فعالیت می‌کنند.

محمد سنوار حدود ۵۰ سال سن دارد و مدت‌هاست که نزدیک به برادر بزرگ‌تر خود، که بیش از ۱۰ سال از او مسن‌تر بود، در نظر گرفته می‌شد. مانند یحیی سنوار، او نیز از سنین جوانی به حماس پیوست و به محمد ضیف، رئیس شاخه نظامی این جنبش، نزدیک بود.

بر خلاف برادرش، که بیش از دو دهه در زندان اسرائیل بود، محمد مدت زمان قابل‌توجهی را در زندان اسرائیل نگذرانده و کمتر توسط نهاد امنیتی اسرائیل شناخته شده است. او عمدتاً پشت پرده فعالیت کرده است، به گفته مقامات عربی، و به همین دلیل لقب «سایه» به او داده شده است.

«ما به‌طور جدی در تلاش برای یافتن او هستیم.» این را یک مقام ارشد اسرائیلی از فرماندهی جنوب، که مسئول عملیات در غزه است، می‌گوید.

به گفته مقامات اسرائیلی، محمد سنوار یکی از افرادی بود که در ربودن یک سرباز اسرائیلی در سال ۲۰۰۶ نقش داشت؛ اتفاقی که در نهایت منجر به آزادی برادرش در تبادل زندانیان پنج سال بعد شد.

ارشدترین فرمانده حماس

طبق گفته تحلیل‌گران سیاسی که درباره شبه‌نظامیان حماس مطالعه می‌کنند، با کشته شدن یحیی سنوار، محمد ضیف و معاون او، اکنون محمد سنوار به همراه عزالدین حداد، رئیس نظامی در شمال غزه، ارشدترین فرمانده حماس در غزه است.

پیش از جنگ، اسرائیل باور داشت که حماس تا ۳۰,۰۰۰ جنگجو دارد که در ۲۴ گردان سازماندهی شده‌اند، ساختاری که شباهت‌هایی به یک ارتش دولتی داشت. ارتش اسرائیل اکنون می‌گوید این ساختار سازماندهی‌شده را نابود کرده و حدود ۱۷,۰۰۰ جنگجو را کشته و هزاران نفر دیگر را بازداشت کرده است.

حماس، که مقامات اسرائیلی و عربی می‌گویند همچنان بخش‌های بزرگی از نوار غزه را کنترل می‌کند، تعداد جنگجویانی که از دست داده است را اعلام نکرده است. همچنین تعداد نیروهای تازه‌جذب‌شده حماس نیز نامشخص است.

ارتش اسرائیل می‌گوید حماس طی ماه‌های گذشته صدها نفر را جذب کرده و این جذب نیرو در سراسر غزه، به‌ویژه در شمال، در حال انجام است. مقامات عربی می‌گویند اسرائیل به آنها گفته که این تعداد ممکن است به هزاران نفر برسد.

نیروهای جدید، اگرچه بی‌تجربه هستند، در قالب سلول‌های کوچک چندنفری حملات پراکنده انجام می‌دهند. آنها از اسلحه و سلاح‌های ضدتانک استفاده می‌کنند که به آموزش نظامی کمی نیاز دارند.

حماس نیروهای جدید را با وعده غذای بیشتر، کمک‌رسانی و خدمات پزشکی برای جوانان و خانواده‌هایشان جذب می‌کند، به گفته مقامات عربی که می‌گویند شبه‌نظامیان گاهی کمک‌های بشردوستانه را می‌دزدند یا غیرنظامیان را مجبور به همکاری با گروه می‌کنند.

ایالات متحده و گروه‌های امدادرسان بین‌المللی مدت‌هاست که اسرائیل را برای اجازه دادن به ورود کمک بیشتر به نوار غزه تحت فشار قرار داده‌اند؛ جایی که ساکنان با گرسنگی و قیمت‌های بالا مواجه‌اند. اسرائیل گفته است که مقدار زیادی کمک وارد غزه کرده و مشکلات توزیع توسط گروه‌های امدادی و غارت توسط نیروهایی از جمله حماس را به‌عنوان موانع رسیدن کمک‌ها به فلسطینیان ذکر کرده است.

مقامات می‌گویند شبه‌نظامیان حماس همچنین مراسم تشییع جنازه و تجمعات نماز را هدف قرار می‌دهند تا جوانان فلسطینی ناراضی و آماده همکاری را شناسایی کنند.

کارزار جذب نیرو جنگی را طولانی کرده که با حملات رهبری‌شده حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد؛ حملاتی که حدود ۱۲۰۰ کشته و ۲۵۰ گروگان به جا گذاشت. حدود ۴۰۰ سرباز اسرائیلی در جنگ غزه کشته شده‌اند. بر اساس اعلام مقامات بهداشتی فلسطین، بیش از ۴۶,۰۰۰ نفر در غزه طی این جنگ کشته شده‌اند، اگرچه این مقامات تعداد مبارزان کشته‌شده را مشخص نکرده‌اند.

سربازان اسرائیلی ماه‌هاست که درگیر نبردی جدید با حماس در شمال غزه هستند. برای نشان دادن تعداد بالای شبه‌نظامیانی که همچنان فعالیت می‌کنند، ارتش اسرائیل اوایل ماه جاری گفت که در یک نبرد در یک بیمارستان در این منطقه بیش از ۲۴۰ جنگجوی حماس و جهاد اسلامی فلسطین، گروه شبه‌نظامی دیگری، را بازداشت کرده است. 

ویدیوهایی که توسط شاخه نظامی حماس به‌صورت آنلاین منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که این گروه در حال حاضر چگونه در شمال غزه می‌جنگد. در یکی از ویدیوهای اواخر سال گذشته، چهار جنگجو به‌آرامی به یک تانک نزدیک می‌شوند و دستگاهی را به آن متصل می‌کنند که باعث انفجار وسیله نقلیه می‌شود. در ویدیوی دیگری، یک جنگجوی حماس از میان آوار یک ساختمان بمباران‌شده عبور کرده و سپس یک موشک‌انداز آرپی‌جی را به سمت تانک شلیک می‌کند.

نوار غزه که زمانی یک مرکز پرجنب‌وجوش از زندگی فلسطینی بود، اکنون به ویرانه‌ای تبدیل شده و اکثر جمعیت بیش از دو میلیونی قبل از جنگ در اردوگاه‌هایی شامل چادرها و مسکن‌های موقتی در امتداد ساحل پناه گرفته‌اند.

ماه‌ها تلاش برای دستیابی به آتش‌بسی که بتواند بسیاری از گروگان‌های همچنان در بند در غزه را آزاد کند، بی‌نتیجه مانده است. این در حالی است که اختلافات عمیقی درباره موضوعاتی از جمله درخواست اسرائیل برای ادامه جنگ پس از توقف موقت وجود دارد.

محمد سنوار همانند برادر بزرگ‌ترش در پافشاری برای آتش‌بسی دائمی که بقای حماس را تضمین کند، سرسختی نشان داده است، به گفته مقامات عربی که میانجی‌گری مذاکرات را بر عهده دارند.

تعیین نابودی حماس به‌عنوان هدف، یک اشتباه است

«حماس در موقعیتی بسیار قوی برای دیکته کردن شرایط خود قرار دارد.» این جمله را محمد سنوار اواخر سال گذشته در پیامی به میانجی‌ها که با وال استریت ژورنال به اشتراک گذاشته شد، نوشت. او در پیام دیگری نوشته است: «اگر این توافق جامع نباشد که به رنج همه مردم غزه پایان دهد و خون و فداکاری‌های آنها را توجیه کند، حماس به جنگ ادامه خواهد داد.» 

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اعلام کرده است که جنگ تا نابودی حماس ادامه خواهد داشت.

اسرائیل توانایی حماس برای قاچاق سلاح را با ایجاد گذرگاه‌های امنیتی در نوار غزه و کنترل مرز ۹ مایلی بین مصر و غزه محدود کرده است. اما این گروه پیش از جنگ، انبار تسلیحاتی بزرگی داشت و همچنان قادر به شلیک راکت است.

مشکل اسرائیل در نابودی حماس در تضاد با موفقیتش در کشتن بسیاری از رهبران ارشد این گروه، چه در داخل غزه و چه در خارج از آن، و عقب راندن حزب‌الله در لبنان است. اسرائیل حزب‌الله را مجبور کرد به آتش‌بسی تن دهد که باعث کاهش درگیری‌ها شده است، پس از آن‌که این شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران، در جریان جنگ، روزانه راکت‌هایی به سمت اسرائیل شلیک می‌کردند.

جک لو، سفیر آمریکا در اسرائیل، در ۱۰ ژانویه اعلام کرد که ایالات متحده مدت‌ها بر این باور بوده که تعیین نابودی حماس به‌عنوان هدف، یک اشتباه است. آمریکا اسرائیل را تحت فشار قرار داده است تا طرحی برای اداره نوار غزه پس از جنگ ارائه کند تا حماس از این منطقه حذف شود.

بسیاری از اعضای دستگاه امنیتی اسرائیل نیز موافق‌اند. آنها می‌خواهند دولت اسرائیل یک اداره جدید معرفی کند که بتواند کنترل حماس بر بخش‌هایی از نوار غزه را به چالش بکشد و از تشکیلات خودگردان فلسطین به‌عنوان تنها گزینه واقع‌بینانه یاد می‌کنند.

نتانیاهو با نقش‌آفرینی تشکیلات خودگردان فلسطین که بخش‌هایی از کرانه باختری اشغالی را اداره می‌کند، مخالف است.  به نظر می‌رسد دیگر بازیگران، مانند کشورهای عربی، مادامی که حماس همچنان یک تهدید نظامی باقی مانده است، مایل به کنترل غزه نیستند. دفتر نخست‌وزیری اسرائیل به درخواست اظهار نظر پاسخی نداد.

یائل گوزانسکی، از اندیشکده مطالعات امنیت ملی مستقر در تل‌آویو، گفت: «حماس ضربه بزرگی خورده است، اما هنوز پابرجاست. آنها دوباره نیرو جذب می‌کنند و تسلیح می‌شوند.»