افزایش تعداد مبتلایان «تب دنگ» به ۱۳۸ نفر

روزنامه اعتماد

با گذشت حدود دو ماه از شناسایی اولین مبتلای تب دنگ در کشور، تعداد بیماران و استان‌های درگیر این بیماری نسبت به سال‌های قبل با شدت بیشتری رو به افزایش است و مسوولان وزارت بهداشت می‌گویند اغلب مبتلایان، مسافران ورودی از کشورهای همسایه شرقی و جنوبی هستند چون وقوع سیل یکی از عوامل موثر در افزایش فعالیت پشه ناقل بیماری است که ظرف ماه‌های اخیر، در همسایه‌های شرقی و جنوبی شاهد وقوع سیل بوده‌ایم و به همین دلیل تعداد بیماران در این کشورها هم بیشتر شده است.

گزارش وزارت بهداشت از وضعیت شیوع بیماری در استان‌های پرخطر نشان می‌دهد که از ۲۶ اردیبهشت تا ۱۲ تیر امسال تعداد مبتلایان تب دنگ در کشور به ۱۳۸ نفر افزایش یافته که مبدا ابتلای ۱۲۵ نفر، امارات، ۴ نفر پاکستان، یک نفر از بنین و یک نفر از عمان و ابتلای ۷ نفر در داخل کشور بوده است.

تب دنگ یک بیماری ویروسی است که بر اثر گزش پشه آئدس به انسان منتقل می‌شود و بیماری بومی مناطق گرمسیری و کشورهایی همچون پاکستان، هند، افغانستان، عربستان، حوزه خلیج فارس، آفریقا، امریکای لاتین، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی است. کانون زیست و تکثیر پشه ائدس درآب‌های راکد است و به همین دلیل کارشناسان حوزه سلامت و متخصصان بیماری‌های عفونی هشدار می‌دهند که تمام فضاهای با امکان تجمیع و حبس‌آب مثل ظروف زیر گلدان‌ها، قایق و لنج‌ها، سینی‌های زیر کولرهای آبی، ظروف تجمیع آب کولرهای گازی، ظروف آب پرندگان و احشام، مخازن و تانکرها و بشکه آب در مناطقی که آب شرب لوله کشی و تصفیه شده وجود ندارد باید به‌طور مرتب بازبینی شده و آب داخل این ظروف تخلیه و تعویض شود.

افراد با سابقه ابتلا به تب دنگ، افراد دارای نقص سیستم ایمنی، زنان باردار (به دلیل خطر انتقال بیماری از مادر آلوده شده به جنین) کودکان کمتر از یک سال و سالمندان در صورت ابتلا به تب دنگ، شدت بیشتری از بیماری را متحمل می‌شوند و با توجه به اینکه بوی تایر و لاستیک، پشه آئدس را جذب می‌کند، کارگران آپاراتی‌ها و لاستیک فروش‌ها، کادر بهداشت و درمان، ملوانان، کارکنان فرودگاه و بنادر، افراد کارتن خواب و بی خانمان که در طول شبانه روز فضای مسقفی برای اسکان و استراحت ندارند، ساکنان و مسافران مناطق دارای پشه آئدس بیش از سایر مردم در معرض خطر گزش این پشه مهاجم هستند.

اولین علائم بیماری که ۴ تا ۷ روز بعد از گزش توسط پشه خود را نشان می‌دهد، تب ۴۰ درجه، سر درد شدید، درد مفاصل، استخوان‌ها و عضلات، درد پشت چشم، بی اشتهایی، حالت تهوع و استفراغ و تورم غدد لنفاوی است اما با شدت گرفتن بیماری، استفراغ‌های مکرر، درد شدید شکم، خونریزی از بینی و لثه، خونریزی زیر پوستی، وجود خون در ادرار، مدفوع یا استفراغ، اختلال در تنفس، تشنگی شدید، افت شدید فشار خون، شوک ناشی از کم آبی بدن، کاهش دمای بدن، کاهش سریع پلاکت‌های خون و افزایش غلظت خون بروز می‌کند که در اینصورت، به دنبال آسیب دیدگی کلیه و ریه و قلب و کبد و ایجاد سندروم شوک دنگ، مرگ بیمار محتمل خواهد بود.

با وجود آنکه این بیماری سرایت انسانی ندارد اما وقتی بیماری در یک منطقه بومی شده یا تعداد پشه در این مناطق افزایش می‌یابد، پشه آلوده، ویروس را از انسانی به انسان دیگر منتقل می‌کند و همه‌گیری شدت می‌گیرد . رایج‌ترین درمان برای مبتلایان، استراحت کافی، مصرف مایعات فراوان، مصرف استامینوفن و پرهیز جدی از مصرف مسکن‌های کاهش‌دهنده التهابات استخوانی مثل ایبوپروفن، آسپرین، ژلوفن، نوافن، دیکلوفناک، ناپروکسن، مفنامیک اسید به دلیل بروز خونریزی در بیمار است.

با توجه به آمار بالای انتقال بیماری به دلیل قابلیت گزش همزمان چند نفر، طی ۳۰ سال اخیر تب دنگ به عنوان یکی از پر ابتلاترین بیماری‌های ویروسی در جهان شناخته شده و از نیمه دهه ۱۹۹۰ میلادی تلاش برای جلوگیری از ایجاد کانون‌های تولید بیماری برای سازمان جهانی بهداشت یک اولویت مهم به شمار می‌آید .

تب دنگ در ایران ناشناخته نیست و طی دهه اخیر مواردی از بیماری در ایران شناسایی شده چنان‌که عبدالرضا میراولیایی؛ مسوول مدیریت بیماری‌های منتقله از پشه آئدس در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا می‌گوید: « بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، مناطق جنوبی ایران در کمربند انتشار بیماری‌های ناشی از گزش پشه آئدس قرار دارند و هرچند که این پشه بومی کشور نیست، اما ایران شرایط آب و هوایی خوبی برای استقرار پشه آئدس دارد و پتانسیل ورود ناقل تب دانگ به ایران مخصوصا در مناطق جنوبی کشور بالا است. »

طبق گفته این مقام مسوول در وزارت بهداشت، از سال ۱۳۹۵ تا پایان ۱۴۰۱ تعداد قطعی بیماری تب دنگ در کشور ۶۰ مورد بوده که همه موارد هم «وارده از خارج کشور » بوده است .

سابقه شناسایی مبتلایان در سال جاری

حدود یک ماه بعد از شناسایی اولین مبتلا در ایران و هفته پایانی خرداد، معاون وزارت بهداشت از وجود پشه آئدس در ۶ استان کشور خبر داد و گفت که استان‌های فارس، خوزستان، هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، مازندران، گیلان و گلستان، مناطق پرخطر از نظر وجود این بیماری بوده و موارد وارداتی ابتلای بیمار در این مناطق فراوان است.

نیمه خرداد امسال، سرپرست شبکه بهداشت و درمان لامرد (استان فارس) از شناسایی یک مورد قطعی مبتلا به تب دنگ در این شهرستان خبر داد در حالی که یک هفته پیش از آن هم یک بیمار در شهرستان لارستان شناسایی شده بود و معاون دانشگاه علوم پزشکی شیراز اعلام کرد که مبتلایان شناسایی شده در این استان، اتباع ایران و مسافران ورودی از امارات و عمان بوده‌اند .

در همین ایام، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی بوشهر هم از شناسایی اولین مبتلای تب دنگ در شهرستان گناوه خبر داد و گفت که این بیمار سابقه سفر به امارات داشته و نیمه خرداد به استان بوشهر برگشته است.

روزهای پایانی خرداد، تب دنگ در استان خراسان رضوی هم مشاهده شد و رییس گروه بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی مشهد از شناسایی اولین مبتلای تب دنگ در این استان خبر داد و اعلام کرد که این بیمار، مردی ۴۳ ساله است که ساکن شهر مشهد و شاغل در کشور امارات بوده و اوایل خرداد به کشور امارات رفته و روز ۲۰ خرداد با علائم تب، بثورات پوستی و بدن درد به بیمارستان امام رضای مشهد مراجعه کرده که نتیجه آزمایش‌ها، ابتلای این مرد به تب دنگ را تایید کرده و بعد از بستری و دریافت درمان‌های نگهدارنده و سرم تراپی، با حال عمومی مساعد از بیمارستان مرخص شده است.

این مقام مسوول در دانشگاه علوم پزشکی مشهد اعلام کرد که در این زمان، کشورهای عراق، امارات، پاکستان، افغانستان، عمان، عربستان، یمن، قطر و تمام کشورهای خلیج فارس آلوده به پشه آئدس هستند و در ایران نیز استان‌های سیستان و بلوچستان، گیلان، تمامی شهرهای استان هرمزگان، بوشهر (شهرهای عسلویه و کنگان) آلوده به پشه آئدس مهاجم ناقل بیماری تب دنگ هستند.

به دنبال شناسایی مبتلای تب دنگ در مشهد، معاون دانشگاه علوم پزشکی بوشهر از افزایش تعداد مبتلایان تب دنگ در این استان به سه نفر خبر داد و گفت که هر سه بیمار که در شهرهای گناوه، کنگان و چغادک شناسایی شده‌اند، ملوان و بازرگانی بوده‌اند که به کشورهای حاشیه خلیج فارس سفر کرده‌اند و یکی از مبتلایان، دچار نوع خفیف بیماری بوده که بعد از بستری و مراقبت‌های ویژه از بیمارستان مرخص شده اما دو مبتلای دیگر، دچار نوع متوسط و شدید بیماری هستند.

تا ۲۷ خرداد، تعداد مبتلایان تب دنگ در ایران به ۹۲ نفر افزایش یافته بود و ۳ نفر از مبتلایان هم فوت کرده بودند (دو نفر در دوبی و یک نفر در داخل کشور) و در این زمان، معاون وزارت بهداشت تاکید کرد « هر نوع گزش پشه در استان‌های فارس، خوزستان، هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، مازندران، گیلان و گلستان، می‌تواند گزش آئدس باشد.»

۳۰ خرداد امسال دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان از شناسایی ۲۰ مبتلای تب دنگ طی یک ماه اخیر در این استان خبر داد و اعلام کرد که مبتلایان، مسافران ورودی از کشور امارات بوده‌اند.

یک روز پس از آن، مسوولان دانشگاه علوم پزشکی قزوین هم اعلام کردند که دو مبتلای تب دنگ در این استان شناسایی شده است . تا ۱۰ تیر سال جاری پشه ائدس در ۱۴ شهرستان استان گیلان هم شناسایی شده و دانشگاه علوم پزشکی گیلان، یک مبتلای این بیماری در شهر املش را هم ثبت کرده که مانند اغلب مبتلایان، از مسافران ورودی از کشورهای حاشیه خلیج فارس بوده است.

تا پایان هفته قبل، سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان هم از شناسایی ۳ مورد مشکوک به تب دنگ در اصفهان خبر داد و گفت که این سه نفر سفرهایی به امارات و پاکستان و استان‌های جنوبی کشور داشته‌اند.

مسوولان وزارت بهداشت، هفته گذشته اعلام کردند که شهر پنجور پاکستان در فاصله ۲۰۰ کیلومتری مرز جنوب شرقی ایران از کانون‌های اصلی تب دنگ در چند سال اخیر است که اتفاقا تردد زوار پاکستانی اربعین هم از این مسیر است و با توجه به شناسایی پشه‌های آلوده در استان‌های بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان به ویژه چابهار، حتما در استان‌های همجوار مانند فارس، خوزستان و کرمان، احتمال وجود پشه آلوده هست و باید در ماه‌های شهریور و مهر منتظر اوج شیوع تب دنگ در ایران باشیم.

نکته مهمی که هفته گذشته مسوولان وزارت بهداشت مطرح کرده‌اند، جهش بیماری و نوع سرایت به دلیل شدت الودگی در یک منطقه است چنانکه می‌گویند: « هفت مورد در داخل کشور (۶ نفر در بندر لنگه) مبتلا شده‌اند و ابتلای هفت مورد به این معنا است که یک منطقه دارای پشه آلوده است و احتمال انتقال بیماری از انسان به انسان وجود دارد. همان‌گونه که وقتی ۱۲۵ مبتلا، از امارات بیماری تب دنگی را به کشور آورده‌اند به این معناست که هزاران نفر از شهروندان سایر کشورها که در شهرهای امارات حضور دارند به بیماری تب دنگی مبتلا شده‌اند»

هشدار نهفته در این نکته این است که باید تمام مسافران ورودی از کشورهایی که اکنون کانون بیماری هستند تحت غربالگری و پایش قرار بگیرند. مسوولان وزارت بهداشت می‌گویند که بارش‌های سیل آسا و وقوع سیل در کشور امارات در ماه‌های اخیر، دلیلی بر تکثیر پشه ائدس و شیوع بیماری تب دنگی در این کشور بوده اما در ماه‌های اخیر کشورهای دیگری از جمله پاکستان و افغانستان و عراق هم گرفتار سیل شده‌اند.

تعداد زیادی از مسافران ورودی از مرز زمینی غربی و شرقی، از مبادی رسمی وارد کشور می‌شوند و اگر از کانون‌های الوده آمده باشند، در مرز رسمی مورد غربالگری قرار می‌گیرند اما خطر اصلی مربوط به آن تعداد از اتباع غیرقانونی و غیرمجازی است که در تمام ایام سال، پنهانی و قاچاقی از افغانستان که یک کانون تب دنگ و سایر بیماری‌های عفونی کنترل نشده است وارد ایران می‌شوند و بدون آنکه تحت پایش و غربالگری ویروسی و عفونی قرار گرفته باشند، به تمام کشور آزادانه رفت و آمد می‌کنند و البته هیچ منعی هم برای تردد غیرقانونی شان وجود ندارد و البته بیماری‌های عفونی منتقله از طریق اتباع افغان غیرقانونی، هر سال یک هشدار جدی برای تمام هموطنان ایرانی است و تعداد زیادی از مردم هم هر سال به انواعی جدید از وبا و آنفلوآنزا و سرماخوردگی و عفونت‌های ویروسی مبتلا می‌شوند که محصولات وارداتی توسط افغان‌های غیرمجاز در کشورند و بنابراین، اتباع غیرمجاز افغانستان، خطر بزرگی از بابت انتقال انواع بیماری‌ها به ایران و به شهروندان ایرانی محسوب می‌شوند.

افزایش نیاز به فرآورده‌های خونی برای مبتلایان بدحال به موازات کاهش تعداد اهدا‌کنندگان خون در میان مبتلایان به دلیل ممنوعیت ۶ ماهه اهدای خون هر مبتلای تب دنگ، خطری است که استان‌های کانون زیست پشه آئدس را تهدید می‌کند اگرچه که تا امروز مسوولان سازمان انتقال خون صحبت یا هشداری در این باره نداشته‌اند.

میر اولیایی، هفته قبل در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا گفت: «سند پدافند زیستی مدیریت برنامه آئدس مهاجم در کشور تدوین و به تمام دستگاه‌ها ابلاغ شده اما آئدس، معضلی فراتر از وزارت بهداشت است چرا که این پشه را در مناطقی می‌بینیم که از لحاظ بهسازی محیط و پیرامون محیطی دچار اشکال است و مدیریت پسماند به خوبی انجام نمی‌شود و بنابراین، همه دستگاه‌ها از جمله شهرداری‌ها، گمرکات و فرودگاه‌های بین‌المللی و هر جایی که ارتباط با خارج از کشور دارد باید برای بهسازی محیط همکاری کنند.

با توجه به اینکه پشه آئدس مهاجم، بیشتر روزگرد است و بیشتر هم در زمان طلوع و غروب خورشید بیشترین گزش را انجام می‌دهد و تمایل زیادی به فعالیت در ظروف آب دست‌ساز بشر و تخم‌گذاری در زیستگاه‌های کوچک دارد، مخازن ذخیره آب در مناطق جنوبی کشور یا مناطق کویری که آب شرب به میزان کافی در تمام ساعات روز در دسترس نیست مکانی برای فعالیت این پشه است و بنابراین، لازم است که برای جلوگیری از استقرار این پشه، آب بهداشتی در اختیار مردم قرار بگیرد. مردم هم باید با پاکیزه نگه داشتن محیط زندگی‌شان از ایجاد فضاهایی که باعث فعالیت این نوع پشه می‌شود، پرهیز کنند. »

نیمی از جمعیت جهان در معرض ابتلا به تب دنگ

در حال حاضر، حدود ۴ میلیارد نفر از جمعیت جهان و ساکن در قاره آفریقا، امریکا، مدیترانه شرقی، خاورمیانه، آسیای جنوب شرقی و غرب اقیانوس آرام در معرض خطر ابتلا به تب دنگ هستند اما ظرف سال‌های اخیر، موارد ابتلا در اروپا، مدیترانه شرقی و امریکای جنوبی هم افزایش یافته است . طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، شیوع بیماری ظرف ۱۰ سال (۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹) ۱۰ برابر افزایش داشته و از ۵۰۵ هزار مورد در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۵ میلیون مورد در سال ۲۰۱۹ رسیده و سال ۲۰۲۳ بین ۱۰۰ میلیون تا ۴۰۰ میلیون نفر از جمعیت ۸۰ کشور جهان توسط پشه ائدس گزیده شده‌اند و در این سال بیش از ۶ میلیون ابتلای قطعی و بیش از ۷ هزار مرگ بر اثر ابتلا به تب دنگ در دنیا ثبت شده در حالی که تعداد ۴.۵ میلیون نفری مبتلایان در قاره امریکا در این سال، یک رکورد نگران‌کننده برای سازمان جهانی بهداشت است.

نرخ مرگ در مبتلایان شدید، ۰.۸ تا ۲.۵ درصد و در صورت دریافت درمان کافی، کمتر از ۱ درصد است اما افت شدید فشار خون به دلیل بی‌توجهی به درمان مبتلایان می‌تواند نرخ مرگ را تا ۲۶ درصد افزایش دهد علاوه بر اینکه احتمال مرگ در کودکان کمتر از ۵ سال ۴ برابر بیشتر از کودکان بالای ۱۰ سال است . بی‌علامت بودن بیماری در ۴۰ تا ۸۰ درصد مبتلایان؛ به خصوص در مراحل اولیه ابتلا و شباهت علائم بیماری با کرونا و آنفلوآنزا، خطر بی‌توجهی به درمان و مراقبت را افزایش داده و احتمال بیشتر بودن موارد مرگ ناشی از تب دنگ به دلیل شناسایی نشدن دقیق مبتلایان را تشدید کرده چنان‌که در مبتلایان نوع شدید بیماری، خطر مرگ تا ۲۰ درصد افزایش می‌یابد . امروز تب دنگ در بیش از ۱۰۰ کشور جهان به عنوان یک بیماری بومی شناخته می‌شود و متخصصان عفونی، تغییرات آب و هوایی را در شیوع این بیماری و فعالیت پشه آئدس موثر می‌دانند.