سقوط صادرات ایران به ترکیه؛ قطع فروش گاز

دالغا خاتین‌اوغلو / دویچه وله

گزارش جدید مرکز آمار ترکیه می‌گوید، این کشور سال گذشته میلادی در مجموع کمتر از ۲.۲ میلیارد دلار واردات از ایران داشته است که نسبت به سال ۲۰۲۲ حدود ۳۳ درصد افت نشان می‌دهد.

در عین حال صادرات ترکیه به ایران در دوره یادشده با رشدی ۱۰ درصدی به ۳.۳ میلیارد دلار رسیده است.

ترکیه یکی از پنج شریک عمده تجاری جمهوری اسلامی است، اما ایران چنین جایگاهی در تجارت خارجی ترکیه ندارد.

برای نمونه، سهم ترکیه از تجارت خارجی ایران در سال گذشته خورشیدی ۱۰ درصد بوده، اما سهم ایران در تجارت خارجی ترکیه در سال ۲۰۲۳ حتی به یک درصد نیز نمی‌رسد.

همچنین در حالی که ۷۰ درصد تجارت خارجی ایران وابسته به پنج کشور چین، امارات، عراق، ترکیه و هند است، بازار صادرات و واردات ترکیه بسیار متنوع است.

سال گذشته میلادی بزرگترین بازارهای صادراتی ترکیه به ترتیب آلمان، ایالات متحده آمریکا، عراق، بریتانیا و ایتالیا بوده‌اند و مجموع سهم این پنج کشور از کل صادرات ترکیه ۲۸ درصد بوده است.

ترکیه سال گذشته در مجموع ۲۵۶ میلیارد دلار صادرات کالا داشته و کشورهای اروپایی و آمریکا به همراه امارات متحده عربی و اسرائیل در صدر ۱۵ مقصد صادراتی این کشور بوده‌اند.

از طرف دیگر، صادرات ترکیه به اسرائیل در سال گذشته تقریبا دو برابر صادراتش به ایران بوده است.

این کشور همچنین در حالی که طی یک دهه گذشته مخالف سرسخت دولت بشار اسد بوده و از شبه‌نظامیان مخالف دولت سوریه حمایت می‌کرده، صادراتش به این کشور بیش از دو میلیارد دلار شده که هشت برابر صادرات ایران به سوریه است.

البته ترکیه سال گذشته ۳۶۱ میلیارد دلار نیز واردات کالا داشته که بخش قابل توجهی از آن مربوط به واردات انرژی، خصوصا نفت و گاز بوده است.

بدین ترتیب در سال گذشته میلادی تراز تجارت خارجی کالای این کشور منفی ۱۰۵ میلیارد دلار شده است.

صادرات خدمات

اگرچه تراز تجارت کالای ترکیه با ۱۰۵ میلیارد دلار کسری مواجه است، اما سال گذشته ۱۲۰ میلیارد دلار نیز صادرات خدمات داشته که دو برابر سال ۲۰۲۱ است. این کشور در همین زمان همچنین ۳۵ میلیارد دلار واردات خدمات داشته است. مهم‌ترین شرکای تجارت خدمات ترکیه کشورهای اروپایی هستند.

در مقام مقایسه، بنابر اظهارات وزیر اقتصاد ایران، صادرات خدمات جمهوری اسلامی در ۱۰ ماه ۱۴۰۲ تنها ۷۸۰ میلیون دلار بوده است. اگر به همین ترتیب ادامه یابد، صادرات خدمات ایران در کل سال جاری خورشیدی به یک میلیارد دلار نیز نخواهد رسید که حتی معادل یک‌صدم صادرات خدمات ترکیه نیز نمی‌شود.

خدمات یکی از حوزه‌های بسیار شکوفا و چشمگیر تجارت جهانی است. آمارهای سازمان ملل نشان می‌دهد که حجم این بازار به بالای هفت تریلیون دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده که ۱۵ درصد بیشتر از سال قبل از آن است. ترکیه نیز یکی از ۲۰ کشور عمده صادرکننده خدمات در جهان است.

درآمدهای گردشگری

ترکیه همچنین سال گذشته میزبان بیش از ۴۹ میلیون گردشگر خارجی بوده که ۱۰ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۲ است.

افزون بر این، حدود ۷.۵ میلیون گردشگر تُرک مقیم خارج نیز سال گذشته به این کشور سفر کرده که رشدی ۲۸ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ داشته است.

این کشور سال گذشته حدود ۵۰ میلیارد دلار درآمد از محل ورود گردشگران خارجی داشته و تلاش می‌کند تا پنج سال آینده این رقم دو برابر شود.

جزئیات آمارهای وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه نشان می‌دهد که سال گذشته بیش از ۲.۵ میلیون گردشگر ایرانی وارد این کشور شده‌اند که نسبت به سال قبل از آن رشدی ۷ درصدی و نسبت به سال ۲۰۲۱ رشدی ۱۲۰ درصدی را نشان می‌دهد.

بیشترین گردشگران خارجی ترکیه در سال گذشته از کشورهای روسیه، آلمان، بریتانیا، بلغارستان و ایران بوده‌اند.

شهروندان ایران در سال گذشته همچنین چهار هزار و ۲۷۲ واحد مسکن از ترکیه خریداری کرده‌اند؛ بدین‌ترتیب شمار این ایرانیان نسبت به سال ۲۰۲۲ تقریبا نصف شده است. علت امر، سخت‌گیری‌های بیشتر ترکیه در اعطای شهروندی در ازای خرید مسکن است که بر مبنای آن، شرط لازم برای اعطای شهروندی را از سرمایه‌گذاری ۲۵۰ هزار دلاری به ۴۰۰ هزار دلاری در بازار املاک این کشور افزایش داده است.

نکته جالب در جزئیات این گزارش افزایش چشمگیر جذب گردشگران برخی کشورهای عربی و اسرائیل به ترکیه است. این کشور از چند سال پیش روابط خود با عربستان، مصر، امارات و اسرائیل را ترمیم کرده و اکنون میزبان میلیون‌ها شهروند این کشورها است.

برای نمونه در سال ۲۰۲۱ تنها ۱۰ هزار شهروند عربستان برای مقاصد گردشگری وارد ترکیه شده بودند، اما این رقم در سال ۲۰۲۲ به نزدیک ۵۰ هزار نفر و سال گذشته به ۸۲۰ هزار نفر رسیده است.

ورود گردشگران اسرائیلی نیز طی دوره یادشده بیش از سه برابر شده و به ۷۶۶ هزار نفر رسیده است. وضعیت مشابهی برای شهروندان امارات، مصر و حتی ارمنستان دیده می‌شود.

قطع فروش گاز ایران به ترکیه

اخیرا اداره تنظیم بازار انرژی ترکیه گزارش ۱۰ ماهه ۲۰۲۳ را منتشر کرد؛ گزارشی که نشان می‌دهد این کشور از ماه ژوئیه سال گذشته تقریبا خرید گاز از ایران را متوقف کرده است.

هنوز گزارش کل سال گذشته منتشر نشده، اما آمارهای تجارت خارجی ترکیه نشان می‌دهد که در دو ماه انتهایی پارسال وارداتش از ایران تغییری نسبت به ماه‌های قبل نداشته است.

بدین ترتیب، به نظر می‌رسد ترکیه کلا از ماه ژوئیه گذشته خرید گاز ایران را تقریبا متوقف کرده است.

این آمار نشان می‌دهد که جمهوری آذربایجان، آمریکا و خصوصا روسیه بازار گاز ایران در ترکیه را تصاحب کرده‌اند.

هنوز دو سالی از زمان انقضای قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز ایران به ترکیه مانده است، اما ایران در زمستان سال‌های گذشته بارها به خاطر کسری داخلی گاز، تحویل گاز به ترکیه را متوقف کرده بود.

عراق دیگر مشتری گازی ایران است و ماه‌ها پیش توافق‌نامه‌ای با ترکمنستان برای واردات گاز امضا کرد.

ایران در سال ۲۰۲۲ روزانه نزدیک به ۳۰ میلیون متر مکعب صادرات گاز به ترکیه داشت، اما متوسط صادرات گاز ایران به ترکیه در سال گذشته یک‌سوم این رقم بود.

ترکیه از ماه گذشته مذاکرات با روسیه برای خرید گاز بیشتر در ازای دریافت ۲۵ درصد تخفیف را آغاز کرده است.