ایران با بیشترین مشکل از لحاظ تنش آبی روبرو است

نرگس رضایی/ خبرگزاری آناتولی

همزمان با برگزاری اجلاس بزرگ سازمان ملل درباره بحران جهانی آب که با حضور هزاران نماینده از سراسر جهان از روز چهارشنبه دوم فروردین (۲۲ مارس ۲۰۲۳) در نیویورک آغاز شده و با توجه به هشدارهای مسئولان ایرانی نسبت به تنش آبی شدید و وضعیت وخیم ذخایر آب سدهای این کشور، آناتولی به ارزیابی علل و ابعاد مساله آب در ایران پرداخت.

در این رابطه دکتر ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و کارشناس محیط زیست در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار آناتولی ضمن تحلیل گزارش سازمان ملل در این اجلاس مبنی بر اینکه هم اکنون «حدود ۱۰ درصد از جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که دارای تنش آبی بالا یا بحرانی هستند»، ایران را از جمله کشورهای مورد اشاره در این گزارش خواند که درگیر تنش آبی شدید است.

کرمی گفت: اینکه ۱۰ درصد جمعیت جهان در مناطقی که تنش آبی شدید دارند، زندگی می‌کنند شامل ۱۷ کشور می‌شود که از این تعداد، ۱۲ کشور در خاورمیانه قرار دارد که ایران یکی از آنهاست و نکته مهم اینکه این فقط بخشی از مساله است کشوری که با تنش آبی شدید روبرو است، اگر همسایگان آن هم با تنش آبی شدید روبرو باشند بر کشور اثر می‌گذارد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه افغانستان، پاکستان، عراق و سوریه نیز مانند ایران جزو کشورهایی هستند که با تنش آبی شدید مواجه‌اند، از اثرات سوء این بحران بر مسایل داخلی ایران، سیاست، اجتماع و حجم پناهنده‌ها گفت که بر دامنه مشکل می‌افزایند.

این کارشناس محیط زیست در ادامه تصریح کرد که ایران قطعا در آن دسته کشورهایی قرار می‌گیرد که با بیشترین مشکل از لحاظ تنش آبی روبرو است.

کرمی ضمن تشریح علل این بحران، در خصوص هشدارهای مسئولان نسبت به کاهش حجم آب سدهای تهران، پایتخت ایران، عدم تناسب در میزان مصرف و منابع در دسترس را مهمترین علت برشمرد که پیامدهای گسترده‌ای داشته است.

مهمترین پیامد بحران آب در ایران کوچک‌تر شدن عرصه زیست است

وی گفت: اگر بین میزان مصرف و میزان منابع در دسترس تناسبی وجود نداشته باشد و نخواهید این تناسب را در نظر بگیرید همیشه مشکل آب خواهید داشت. تهران متروپلی است بزرگ که کرج و ورامین هم به آن متصل شده‌اند و تا شعاع وسیعی تا ۲۰۰ کیلومتر آن سو، هر چه آب است سد و چاه زده شده و لوله‌کشی می‌شود برای انتقال به تهران. اولا در این شعاع گسترده، طبیعت و زیست بوم نابود می‌شود ما در یک سوم شمالی که تهران هم شامل آن می‌شود بارش کمتر از نرمال داشتیم.

کرمی افزود: مهمترین نکته درباره بحران آب این است که عملا عرصه زیست در ایران را کوچک‌تر می‌کند. یعنی بیشتر دشت‌ها و روستاها خالی از سکنه شده و پایکوهها متراکم‌تر می‌شوند و این یعنی مردم جایی می‌آیند که شاید نتواند به آنها فرصت معیشت، سکونت و رفاه مناسب را بدهد.

اقلیم‌شناس و کارشناس محیط زیست ادامه داد: این انبوه روستاییانی که غرب ایران، زاگرس را ترک می‌کنند و به شهرک‌های اطراف کرج می‌آیند چقدر الان مشکلات اجتماعی ایجاد شده است. چون آنجا نمی‌تواند به آنها فرصت رفاه و معیشت را به خوبی بدهد ولی مردم ناچارند دست به چنین انتخابی بزنند. یا در اطراف ورامین و رودهن و بومهن، سکونتگاههایی ایجاد شده که مردم به ناچار به آنجا پناه آورده‌اند بدون اینکه واقعا بتوان گفت آنجا سکونتگاه مناسبی برای زندگی است.

کرمی تصریح کرد: وقتی عرصه زیست کوچک‌تر می‌شود یکی از مهمترین پیامدهایش این است که مردم به این مناطق می‌آیند و اینجا به خاطر محدود بودن فرصت‌های زیستی اصطکاک رخ می‌دهد اصطکاک اقتصادی، اصطکاک اجتماعی، اصطکاک فرهنگی که حاصل این اصطکاک‌ها یک فضای ناامن، فضای پر تنش و موارد بسیاری که متاسفانه اینجا رخ می‌دهد.

مدیریت غلط علت اصلی بحران آب در خوزستان است

وی همچنین به مساله آب در استان خوزستان که از جمله استان‌های درگیر تنش آبی در ایران است و در سالهای اخیر شاهد اعتراضاتی در این راستا بوده، پرداخت و «مدیریت غلط» را مهمترین علت خواند.

کرمی تصریح کرد: مشکل خوزستان بیشتر از اینکه بی آبی و کم آبی باشد، نبود زیرساخت‌هاست و البته بهره‌برداری غلط از منابع آبی. یعنی اگر در بالادست، در یک سوم شمالی خوزستان، کشاورزی بی‌رویه صورت نگیرد، پایین دست دچار مشکل نمی‌شود یا در سمت غرب، اگر در سمت شرق، سدسازی بی‌رویه نشود قسمت غربی دچار مشکل نمی‌شود. آب هست اما بواسطه مدیریت غلط سرزمین متاسفانه این مشکل را برای خوزستان ایجاد کرده‌اند.

وی در تحلیل این نظر که «خشکسالی‌های مکرر توام با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه‌های بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه‌های عمیق، وضعیت آب در ایران را به سطح بحرانی رسانده است»، گفت: این وضعیت، خشکیدگی است که در این رابطه مقاله دارم. خشکیدگی ترکیب دو مولفه است؛ اقلیم خشک‌تر شده است. مردم هم به شکل غلطی منابع آب را مصرف می‌کنند و نتیجه این می‌شود خاک رطوبتش را از دست می‌دهد دچار قهقرای زیست بوم می‌شود و این روندی می‌شود که پیش می‌رود و چشم‌انداز را نابود می‌کند.