مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا درباره تبادل زندانی

دویچه وله فارسی

چهار منبع آگاه به »ان‌بی‌سی نیوز» گفته‌اند، دولت بایدن در حال مذاکره غیرمستقیم با ایران در مورد تبادل احتمالی زندانیان است تا آزادی شهروندان آمریکایی زندانی در ایران را تضمین کند. قطر و بریتانیا نقش میانجی در این مذاکرات ایفا می‌کنند.

این منابع گفته‌اند که مذاکرات پیشرفت داشته است، اما مشخص نیست که آیا توافق نهایی حاصل خواهد شد یا خیر.

این اقدام کاخ سفید پس از آن صورت می‌گیرد که ماه‌ها مذاکرات با هدف احیای توافق هسته‌ای برجام متوقف شده و دولت آمریکا تحریم‌های جدیدی را علیه تهران به دلیل تحویل هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه اعمال کرده است.

سه منبع آگاه از این مذاکرات گفته‌اند، طرفین در حال بررسی متنی هستند که قبلاً مورد بحث قرار گرفته بود و مربوط به سال ۲۰۲۱ است که می‌تواند شامل تبادل احتمالی زندانیان و آزادسازی میلیاردها دلار وجوه ایران در بانک‌های کره جنوبی باشد که در حال حاضر به دلیل تحریم‌های ایالات متحده مسدود شده‌اند.

متن پیشنهادی به ایران اجازه دسترسی به این منابع مالی را می‌دهد، اما فقط برای خرید غذا، دارو یا سایر اهداف بشردوستانه که مطابق با تحریم‌های موجود آمریکا علیه ایران است.

این منابع می‌گویند، در این گفتگوها، دیپلمات‌های آمریکایی و ایرانی تدابیر ممکن را برای نحوه انتقال وجوه مسدود شده به کشور ثالثی مانند قطر که احتمالاً بر این انتقال نظارت می‌کند، بررسی کرده‌اند.

در این میان رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران روز چهارشنبه ۱۵ فوریه (۲۶ بهمن) در صفحه توئیتر خود نوشت که با معاون وزیر امور خارجه عمان درباره ایران گفت‌وگو کرده است. او نوشته بار دیگر از کمک عمان برای آزادی باقر نمازی تشکر کرده است.

دیدار وزرای خارجه قطر و ایران

محمد بن عبدالرحمان آل‌ثانی، وزیر امور خارجه قطر در ماه جاری با حسین امیرعبداللهیان، همتای ایرانی خود دیدار کرد. یک منبع آگاه گفت، در این دیدار، هیئت قطری “پیام‌هایی را از سوی آمریکا به ایرانی‌ها رسانده که حاوی نکاتی در مورد آزادی زندانیان بوده است”.

امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در مصاحبه ای با شبکه ان‌پی‌آر در ماه جاری گفت که مذاکرات در مورد مبادله احتمالی زندانیان با طرف‌های ثالثی که به انتقال پیام‌ها کمک می‌کنند، در جریان است. او گفت یک “مقام بریتانیایی” به عنوان “نماینده” آمریکا در مذاکرات حضور دارد.

وزیر خارجه جمهوری اسلامی گفت: «نماینده مورد نظر در هفته‌های گذشته در ایران بود و ما توافقی را که در ماه مارس داشتیم به‌روزرسانی کردیم.»

امیرعبداللهیان افزود: «ما آماده تبادل زندانیان خود هستیم، اما اقدامات فنی وجود دارد که باید از سوی آمریکایی‌ها صورت گیرد. ما منتظر گام‌های فنی هستیم که باید برداشته شوند.»

”کانال‌هایی برای انتقال پیام به ایران”

دولت بایدن در پاسخ به سوالی درباره مذاکرات غیرمستقیم احتمالی، گفته روش‌هایی برای انتقال پیام به ایران دارد.

یک سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در این رابطه گفته است: «چنان که گفته‌ایم، ما راه‌هایی برای برقراری ارتباط با ایران در مورد مسائل نگران‌کننده، از جمله در مورد موضوع آزادی شهروندان آمریکایی که به‌طور غیرقانونی در ایران بازداشت شده‌اند، داریم. این کانال‌ها باز می‌مانند، اما ما به جزئیات آنها نمی‌پردازیم.»

این سخنگوی وزارت خارجه آمریکا همچنین افزود: «ما همچنان به تامین آزادی تمامی شهروندان آمریکایی که به ناحق در خارج از کشور در بازداشت هستند، از جمله سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز، متعهد هستیم و برای بازگرداندن آنها به خانه به تلاش‌هایمان ادامه می‌دهیم، اما در حال حاضر چیزی برای اعلام نداریم.»

شبکه ان‌بی‌سی می‌افزاید، نمایندگی ایران در سازمان ملل در نیویورک به درخواست اظهارنظر در این باره پاسخ نداده است. سفارت بریتانیا در واشنگتن نیز از اظهارنظر خودداری کرده است.

تیغ دولبه مذاکره برای آزادی زندانیان

کارشناسان و حامیان شهروندان آمریکایی زندانی در ایران می‌گویند، با توجه به اختلافات فزاینده آمریکا و ایران بر سر پیشرفت برنامه هسته‌ای کشور، اعتراضات ضدرژیم در ایران و تحویل پهپادهای تهران به روسیه، با افزایش تنش‌ها در ماه‌های آینده، پنجره مذاکرات مبادله زندانیان می‌تواند به زودی بسته شود.

جرد گنسر، مشاور حقوقی سیامک نمازی، یکی از سه شهروند آمریکایی زندانی در ایران به ان‌بی‌سی می‌گوید: «این قابل درک است که آمریکا و جهان به سرکوب گسترده اعتراضات مسالمت‌آمیز توسط ایران واکنش نشان می‌دهند، اما پرزیدنت بایدن نباید تمرکز خود بر ضرورت بازگرداندن گروگان‌های آمریکایی به خانه را از دست بدهد.»

وی افزود: «می‌ترسم زمانی که فعالیت‌های هسته‌ای در حال گسترش ایران به این ترکیب از مسائل اضافه شود، ما به سرعت زمان لازم برای انجام یک معامله تبادل زندانی را از دست بدهیم.»

سیامک نمازی بیش از هفت سال است−بیش از هر آمریکایی دیگری در تاریخ- که پشت میله‌های زندان در ایران به سر می‌برد. مقامات ایرانی او را به اتهام “همکاری با دولت متخاصم خارجی” به ۱۰ سال زندان محکوم کرده‌اند.

سازمان ملل متحد، سازمان‌های حقوق بشر و دولت آمریکا می‌گویند که این اتهامات بی‌اساس است و بازداشت وی نقض خودسرانه قوانین بین‌المللی است.

دو شهروند آمریکایی دیگر به نام‌های مراد طاهباز و عماد شرقی و همچنین شمار نامعلومی از دارندگان اقامت دائمی قانونی در ایالات متحده از جمله شهاب دلیلی در ایران زندانی هستند. خانواده‌های آمریکایی‌های زندانی معتقدند که عزیزان‌شان در سال‌های اخیر به آزادی نزدیک شده بودند، اما معاملات احتمالی به هم خورده است.

نمازی دولت‌های متوالی آمریکا را متهم کرده که موفق به آزادی او نشده‌اند و اخیراً دست به اعتصاب غذای یک هفته‌ای زد. او مستقیماً از جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا خواستار دیدار با خانواده‌های آمریکایی‌های زندانی در ایران شده است.

نمازی در نامه‌ای که در سلول زندانش خطاب به بایدن نوشته بود، گفته است: «در گذشته من از شما خواهش می‌کردم که به قطب‌نمای اخلاقی خود رجوع کنید و عزم خود را برای بازگرداندن گروگان‌های آمریکایی در ایران به خانه بیابید. اما بی‌فایده بود. ما نه تنها اسیر ایران می‌مانیم، بلکه شما هم به خانواده‌های ما اجازه حتی یک ملاقات نداده‌اید.»

ایران زندانی کردن آمریکایی‌ها و سایر اتباع خارجی‌ به اتهامات خودسرانه را رد می‌کند و می‌گوید این پرونده‌ها طبق قوانین کشور رسیدگی شده‌اند.

رد هرگونه معامله با ایران

مبادله زندانی که شامل آزادسازی برخی از منابع مالی مسدود شده به دلیل تحریم‌های آمریکا می‌شود، تقریباً به طور قطع باعث انتقاد شدید برخی از قانون‌گذاران در واشنگتن، به‌ویژه جمهوری‌خواهانی خواهد شد که قبلاً بایدن را به عدم اتخاذ مواضع به اندازه کافی سخت در قبال ایران متهم کرده‌اند.

اما علی واعظ، مدیر پروژه ایران در اندیشکده گروه بین‌المللی بحران، به ان‌بی‌سی گفته عدم موفقیت در آزادی آمریکایی‌های زندانی می‌تواند خطرات سیاسی در پی داشته باشد.

واعظ گفت: «هر گونه معامله با جمهوری اسلامی هدف انتقاد قرار خواهد گرفت. اما رها کردن گروگان‌های آمریکایی نیز بدون هزینه نخواهد بود.»

توافق مشابه مبادله زندانیان در سال ۲۰۱۵ در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما مورد انتقاد شدید قرار گرفت.

بر اساس این توافق، در همان روزی که ایران چهار زندانی آمریکایی را آزاد کرد و توافق هسته‌ای برجام را به طور رسمی اجرا کرد، ایالات متحده با انتقال ۴۰۰ میلیون دلار پول نقد به تهران در همان روز توافق موافقت کرد. این پول که بخشی از حل و فصل یک مناقشه حقوقی چندین دهه‌ای با ایران بود، بر روی پالت‌ها با هواپیما تحویل داده شد.

در پی آن قانون‌گزاران جمهوری‌خواه دولت اوباما را متهم کردند که این انتقال به مانند پرداخت باج بوده است. دولت اوباما این انتقاد را رد کرد و گفت که از آن به عنوان “اهرمی” برای تضمین آزادی آمریکایی‌های زندانی استفاده کرده است.

پس از آن‌که دولت بایدن دست به تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای برجام با ابزار دیپلماسی زد و نتیجه نگرفت، فشار اقتصادی بر ایران را تشدید کرد و این سیگنال را ارسال کرد که اگر همه ابزارهای دیگر نتوانند ایران را از تولید تسلیحات هسته‌ای باز دارند، نیروی نظامی یک گزینه باقی می‌ماند.

آمریکا و اسرائیل ماه گذشته رزمایش نظامی مشترکی برگزار کردند که پنتاگون آن را بزرگترین مشترک دو کشور در تاریخ نامید که بیش از ۱۴۰ هواپیما و ۱۲ ناو جنگی در آن شرکت داشتند.

پنتاگون در جریان این رزمایش گفته بود، این رزمایش که “جونیپر اوک” نامیده می‌شود، «توانایی ایالات متحده برای پاسخ به احتمالات را افزایش داده و بر تعهد فعال ایالات متحده برای منطقه خاورمیانه تأکید می‌کند».

به گفته تحلیلگران منطقه‌ای و مقامات سابق، مانور با اسرائیل به این منظور بود که به ایران بفهماند که ایالات متحده در صورت لزوم اقدام نظامی را رد منتفی نمی‌داند.

در پی این رزمایش بزرگ بود که تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی آنچه را که پایگاه زیرزمینی جت‌های جنگنده و پهپادها در مکانی نامعلوم می‌نامید، نشان داد.

مقامات سابق آمریکا و همکاران کنگره می‌گویند، برای افزایش فشار بر ایران، دولت آمریکا در حال بررسی این است که آیا تحریم‌ها را با شدت بیشتری علیه چین و سایر شرکت‌هایی که در صادرات نفت ایران به چین دخیل هستند اعمال کند یا خیر. اسرائیل مدت‌هاست که از کاخ سفید خواسته است که چنین اقدامی انجام دهد، زیرا قانون‌گذاران کنگره از رویکردی محدودسازتر حمایت می‌کنند.

ایران اگرچه از صادرات نفت خود منع شده اما به دنبال دور زدن تحریم‌ها بوده است. به گفته شرکت‌هایی که داده‌های بازار جهانی نفت را دنبال می‌کنند، فروش نفت ایران در ماه‌های اخیر افزایش یافته است.

تحلیلگران بازار می‌گویند، بیشتر نفت صادراتی ایران به چین ختم می‌شود، و گاهی اوقات از طریق کشتی‌هایی صورت می‌گیرند که پرچم کشورهای دیگر را حمل می‌کنند.

پیام آمریکا به چین در مورد دور زدن تحریم‌های ایران

دولت بایدن می‌گوید به چین و سایر دولت‌ها نسبت به نادیده گرفتن تحریم‌ها هشدار داده و قصد دارد اجرای آن را تشدید کند.

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفته است: «ما در مورد اقدام علیه دور زدن تحریم‌ها تعلل نخواهیم کرد و مصمم هستیم که اقدامات خود را با توجه به ادامه پیشرفت‌های هسته‌ای نگران‌کننده ایران افزایش دهیم.»

این سخنگو افزود: «ما به طور منظم با جمهوری خلق چین و دیگر کشورها همکاری داریم و قویاً به آن‌ها توصیه می‌کنیم از برداشتن گام‌هایی در راستای خواست‌های ایران که ناقض تحریم‌های آمریکا است، اجتناب کنند».

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت که رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در ماه جاری میلادی “همین پیام” را به سان شیائوبو، به مدیرکل کنترل تسلیحات و خلع سلاح چین تسلیم کرده است.